Fréttir - Eyjafréttir - 23.10.2008, Blaðsíða 8
8
Fréttir / Fimmtudagur 23. október 2008
Fréttir leituðu til fulltrúa fjögurra kynslóða og könnuðu vi<
• •
lensku þjóðina - Oll gera þau sér grein fyrir því að staðan er
Eyjamenn hafa komið standandi niður, segir Kristján Óskarsson fyrrum útgerðarmaður:
Varð hárlaus í einni lægðinni
-en það var svo mikill léttir að sleppa út úr þessu að hárið fór að vaxa aftur
KRISTJÁN Ofurlaun komu til sögunnar en það sem nú er að gerast er að fullorðið fólk er að tapa áratuga
sparnaði og unga fólkið situr uppi með skuldir sem það getur ekki staðið undir.
„Ég vil ekki hafa þetta eitthvert
svartsýnisspjall þó staðan sé ekki
góð. Þann 23. janúar 1973 löbb-
uðum við Emma með krakkana
ásamt rúmlega 5000 Vestmanna-
eyingum út úr húsum okkar og
vissum ekkert hvort við ættum eftir
að koma aftur eða ekki. Það var
byrjað að gjósa austur á eyju og á
næstu vikum fóru um 400 hús, einn
þriðji bæjarins, undir hraun og
eigendur misstu þar allt sitt. Ef
maður horfir á það sem nú er að
gerast í fjármálum þjóðarinnar eru
það smámunir í samanburði við það
sem gerðist í Vestmannaeyjum
veturinn 1973,“sagði Kristján
Óskarsson, fyrrum útgerðarmaður
og skipstjóri á Emmu VE, þegar
hann var beðinn um að fara yfir
farinn veg í ljósi hremminga á fjár-
málamörkuðum í dag.
Húsið sem hann yfirgaf þessa
örlaganótt 1973 er við Ulugagötuna
og þar býr hann enn með henni
Emmu sinni, Pálsdóttur frá Þing-
holti. Börnin þrjú, Óskar, Hafdís og
Berglind eru flogin úr hreiðrinu en
öll búa þau í Eyjum.
Kristján er fæddur 13. maí 1946
og segist vissulega hafa marga fjör-
una sopið, ekki síst í útgerð sem
hann hóf árið 1971 með félaga
sínum, Arnóri Páli Valdimarssyni
vélstjóra. Áttu þeir bátinn Emmu
VE sem þeir gerðu út til ársins
1999. „Ég byrjaði á sjó upp úr
1960 og rétt náði í síldina sem
skipti svo miklu máli á þessum
árum. Þetta hrundi svo allt árið
1968 og þá hófst fyrsta kreppan
sem ég man eftir. Ég minnist þess
ekki að margir hafi farið á hausinn
hérna í Eyjum á þessum árum en
margir urðu að sækja vinnu upp á
land og einhverjir fluttu til út-
landa."
Dýfan 1968 var mikil, á einu ári
minnkuðu tekjur þjóðarinnar um 45
prósent með tilheyrandi gjaldþrot-
um, atvinnuleysi og landflótta. „En
Vestmannaeyjar risu fljótt upp og
bjartsýni var mikil því nokkuð var
um að menn færu í útgerð um leið
og við. Annar skellur kom 1974
þegar verðbólgan mældist i þriggja
stafa tölum. Þá urðu margir gjald-
þrota og árin 1977 og 1978 var
ástandið orðið það slæmt hér í
Eyjum að útgerðin var að komast í
þrot. Hafði ég forgöngu um að allur
Eyjaflotinn var auglýstur í þremur
dagblöðum, Mogganum, Tímanum
og Þjóðviljanum. Þetta vakti mikla
athygli en ástandið var mjög erfitt
og urðu menn að standa í eilífum
skuldbreytingum til að lifa þetta
af,“ sagði Kristján með áherslu.
Þeir félagar þreyðu þorrann og
góuna með því að leggja bátnum á
haustin og fara á sfld á stærri
bátum. Ekki var Kristján sáttur við
kvótakerfið en þeir spiluðu með,
létu smíða nýjan bát sem þeir seldu
árið 1999. „Svona hefur þetta
alltaf gengið, upp og niður en alltaf
komum við Eyjamenn samt stand-
andi niður. Ég varð hárlaus í einni
lægðinni en það var svo mikill léttir
að sleppa út úr þessu að hárið fór
að vaxa aftur þegar ég hætti í
útgerðinni," segir Kristján og hlær.
