Morgunblaðið - 29.10.2014, Qupperneq 2

2 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. OKTÓBER 2014
kynntu þér
málið!
SIÐMENNT
w w w . s i d m e n n t . i s
Siðmennt styður trúfrelsi og
aðskilnað ríkis og kirkju
Trúfrelsi
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík. Sími 5691100 Fréttir Guðmundur Sv. Hermannsson, Sigtryggur Sigtryggsson ritstjorn@mbl.is Viðskipti Sigurður Nordal vidskipti@mbl.is Menning Einar Falur Ingólfsson menning@mbl.is
Íþróttir Víðir Sigurðsson sport@mbl.is mbl.is Sunna Ósk Logadóttir netfrett@mbl.is, Smartland Marta María Jónasdóttir, smartland@mbl.is Umræðan | Minningar | Bréf til blaðsins mbl.is/sendagrein Prentun Landsprent ehf.
Fjarðabyggð | Páll Leifsson vann við það í sjóhúsinu við
Mjóeyri á Eskifirði í gær að plokka tennur úr búrhvals-
kjálka fyrir bóndann í Snæhvammi í Breiðdal. Hvalinn
rak þar á land fyrir nokkru og á Ásta María Herbjörns-
dóttir, bóndi í Snæhvammi, hvalrekann. Hvalurinn var
að öðru leyti urðaður í fjörunni.
Plokkar tennur úr búrhvalskjálka
Morgunblaðið/Sigurður Aðalsteinsson
„Þjóðleikhús fyrir alla … nema fatlaða“ er yf-
irskrift opins bréfs sem Edda Heiðrún Backman
hefur sent þjóðleikhússtjóra og framkvæmda-
stjóra Fasteigna ríkissjóðs. Þar hvetur hún til
þess að tafarlaust verði brugðist við ákalli um úr-
bætur fyrir fólk sem notar hjólastóla svo Þjóðleik-
húsið geti staðið undir því að vera leikhús þjóð-
arinnar.
Tryggja ber öllum aðgengi
„Samkvæmt lögum og alþjóðlegum samningum
um réttindi fatlaðs fólks ber stjórnvöldum að
tryggja öllum aðgengi að opinberum byggingum.
Því miður er ekki svo um Þjóðleikhús Íslendinga,
þar er hvorki gert ráð fyrir fólki í hjólastólum í
áhorfendasal né við inngang í húsið þannig að til
sóma geti talist,“ segir í bréfinu.
Hún rekur að þegar fólk í hjólastól komi að
Þjóðleikhúsinu þurfi það að fara með tveimur lyft-
um, annarri fyrir utan húsið og inn, hinni úr and-
dyri og inn í forsal. Þetta væri í sjálfu sér full-
nægjandi, ef lyfturnar væru í lagi. Edda Heiðrún
segir í bréfinu frá ferð sinni á frumsýningu á Kar-
itas 17. október og segist hafa komist klakklaust í
gegnum fyrri lyftuferðina inn í anddyrið, en þeg-
ar hin lyftan var komin spöl áleiðis hafi hún stopp-
að.
„Félagar mínir, dóttir mín og vinkona, kölluðu
á starfsfólk hússins til aðstoðar, sem eftir langa
mæðu gafst upp við að finna bilunina og hringdi á
viðgerðarmann. Hann var því miður staddur í
öðru sveitarfélagi svo biðin eftir honum var heilar
20 mínútur.
Þegar hann loksins kom átti hann í mestu erf-
iðleikum með að finna bilunina og á endanum
gafst hann upp við að koma lyftunni upp í forsal-
inn, en sendi hana (og mig með) niður í kjallara.
Þaðan var hægt að lóðsa mig undir sviðið, inn í
vörulyftu og í stað þess að dúsa hjá dyraverði bak-
sviðs valdi ég að koma mér fyrir í hliðarherbergi
leikaranna, sem tóku mér að sjálfsögðu vel, enda
alveg að koma hlé,“ skrifar Edda Heiðrún.
Dauðagildrur að óbreyttu
Hún segir stjórnvöld og forsvarsmenn Þjóðleik-
hússins ábyrg fyrir því að aðgengi að húsinu sé
viðunandi. „Spurningin er hvort það þurfi virki-
lega að verða alvarlegt slys til að eitthvað verði
gert. Því að óbreyttu þá eru lyftur hússins dauða-
gildrur,“ skrifar Edda Heiðrún.
Þjóðleikhús ekki fyrir fatlaða
 Edda Heiðrún Backman kallar eftir úrbótum á aðgengi  Segir frá hremm-
ingum á frumsýningu  „Þaðan var hægt að lóðsa mig undir sviðið, inn í vörulyftu“
Morgunblaðið/Ómar
Vill úrbætur Edda Heiðrún Backman lýsir lífs-
reynslu í leikhúsferð fyrir nokkrum dögum.
Edda Heiðrún segir að enn bæt-
ist í þann hóp fatlaðra leikhús-
gesta sem hafi gefist upp á því
að fara í Þjóðleikhúsið vegna
aðgengis. „Þegar fólk festist í
lyftunni þá skiptir að sjálfsögðu
máli hvort það er í lyftunni sem
er inni í byggingunni eða hinni
sem er utandyra,“ skrifar Edda
Heiðrún.
