Fréttablaðið - 21.02.2013, Blaðsíða 16

21. febrúar 2013 FIMMTUDAGUR| FRÉTTIR | ASKÝRING | 16
1 2 3 4 5 6HVER Á ÍSLAND?
Kolbeinn
Óttarsson Proppé
kolbeinn@frettabladid.is
Páll Hilmarsson
pallih@gogn.in
Þegar grafist er fyrir um það
hverjir eiga íslenskar jarðir rekst
maður fljótlega á þá staðreynd að
gögn um málið liggja ekki á lausu.
Alls kyns grunnar eru til, en þeir
eru ekki endilega á því formi að
hægt sé að keyra þá saman og oft
er erfitt að vinna upp úr þeim.
Ekki er til einn grunnur um allar
jarðir, stærð þeirra, legu og eig-
endasögu. Eitt svar við spurn-
ingunni um hver eigi Ísland er því
einfaldlega að það er ekki alveg
vitað, ekki síst vegna þess að upp-
skipting á landinu er ekki ljós.
Þannig eru afar fáar jarðir á
Íslandi hnitsettar. Landsupplýs-
ingadeild Þjóðskrár er nú með það
verkefni að safna þeim eignamörk-
um sem til eru. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Þjóðskrá kemur hins
vegar fram að þau eignamörk eru
að mestu leyti aðeins til í texta úr
gömlum landamerkjabókum. Til
að búa til grunn, að ekki sé talað
um kortagrunn, þarf hins vegar
hnitapunkta. Þeir eru ekki til.
Bændur vilja hnit
Árið 1994 setti Alþingi lög um
fjöleignahús. Samkvæmt þeim er
skylda að gera eignaskiptasamn-
inga fyrir öll slík hús. Gildistöku
laganna var frestað nokkrum sinn-
um, þar sem þau þóttu íþyngjandi.
Í dag þykja öllum þau sjálfsögð.
Það er enginn tilbúinn til þess að
kaupa eign án þess að vita hvað
henni tilheyrir, eða hvað?
Staðan í dag er því þannig að það
er ekki hægt að selja tveggja her-
bergja íbúð, svo dæmi sé tekið, án
þess að fyrir liggi nákvæm skipt-
ing á húsinu sem hún er í, eignar-
hlutur í sameign tilgreindur og
þess háttar. Það er hins vegar
hægt að kaupa sér eitt þúsund
hektara jörð án þess að nákvæm-
lega liggi fyrir hvar hún byrjar og
endar.
Þetta þýðir að oft skapast rétt-
aróvissa um hver á hvað. Vissu-
lega gæti uppmæling og hnitsetn-
ing valdið deilum, en þær yrðu þá
útkljáðar í eitt skipti fyrir öll. Það
þyrfti þá ekki að rekja sig í gegn-
um eigendabreytingar ef í ljós
kemur að jörð er minni en gert
var ráð fyrir.
Búnaðarþing samþykkti árið
2010, samhljóða og án umræðu,
ályktun um að viðskipti með
land og jarðir þurfi að skrá með
nákvæmum hætti, það er með því
að hnitsetja landamerki. Það verði
til þess að „tryggja réttarvernd og
eyða óvissu um stærð og staðsetn-
ingu.“
Hvað á ríkið?
Áskoruninni var beint til dóms-
málaráðherra um að beita sér fyrir
þessu. Í greinargerðinni segir:
„Það er óviðunandi þegar jarð-
ir ganga kaupum og sölum að ekki
liggi fyrir með sannanlegum hætti
nákvæm skilgreining á hinu selda.
Landamerkjaskrár jarða sem gerð-
ar voru fyrir rúmri öld síðan upp-
fylla sjaldnast það skilyrði. Laga-
breyting þessa efnis ætti að gera
viðskipti með jarðir markvissari
og koma í veg fyrir óþarfa deilur
sem upp kunna að rísa vegna ófull-
nægjandi þekkingar á landamerkj-
um sem skráð eru í hinum gömlu
og oft ófullkomnu landamerkja-
skrám.“
Þessu hefur þó enn ekki verið
breytt. Raunar er það svo að ríkið,
sem á langflestar jarðir, sýnir ekki
gott fordæmi í þessum málum, þar
sem ríkisjarðir eru ekki hnitsettar
og nákvæm stærð þeirra og lega
liggur því ekki fyrir.
Afar fáar jarðir eru uppmældar
Langfæstar jarðir á Íslandi eru hnitsettar og því ekki skráð nákvæmlega hve stórar þær eru. Þær ganga hins vegar kaupum og sölum þrátt
fyrir að landamerki séu óljós. Búnaðarsamband hefur kallað eftir því að jarðir verði hnitsettar. Enginn kortagrunnur er til af jörðum.