Hann sagði það grafalvarlegt að
útgerðarmenn fái ekki gjaldeyri
heim fyrir fisk sem þeir eru að selja
í Bretlandi. „Ég hvet þá til að byrja
siglingar aftur því breskir bankar
treysta ekki íslenskum bönkum. Ég
veit um útgerðir sem eiga allt að
þrjár sölur ógreiddar í Bretlandi."
Þegar talið berst að ástandinu í
dag og því sem hefur verið að
gerast undanfarin ár bendir Kristján
á að mörgum hafi þótt þeir Amór
Páll vera orðnir rfkir þegar þeir
seldu útgerðina. „En það urðu
fljótt smáaurar því allt í einu var
farið að tala um einstaklinga sem
stóðu fyrir milljörðum og tugum
milljarða. Ofurlaun komu til sög-
unnar en það sem nú er að gerast er
að fullorðið fólk er að tapa áratuga
sparnaði og unga fólkið situr uppi
með skuldir sem það getur ekki
staðið undir. Það er eðlilegt að fólk
sé hrætt um afkomu sína en það
bætir ekki ástandið að leggjast í
eitthvert volæði."
Kiistján segir að mörg mistök hafi
verið gerð í stjórn fjármála á Is-
landi undanfarin ár sem við sitjum
uppi með núna. „Það sem hefur
farið einna mest í taugarnar á mér
undanfama daga er hvað stjóm-
málamennirnir vinna hægt þó þeir
segist vinna allan sólarhringinn. Ég
hefði t.d. byrjað á að frysta eignir
allra þessara auðmanna og hefði
haft þyrluna hans Magga Kristins
inni í þeim pakka. Núna er líka
tíminn til að búa til einn lífeyris-
sjóð fyrir alla landsmenn. Eignir
auðmannanna ættu að fara í þennan
sameiginlega sjóð. Peningahyggjan
hefur ráðið öllu hjá okkur og þar
eru stjómmálamenn ekki undan-
skildir. Þeir eiga ekki að fá krónu
meira í lífeyri en aðrir því þeir em
búnir að kroppa nóg út úr kerfinu.“
Að lokum lét Kristján fylgja með
eina sögu úr daglega lífinu sem
kannski lýsir best því ástandi og
hugsunarhætti sem farið hefur með
ferðina hjá alltof mörgum. „Á
árinu hringdi í mig maður og spurði
hvort ég hefði átti jeppann AA-364
og játti ég því. Ég hafði selt hann á
1200 þúsund til bflasala á Selfossi
sem borgaði hann út í hönd.
Maðurinn sagðist hafa verið að
skoða bflinn og voru settar á hann 2
milljónir og 190 þúsund eða rétt
tæplega milljón meira en ég fékk
fyrir hann. Ég verð ekki oft orðlaus
en það varð ég þegar maðurinn
sagði að 1800 þúsund króna lán
hvíldi á bflnum."
Kristján sagðist hafa farið að
kanna þetta og helsta skýringin sem
hann fékk var að bflasalinn sem
keypti bflinn hefði leyfi frá fjár-
málafyrirtækjum, Glitni eða
Lýsingu, til að verðmeta bfla.
Sennilega hefði þessi sjö ára bíll
verið metinn á 2 milljónir og 400
þúsund. „Ut á þetta hefur fengist
1800 þúsunda bílalán sem verður
að skoðast sem hrein og klár svik.
Það er því ekki nema von að menn
hafi staldrað við ef ástarbréfin sem
Glitnir bauð Seðlabankanum hafa
ekki verið merkilegri pappírar en
þetta," sagði Kristján sem endingu
vildi nota tækifærið til að hvetja
fólk til dáða. „Hér í Eyjum eru
tækifærin."
omar@eyjafretir.is
Afram Island, Stórasta landið í heimi
✓
-segir Einar Gauti Olafsson, framhaldsskólanemi
I umræðunni hefur alltof oft verið
litið framhjá unga fólkinu sem að
öllum líkindum mun finna mest
fyrir þessu hræðilega ástandi.
Fólkið sem er á leiðinni út í lífið,
fólkið sem er í námi og unga fólkið
sem enga atvinnu hefur.
Einar Gauti Ólafsson er fæddur
árið 1991, sonur Ólafs Einarssonar
skipstjóra og Höllu Svavarsdóttur
kennara. Hann er nemandi við
Framhaldsskólann í Vestmanna-
eyjum. Islenska útrásin var á sínum
tíma stolt okkar Islendinga og við
horfðum á þessa snyrtipinna bros-
andi Colgate-brosum hringinn
þegar sátu við borð og skrifuðu
undir hvem samninginn á fætur
öðrum. En þegar öllu er á botninn
hvolft settu þeir okkur á hausinn og
létu sig síðan hverfa en Einar hafði
á sínum tíma trú, eins og allir Is-
lendingar, á útrásinni. „Já, til að
byrja með gerði ég það og taldi
hana byggða á traustum grunni og
hélt að þessum mönnum væri
treystandir til að taka ekki of mikla
áhættu."
