Fréttir - Eyjafréttir - 18.06.1998, Síða 15

Fimmtudagur 18. júní 1998
Fréttir
15
Náttúran er ófyrirsj áanleg
segir finnskur vísindamaður dr. Matti J: Rossi sem hér er að
kanna hvemig hraun mótar yfirborð lands í eldgosum
í Vestmannaeyjum er nú staddur
flnnski vísindamaðurinn dr. Matti
J. Rossi. Hann er doktor í land-
mótunarfræðum og aðstoðarpró-
fessor við Háskólann í Turku í
Finnlandi. Matti verður hér næstu
tvær vikur og mun vinna að
undirbúningi rannsókna sem munu
fara fram á Surtsey í ágúst, þar sem
hann mun kanna hvernig hraun
mótar yflrborð landsins í eldgosum.
Matti Rossi vinnur að þessu
verkefni ásamt Armanni Höskulds-
syni hjá Náttúrustofu Suðurlands,
en þeir hafa unnið að svipuðu
verkefni í Mývatnssvæðinu og
kringum Kröflu.
Dr. Matti Rossi segir að verkefnið
sé unnið í samvinnu við Geimferða-
stofnun Danmerkur (Danish Center
for Remote sensing) rneð styrk frá
Norfa (Nordisk Forskerutdann-
ingsakademi). „Þetta eru víxlbylgju-
mælingar þar sem radarbylgjum er
beint frá flugvél sem flýgur yfir
svæðið sem á að rannsaka. Yfirborðið
endurkastar síðan bylgjunum aftur til
mótakara í vélinni og fást þá myndir af
því hvemig misjafnt yfirborðið
endurkastar bylgjunum. Með jressum
rannsóknum er hægt að sjá hversu
víðfeðmt hraunið er, auk þess sem
hægt er að öðlast skilning á því
hvemig það rennur og tekur á sig
ýmsar myndbreytingar. Auk þessara
bylgjumæl inga eru tekin sýni á jörðu
niðri og efnainnihald hraunsins
kannað ásamt þykkt og grófleika.
Upplýsingunum er síðan safnað
saman á stafrænt form og unnar úr
þeim myndir þar sem hægt er að meta
umfang einstakra hrauna og hversu
mikið hraun hefur runnið í hverju
einstöku gosi og við hvaða aðstæður."
Dr. Matti Rossi vann við Norrænu
eldfjallastöðina frá 1993 - 1996 og
finnst gott að vera kominn aftur til
íslands eftir tveggja ára fjarveru. í
framhaldi af vinnu sinni hjá Norrænu
Eldfjallastöðinni skrifaði hann dokt-
orsritgerð sína, sem tjallaði urn
rannsóknir á Skjaldbreiði og svip-
uðurn fjöllum sem hlaðast upp af
hrauni eins og Kollóttadyngja, en hluti
ritgerðarinnar fjallar einnig um
Kröfluelda 1984 og hvemig þeir hafa
mótað landið. Verkefnið sem bundið
er Surtsey á sér svipaða mótunarsögu
og Skjaldbreiður, þó hann sé að vísu
miklu eldri jarðfræðilega séð, eða um
8 þúsund ára. Surtsey verður til við
gos undir sjávaryfirborði en
Skjaldbreiður ekki, en það má sjá
svipað ferli í gangi í Surtsey, hvemig
hraunið hefur hlaðist upp og myndar
nokkurs konar skjöld. Surtsey er því
nýjasta dærnið urn það hvemig hraun
myndar hraunskjöld og er þess vegna
mjög áhugavert frá sjónarhóli
fræðanna."
Matti Rossi segir að þessi tegund
hrauns sé kallað helluhraun og að með
þrýstingsmælingum og hvemig
hraunið rennur megi sjá fyrir hvemig
hraunið hagar sér í gosum sem hugs-
anlega geta átt sér stað í framtíðinni.
