Fréttir - Eyjafréttir - 05.10.2000, Blaðsíða 15

Fimmtudagur5. október 2000
Fréttir
15
amkvæmd
hætti og auknu hreinlæti tókst að ráða
niðurlögum ginklofans. Þama var
Sólveig ffamarlega í baráttunni að efla
heilsugæslu Vestmannaeyjum á þess-
um árum.
Eftir að Þorsteinn flutti úr Landlyst
árið 1906 bjó þar þá Guðrún dóttir
hans ásamt fjölskyldu sinni og bjuggu
þau þartil ársins 1912, erþau fluttu í
Valhöll við Strandveg. Húsið var í
leigu til ársins 1921 og bjuggu þá að
jafnaði tvær til þijár fjölskyldur í senn.
Árið 1921 flutti Hróbjartur Guðlaugs-
son verkamaður í Landlyst og keypti
hana ári síðar.
Guðmundur sonur Hróbjarts flytur í
Landlyst árið 1925 og vom að jafnði
tvær til þrjár fjölskyldur í húsinu í
senn.
Árið 1946 byggðu Karl Sigur-
hansson og Guðmundur skúr við
vesturgafl Landlystar, sem nú snýr í
norður. Var þar rekið skósmíða-
verkstæði. Miklar endurbætur vom
árið 1953 þegar húsið var múrhúðað
(forskalað eins og algengt var um
timburhús) og settir í nýir gluggar.
Hróbjartur lést árið 1958 og eftir
það bjó sonur hans Guðmundur einn í
Landlyst með íjölskyldu sína þar til að
hann fluttisttil Reykjavíkur árið 1972
og þá keypti Vestmnannaeyabær
Landlyst.
Frá þeim tíma var rekinn þar
myndlistarskóli, gallen og ljós-
myndaklúbbur var þar til húsa.
Landlyst stóð svo auð frá árinu 1988
til ársins 1992 að húsið var rifið.
Merkileg sýning
Sett hefur verið upp mjög athyglisverð
sýning í Landlyst. Um er að ræða
sýningu sem tengist sögu
heilbrigðismála í Vestmannaeyjum írá
19. öldinni og langt fram á þá 20.
Sýningin er skemmtilega sett upp og á
hvergi betur heima en einmitt í þessu
húsi. Þama má sjá lækninga- og
ljósmóðurtæki frá þessum tíma sem
sum hver em í grófara lagi svo ekki sé
meira sagt.
Vakin er athygli á því að hópar geta
pantað kynningu hjá safnverði
Byggðasafns Vestmannaeyja (sjá
auglýsingu)
SIGURÐUR Guðmundsson frá
Háeyri vann við endurgerð
Landlystar. Hér virðir hann
fyrir sér hlóðirnar í eldhúsinu.
Landlyst tengist baráttunni við ginklofann
-sem lagði að velli allt að 80% ungbarna í Eyjum allt fram á miðja 19. öldina
Móðir Sólveigar, Guðrún, gaf út bók um fæðingarhjálp og er hún
meðal sýningargripa í Landlyst.
Danskur læknir, Peter Anton
Schleisner, var um miðja 19. öldina
sendur til Islands til að kynna sér
heilbrigðisástand en einkum þó
ginklofann í Vestmannaeyjum.
Hann dvaldist á Islandi í eitt ár en
sneri þá aftur og skrifaði skýrslu til
stjórnvalda um skipan heilbrigðis-
mála, sem var heldur bágborið á 18.
og 19. öld og dönskum stjórn-
völdum stöðugt áhyggjuefni.
Itrekað voru sendar tillögur til
úrbóta á ýmsum málum og síðan
fyrirspurnir um hvers vegna ekkert
væri gert í málunum.
íslenskir embættismenn
vildu láta lýðinn borga
Dönsk heilsupólitík átti að tryggja
heilbrigði sem flestra til þess að efla
vinnumarkaðinn og minnka útgjöld til
fátækramála. Islenskir embættismenn
létu hjá líða að skipta sér af málum ef
mögulegt var enda virðast þeir ekki
hafa verið sammála þeirri stefnu sem
rekin var af hálfu heilbrigðisyfirvalda.
Þannig nutu fátæklingar ekld ókeypis
læknishjálpar né lyfjagjafar eins og
kveðið var á um í lögum vegna þess
að sveitarstjómarmenn vildu ekki
borga læknum fyrir þá þjónustu.
Læknar vom einungis fyrir fáa útvalda
og svo lengi sem sjúkdómar og sóttir
náðu ekki til eífi laga samfélagsins var
ástæðulaust að grípa til aðgerða að
mati Islendinga. í heilbrigðismálum
eins og ýmsum öðmm málum fóm
hugmyndir danskra yfirvalda alls ekki
saman við íslenskan raunvemleika.
Sagan úr Vestmannaeyjum þar sem
ginklofi deyddi flest böm sem fæddust
þar um langt árabili er lýsandi dæmi
þess.
Þetta kemur fram í grein eftir Jón
Ólaf ísberg sagnfræðing sem birtist í
Lesbók Morgunblaðsins fyrr á árinu.