„Dæmi eru um að leikhús-
gestur í hjólastól hafi verið fast-
ur í lyftunni utandyra í 45 mín-
útur í kafaldsbyl. Þessa frásögn
og fleiri svipaðar hef ég hugleitt
og satt að segja ekki trúað öðru
en að forsvarsmenn Þjóðleik-
hússins myndu leggja metnað
sinn í að lagfæra lyftubúnaðinn
til að forða leikhúsgestum frá
jafnömurlegri reynslu. Jafnvel
eftir að ég hafði í tvígang sjálf
lent í því að festast, annars veg-
ar í lyftunni utan við aðalbygg-
inguna og hins vegar í lyftunni
inn í Kassann við Lindargötu.“
45 mínútur
í kafaldsbyl
LEIKHÚSGESTUR Í HJÓLASTÓL
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
Margir hafa lent í því að svefnfriði
þeirra hafi verið raskað með skark-
ala á næturnar en fáir hrökkva þó
upp af værum blundi af völdum
sprenginga sem áttu sér stað fyrir
milljörðum ára í stjörnuþokum óra-
langt í burtu eins og Páll Jakobsson,
stjarneðlisfræðingur við Háskóla Ís-
lands.
Það er þó ekki hávaði frá gamma-
blossunum, eins og sprengingarnar
nefnast, sem raskar ró Páls, þó að
þær séu þær öflugustu sem þekkjast
í alheiminum, heldur textaskilaboð í
síma sem honum berast frá gervi-
tunglum á braut um jörðu sem nema
gammageislun.
Páll er á vakt um það bil eina viku
á tveggja mánaða fresti og þarf að
rjúka til og biðja sjónauka á jörðu
niðri að finna sprenginguna þegar
boðin berast, hvenær sem er sólar-
hrings. „Ég var byrjaður á þessu áð-
ur en ég eignaðist börn. Þetta var
mjög góð æfing að vakna á nóttunni
þannig að eftir að ég eignaðist börn
er ekkert mál að fara á lappir og
skipta um bleiu,“ segir Páll.
Notaðir sem rannsóknartól
Gammablossar myndast til dæmis
þegar gríðarlega massamiklar sól-
stjörnur falla saman og mynda
svarthol. Þá losnar gríðarleg orka úr
læðingi og ná gammageislar, orku-
mesti hluti rafsegulsrófsins, frá
sprengingunni alla leið til jarðar.
Páll hefur eytt síðustu tíu árum í að
rannsaka blossana. Hann hefur
áhuga á að nota þá sem tól til að
rannsaka fjarlæg fyrirbæri alheims-
ins sem nánast ómögulegt er að gera
með öðrum hætti.
„Ef þú ert með vetrarbrautir sem
eru fjarlægar og gríðarlega daufar
og nær enginn möguleiki að sjá þá er
hægt að nota gammablossana til að
rannsaka þær. Þegar ein stjarna
springur í svona vetrarbraut er
hægt að sjá blossann hér. Með því að
rannsaka ljósið fáum við mikið af
upplýsingum því það skín í gegnum
vetrarbrautina. Meðal annars með
litrófsgreiningu fáum við fullt af
upplýsingum eins og fjarlægðina og
frumefnin sem eru í henni.“
Erfitt er að setja orkuna sem
losnar í gammablossum í samhengi
við eitthvað sem fólk þekkir á jörð-
inni. Til marks um hversu öflugir
þeir eru þá eru um hundrað millj-
arðar sólstjarna í hverri vetrar-
braut. Þegar ein stjarna í vetrar-
braut springur sem gammablossi
skín hún hundrað sinnum bjartar en
allar hinar stjörnurnar í henni sam-
anlagt.
Blossarnir sem menn greina nú
eru ævafornir. Þeir elstu áttu sér
stað þegar alheimurinn var aðeins
500 milljón ára gamall. Það er aðeins
5% af heildaraldri alheimsins.
Gammablossar eru enda fjarlægustu
fyrirbæri sem menn hafa greint.
Vakinn af bloss-
um frá upphafs-
árum alheimsins
 Vísindamaður vaktar gammablossa
Morgunblaðið/ÞÖK
Vísindin Páll kennir stjarneðlis-
fræði við Háskóla Íslands.
Lítil hætta
» Gammageislunin sem berst
til jarðar frá gammablossum er
veik enda hefur hún ferðast
langa vegu.
» Ef gammablossi ætti sér
stað í okkar vetrarbraut gæti
orkan við yfirborð jarðar jafn-
ast á við kjarnorkuspreng-
inguna í Hiroshima í 7 km fjar-
lægð. Ólíklegt er þó talið að
það gæti gerst.
Aðalsteinn Bald-
ursson, formaður
Framsýnar, stétt-
arfélags Þingey-
inga, gagnrýnir
forystu ASÍ harð-
lega í pistli um
ASÍ-þingið í síð-
ustu viku á heima-
síðu félagsins.
Bendir hann á að
allir hópar laun-
þega hafi fengið umtalsvert meiri
launahækkanir en aðildarfélög ASÍ
fengu út úr síðustu samningum.
„Takist ekki að laga þann mikla
halla sem er á kjörum verkafólks og
þeirra hópa sem hafa fengið umtals-
vert meiri hækkanir er fleytan sem
ber nafnið ASÍ búin að vera. Skipi
sem fer á hliðina í ólgusjó verður
ekki bjargað. Þannig að baráttan
verður upp á líf og dauða fyrir for-
ystu ASÍ,“ segir Aðalsteinn í pistl-
inum.
Þá er fleytan sem
heitir ASÍ búin að vera
Aðalsteinn
Baldursson