Matti Rossi er héma ásamt
fjölskyldu sinni, eiginkonu og tveimur
bömum og segir að þau uni sér mjög
vel í Eyjum. Hann er reyndar
upptekinn í vinnu, en fjölskyldan notar
tækifærið og nýtur lífsins við
náttúruskoðun og annað sem
Vesmannaeyjar bjóða upp á. Eigin-
kona hans, Pihla Rossi er jarð-
fræðingur og líffræðingur, og kennir í
grunnskóla í Finnlandi. Matti Rossi
segir að áhugi hans á landmótun eigi
sér upphaf í Finnlandi og að þar séu
mjög áhugaverð hraun og eldíjöll, þó
þau séu að vísu löngu kulnuð. „Hins
vegar er lítið vitað um hraun í
Finnlandi, hvort þau hafa myndast við
gos undir sjó eða á landi. Mig langar í
framtíðinni til þess að kanna
landmótun af völdum hrauna í
Finnlandi. Ég skrifaði meistararitgerð
mína um Etnu. Eftir það varð ég mjög
áhugasamur um landmótun af völdum
hrauna og þá hættu sem getur verið
samfara hraunflæði og landmótun af
völdum hrauna. Ég fór síðan til
Ástralíu og vann þar í eitt ár, en þar
eru tiltölulega ung hraun, þó að
eldvirkni sé ekki mikil þar. Eftir þessa
ársdvöl í Ástralíu fékk ég stöðu við
Norrænu eldfjallastöðina. en á þessu
ári dvaldi ég einnig við rannsóknir á
Hawaii, svo ég het' verið mikið á
ferðinni um heiminn. en það finnst
mér einn af kostunum \ið þetta starf."
Um hagnýti rannsókna sinna segir
Matti Rossi að það geti verið mjög
rnikið. ,J>að getur verið mjög hagnýtt
að vita hvemig hraun hagar sér eftir
gerð þeirra og þvf landi sem þau renna
eftir. Sérstaklega getur þetta verið gott
þegar skipuleggja á íbúðabyggðir og
hvers konar mannvirki á virkum
eldstöðvarsvæðum eins og á hálendi
íslands. Hins vegar er náttúran mjög
ófyrirsjánleg og sérstaklega þar sem
eldvirkni er mikil."
Er ekki heitasta ósk hvers eldfjalia-
áhugamanns að það gjósi sem oftast?
,J4ei ekki get ég nú sagt það að
menn óski þess. en eins og ég sagði
áðan þá er náttúran ófyrirsjáanleg og
engin klukka sem hægt er að reiða sig
á þegar eldfjöll eru annars vegar. Hins
vegar er allt eftirlit hér á landi mjög
gott og hægt að spá í hlutina með
nokkurrí nákvæmni. en kannski aldrei
hundrað prósent."
Matti Rossi segir að það geti
brugðið til beggja vona þegar breyta á
farvegum hrauna. .J>ó að það takist að
stöðva rennsli á einum stað eða hægja
á því. getur hraunið brotist fram
annars staðar. Hins vegar eiga rann-
sóknir mínar að geta upplýst um
hugsanlegan feril hrauna við tilteknar
aðstæður og þá í framhaldi af því hægt
að grípa til einhverra varúðar-
ráðstafana ef hættu ber að. Kannski
með því að stöðva rennslið. eða breyta
því. Ég er hins vegar ekki mjög
trúaður á slíkar ffamkvæmdir. þó að
aðstæður hveiju sinni geti ráðið miklu
þar um eins og kom í ljós í gosinu í
Heimaey."
Matti Rossi segir að aðstaða hér í
Vestmannaeyjum sé mjög góð. en
hann hefúr unnið að undirbúningi
þessa Surtseyjanerkefnís í Rann-
sóknasetri Vestmannaeyja ásamt
Ármanni Höskuldssyni. „Sérstaða
Surtseyjar miðað \ið önnur svæði sem
ég hef verið við rannsóknir á, er
hversu virkt þetta svæði er og hversu
ungt það er. Það er miklu auðveldara
að sjá hvemig hraunið liggur og hefúr
mótað landið. en í eldri hraunum. þar
sem alls konar veðmn og breytingar
hafa átt sér stað."
Matti Rossi og tjölskyida hans vildi
að lokum koma áframfæri þakklæti til
allra sem komið hafa að þessu
verkefni hér á landi og stutt það. og
ekki síst Sparisjóði Vestmannaeyja
sem útvegaði húsnæði fyrir hann
rneðan hann dvelur hér.