Þar er ginklofa lýst sem stífkrampa
sem stafar af svari líkamans við eitri
bakteríunnar Clostridum tetani sem
finnst víða í umhverfinu og getur lifað
þar ámm saman. Yfirleitt veldur hún
ekki skaða þótt hún komist til dæmis í
matvæli nema að fleiri atriði komi til
eins og óhreint vatn og ígerð á opnu
holdi. Sjúkdómseinkenni em
margvísleg sem þó em öll afleiðingar
af krampa á mismunandi stigum í
ýmsum líffæmm. Dánarorsakir em
yfirleitt frá öndunarfæmm, þ.e.
köfhun, en hjartalömun og þó einkum
lungnabólga em iðulega talin orsök.
Lítill skilningur
í ffásögn Jóns Ólafs kemur fram lítill
skilningur heimamanna á þeirri ógn
sem ginklofinn var en meðal tillagna
sem danskur læknir, að nafni Klogh,
lagði til, til að lækka dánartíðnina, var
að konur hefðu böm sín á brjósti,
meðferð matvæla yrði bætt sem og
húsakynni. Einnig lagði hann til að
eyjarskeggjar notuðu sama vatnsból
og dönsku kaupmennimir en hjá þeim
þekktist varla ginklofi. „Auk þess taldi
hann brýnt að ganga betur frá nafla-
strengnum en læknar töldu að óhirða í
því sambandi væri orsakavaldur í of
mörgum dánartilfellum. Ekki var farið
að ráðum hans þrátt fýrir ítrekuð
tilmæli og ástandið lagaðist ekkert."
Hvergi hærri dánartíðni
Það var svo árið 1847 að ákveðið var
að senda Schleisner til Vestmannaeyja
og þá var staðan þannig að milli 60 og
80% allra bama sem fæddust lifandi í
Vestmannaeyjum dóu úr ginklofa en
meðaltalið fyrir ísland var um 30% og
Danmörku milli 15 og 20%. Hann
kom strax upp sérstakri fæðingarstofu
og tók hún til starfa í september sama
ár. „En hvers vegna fæðingarstofu?
Bolbroe læknir sem starfaði í Eyjum
1832-1839 hafði áttað sig á því að þeir
nýburar, sem hann tók inn á heimili
sitt, fengu ekki ginklofa og eftirmaður
hans, Haalland, sem var í Eyjum
1840-1845 taldi nauðsynlegt að stofna
sérstakt fæðingarheimili. Því var
niðurstaðan sú að fæðingarstofa væri
nauðsynleg. Illa gekk að fá konur til
að koma á fæðingarstofuna (í
Landlyst) og fæða þar en öll böm sem
fæddust vom flutt þangað til
meðferðar. Af 23 bömum sem
fæddust frá september 1847 til júlí
árið 1848 dóu fimm, þar af þrjú úr
ginklofa, eða 13% en undangengna
tvo áratugi hafði dánartalan verið um
60% á sama árstíma.“
Naflastrengurinn
Schleisner beindi athyglinni íyrst og
fremst að umbúnaði naflastrengsins og
bar á hann sérstaka olíu, á fæðingar-
stofunni vom viðhafðar strangar
kröfur um hreinlæti og um mataræði
en hvort tveggja líkaði konum illa. Þá
lagði hann áherslu á bijóstagjöf.
„Þegar bömin fóm heim fengu þau
með sér pela, bamaföt og þvottasvamp
og mæðmm vom lagðar lífsreglumar
um meðferð ungbama eins þá var
tíðkanlegt. Með þessu var tekið á
þeim þáttum sem ítrekað hafði verið
bent á sem hugsanlegan orsakavald en
það var umbúnaður naflastrengs,
ömurlegar umhverfisaðstæður, meðal
annars þröngbýli og fúlt vatn, og
skortur á brjóstamjólk."
Schleisner beindi sjónum sínum að
vatnsbólum, hvað konur borðuðu um
meðgönguna, hver næring nýbura
væri (móðurmjólk, kúamjólk eða
annað), hvort fuglafiður væri í
sængum og almennt heilsufar heim-
ilisfólks og bar þetta saman við fjölda
fæddra og látinna bama á gin-
klofatímabilinu, þ.e. fimmta til tólfta
dags. Ekki komst hann að einhlítri
niðurstöðu. Gæti verið um fleiri en
einn orsakavald að ræða en lausnin
virtist vera fæðingarstofan. „Með
fæðingarstofunni átti að skapa sam-
bærilegar aðstæður fyrir aðrar mæður
og böm þeirra á þeim tíma sem hætta
var á að þau fengju ginklofa. Það
tókst að miklu leyti. Schleisner áttaði
sig hins vegar ekki á því sem skipti
mestu máli í þessu sambandi en það
var notkun olíunnar enda var þetta
löngu fyrir daga sýklafræðinnar.
Olían, kopaivabalsam (balsamum
copaiba) var þekkt víða um lönd enda
er hennar getið í lyfjaskrám og notuð
til græðingar við þvagfærasýkingar og
á sámm. Mikilvægi hennar felst í því
að hún er náttúrulegt sótthreinsandi
sárasmyrsl og kom í veg fyrir að
smitefni gæti borist í naflasár sem er
viðkvæmasti staðurinn á ungbami
fyrir sýkingu."
Eftir að Schleisner fór aftur til
Danmerkur var fæðingarstofan aflögð
vegna áhuga- og skeytingarleysis
heimamanna en notkun olíunnar hélt
hins vegar áfram og dauðsföll af
völdum ginklofa heyrðu nær sögunni
til.