Á útrásarárunum varð gríðarleg
þensla sem myndaðist í góðærinu
en telur Einar að hann hafi eitthvað
hagnast á henni. „Nei, það gerði ég
EINAR GAUTI: Ofurlaun komu til sögunnar en það sem nú er að
gerast er að fullorðið fólk er að tapa áratuga sparnaði og unga fúlkið
situr uppi með skuldir sem það getur ekki staðið undir.
ekki enda tel ég að þenslan hafi
verið fyrst og fremst verið á
höfuðborgarsvæðinu."
Fjármálakreppan mun hafa
gríðarlega áhrif á Island en ennþá
virðist þjóðin í afneitun. Einar
segist ekki farinn að finna fyrir
kreppunni ennþá. „ Ofurlaun komu
til sögunnar en það sem nú er að
gerast er að fullorðið fólk er að
tapa áratuga spamaði og unga fólk-
ið situr uppi með skuldir sem það
getur ekki staðið undir. Þá fer
maður að íhuga vandlega í hvað
maður notar peningana sína.“
Utrásarhópurinn mikli, sem tröll-
reið viðskiptaheiminum fyrir
nokkmm ámm, er kominn niður á
jörðina eftir langt fyllerí. Öll fyllerí
taka enda en þegar partýið er búið
og búið að skutla Elton John heim
fá menn að finna fyrir þynnkunni.
Þessi gríðarlega þynnka lagðist hins
vegar yfir allt landið og snyrti-
pinnamir með Colgate-brosin flúnir
út í heim. En er þetta allt útrásar-
víkingunum að kenna?
„Já, að mestu leyti en að sjálf-
sögðu hefur fjármálaeftirlit ekki
verið nægilegt og menn hafa sofið á
verðinum. Auðvitað bera stjórn-
málamenn líka mikla ábyrgð á því
hvemig staðan er í dag.
Ráðamenn þjóðarinnar voru
ekkert lítið ánægðir þegar íslend-
ingar tóku viðskiptaheiminn í nefið
og urðu aðaltöffaramir í heiminum.
Ráðamenn þjóðarinnar hefðu átt að
vera með öflugt reglukerfl," segir
Einar Gauti sem telur að það hefði
mátt grípa fyrr inn í.
„Við hefðum aldrei verið í þessari
stöðu hefði öflugt reglukerfi verið
virkt. Þá hefði löngu fyrr verið
komið í Ijós hvert stefndi og við
hefðum aldrei sokkið jafn djúpt og
við höfum gert núna.“
Nú stefnir í nauðlendingu ef ekki
semst við Rússa, aðkomu Alþjóða
gjaldeyrissjóðsins. Hvemig líst
Einari á það? „Það er ekki spum-
ing um hvað okkur líst á, þetta er
bláköld staðreynd. Við verðum að
þiggja alþjóðahjálp til þess að
komast upp úr mestu skuldunum."
Ljóst er að breytingar verða á
íslensku samfélagi í náinni framtíð
en hvernig sér Einar breytingamar
fyrir sér, verða miklar breytingar á
samfélaginu? „Nei, alls ekki. Ég tel
þetta taka um tvö ár að ná jafnvægi
og þá getum við byrjað að byggja
upp öflugt efnahagskerfi. Við
eigum ntikið af vel menntuðu fólki
sem er fært um að sýna kjark og
dug til þess að vera í fremstu röð á
meðal þjóða heimsins."
En hvar liggur hundurinn grafrnn,
hver em stærstu mistök Islendinga í
öllu þessu ferli sem leiddi af sér
eina verstu efnahagskreppu sem
þjóðin hefur gengið í gegnum?
„Stærstu mistökin tel ég vera að
eignarhaldsreifmg hefði þurft að
vera meiri, bæði á bönkunum og
stóru fjárfestingafélögunum. Þannig
fór fyrir íslendingum að of fáir
stórir fjárfestar fengu að kaupa og
eiga of stóra hluti í bönkum okkar
íslendinga."
Einar Gauti er hins vegar bjart-
sýnn á betri tíma og vitnar í fleyg
orð forsetafrúarinnar Dorrit
Moussaieff svona rétt í lokin.”
Áfram ísland, Stórasta landið í
heimi”
Ellert@eyjafrettir.is