Matti Rossi er hérna ásamt fjölskyldu sinni, eiginkonunni Pihla og tueimur
bömum og segir að bau uni sér mjög vel í Eyjum. Hann er reyndar upptekinn í
vinnu, en fjölskyldan notar tækifærió og nýtur lífsins við náttúruskoðun eg
annað sem Vesmannaeyjar bjóða upp á.
Bruninn í Breka VE:
Rétt vMbrögð komu
í veg fyrir stórtjón
Togarinn Breki VE sem er í eigu
Útgerðarfélags Vestmannaeyja
varð vélarvana þegar eldur kom
upp í vélarúmi hans síðastliðinn
föstudag. Hann var þá staddur
125 möur SV af Garðskaga í
rjómablíðu og var rétt kominn á
niiöin og að hefja veiðar eftir að
hafa verið í mánaðar klössun í
Hafnarfírði. þar sem skrúfa og
stýrisbúnaður var allur tekinn í
gegn. Skipið liggur nú við bry ggju
í Reykjavík, þar sem menn frá
Framtaki hf og Rafboða huga að
viðgerðum.
Að sögn Ágústs Guðmundssonar
útgerðarstjóra er brunatjón ekki
mikið. hins vegar séu stimplar og
slífar stórskemmt eða ónýtt en
vonast lil að sveifaras hafl sloppið.
„Þaö er Ijóst nú að mælir á
smurolíururi afskrúfaðist með þeim
afleiðingum að olíustrókurinn hefúr
staðið upp úr rörinu og í framhaldi
hefur orðið sprenging vegna eims og
hita. Það virka öll viðvörunarkerfi,
en menn gera sér ekki alveg grein
fyrir því hvenær vélin drepur á sér.”
Magni Jóhannsson skipstjóri á
Breka segir að hárétt viðbrögð
áhafnarinnar, þegar eldsins varð vart
hafi bjargað þv í að ekki fór verr.
„Þaö sprakk smurolíurör framarlega
við v élina með þeim afleiðingum að
olía sprautaðist yfir hana. Við það
myndaðisi mikill eimur sem olli
mikilli sprengingu í vélarúminu.
Fyrsti vélstjóri var þá niðri jiegar
sprengingin varð. en náði að komast
út og loka á eftir sér."
Magni segir að alltaf sé hætta á
ferðum þegar eldur kemur upp í
skipi á rúmsjó. .JMannskapurinn fór
því í að gera ráðstafanir til að kæfa
eldinn með því að lolca öllum
huríhim og loftrásum að vélar-
rúminu. Einnig var sent út neyðar-
kall sem síðar var afturkallað eftir að
togarinn Siglir frá Siglufirði kom að
okkur og tók okkur í tog og dró
okkurtil Reykjavíkur. Sembeturfer
komumst við klakklaust frá þessu og
mildi að vélstjórinn sem var niðri
þegar sprengingin átti sér stað skyldi
ekki slasast."
Hilmar Sigurðsson 1. vélstjóri
segir að hann hafi verið uppi í brú
þegar kom viðvörun um að vélin sé
að stoppa. .Úg fer niður og sé að
strókurinn stendur upp úr smur-
oltúröri á ífamanverðri vélinni. Svo
verður skyndilega sprenging pg
kvilotar í upp frá vélinni framan-
verðri. Mér tekst að komast út ó-
skaddaður og fer í að loka hurðum
pg loftblásurum. Við töldum að ekki
þyrfti að nota halogenslökkvikerfið
og biðum þv í um stund. Eftirþaðfer
ég niöur pg þá er bara smá Ipgi sem
hægt er að slökkva með hand-
slökkvitæki."
Hilmar segir að áhöfnin hafi
brugðist rétt við og hafi staðið klár
að því að yfirgefa sldpið. ef með
þyrfti. auk þess sem sent hafi verið
út neyðarkall. .Tyrstu viöbrögð
voru að loka eldinn af og eru rétt
viðbrögð áhafnarinnar ekki síst að
þakka þeirri fiæðslu sem sjómenn fá
um öryggismál bæ-ði í Stýrimanna-
skólanum og Vélstjóraskólanum,
auk námskeiða. Þaðerenginástæða
til að draga úr því að menn voru í
hættu. en heppnin var h"ka með og
beturfóren á horfðist."