Í Fasteignaskrá sem Þjóðskrá
heldur utan um má finna allar
grunnupplýsingar um lönd, lóðir og
spildur auk mannvirkja sem á þeim
standa. Á vef stofnunarinnar, fmr.is, má fletta upp
fastanúmerum og landnúmerum og fá m.a. loftmynd
af fasteigninni. Fréttablaðið fletti upp þeim 6.449
lögbýlum eftir landnúmerum sem eru á lögbýlaskrá 2012 í
því vefkerfi. Af þeim voru 5.667 hnitasett, þ.e. að býlið sjálft
er hnitasett, en ekki jörðin. Kortið hér sýnir 965 lögbýli sem
eru í eyði sem rauð og 4.702 býli sem eru í ábúð sem gul.
Jörð, lögbýli, fasteign
Líkt og áður hefur verið komið inn
á í þessum greinaflokki flækja
mismunandi skilgreiningar síðan
myndina enn frekar. Lögbýli er eitt,
jarðir annað. Gleggstu upplýsing-
arnar er síðan að finna í fasteigna-
skrá, en þá þarf að kunna að leita.
Ráðuneyti gefur út lögbýlaleyfi
og þarf að sækja sérstaklega um
það. Sé býli einu sinni komið inn
á lögbýlaskrá er afar fátítt að það
missi lögbýlaréttinn. Samkvæmt
lögum nær hugtakið lögbýli yfir
„sérhverja jörð sem hefur þann
húsakost og það landrými eða
aðstöðu að unnt sé að stunda þar
landbúnað eða aðra atvinnustarf-
semi og var skráð í jarðaskrá.“
Hins vegar eru jarðir í jarðaskrá
sem ekki eru lögbýli. Flókið? Já, og
til að flækja það enn frekar er skil-
greiningin á jörð í raun aðeins land
sem ekki er innan skipulagðs þétt-
býlis. Samt geta lóðir undir gróður-
hús, svo dæmi sé tekið, orðið lög-
býli.
Til að fá sem nákvæmasta niður-
stöðu varðandi fjölda jarða og eig-
endur þarf því að nota fasteigna-
skrá og landnúmer.
Gervikennitölur og eyðibýli
Á meðal þess sem reynt hefur
verið að svara í þessum greina-
flokki er spurningin um það hve
margar jarðir útlendingar eiga.
Þær eru ekki margar, en nákvæm
tala þeirra liggur ekki endilega á
lausu. Þeir geta átt hlut í eignar-
haldsfélögum sem eiga jarðir.
Tvær jarðir eru að fullu, og 99 að
hluta, í eigu gervikennitalna. Á bak
við þær getur verið útlendingur,
Íslendingur sem lengi hefur búið
erlendis eða dánarbú, svo eitthvað
sé nefnt. Það skekkir því heildar-
myndina örlítið.
Mismunandi skráning getur
valdið villu. Hagstofa landbúnaðar-
ins sá um skráningu jarða, en hún
var lögð niður árið 2009 og verk-
efnin færð til Þjóðskrár. Þar er
notað annað kerfi og aðrar aðferðir.
Þess sér best stað þegar eyði-
býli eru skoðuð. Árið 2010 voru þau
2.202, en árið eftir voru þau aðeins
938. Það þýðir hins vegar ekki að
ábúð hafi verið tekin upp á fjölda
jarða, heldur var annar háttur við-
hafður við skráninguna.
Fréttablaðið hefur rekið sig á það
við vinnslu þessa greinaflokks að
gögn sem ríkið heldur utan um
eru oft og tíðum lokuð. Úrvinnsla
úr þeim er því erfiðleikum háð
og getur einnig kostað fjármuni.
Katrín Júlíusdóttir fjármála-
ráðherra hefur skipað starfshóp
sem vinnur að því að opna gögn
um fjárreiður ríkisins. Hún segir
að það eigi almennt að gilda
um gögn sem ríkið heldur utan
um að þau eigi að vera að sem
mestu leyti opin, svo lengi sem
þau séu ekki persónugreinanleg.
„Ég held að það sé framtíðin
að opna eins mikið og við getum.
Ef það eru einhverjir aðilar þarna
úti sem eru tilbúnir til þess
að taka gögn sem ríkið heldur
utan um og umbreyta þeim í
aðgengilegar upplýsingar er ég
mjög hlynnt því. Ríkið á að ganga
eins langt og það getur í því, en
því eru kannski ákveðin takmörk
sett. En ef menn vilja nýta þau á
það að vera hægt.“
Vill sem flest gögn opin
LITLA-HEIÐI Dæmi um skráningu í fast-
eignaskrá. Birt stærð jarðarinnar Litlu-
Heiðar, sem er í eigu Rudolphs Walters
Lamprecht, er 0.
312
jarðir voru skráðar með
annan eiganda árið 2012
en árið 2011. Breytingin
getur falist í
mismunandi ritun nafna,
andláti eða öðru slíku–
auk eigendaskipta.
LÖGBÝLI Í BYGGÐ OG LÖGBÝLI Í EYÐI
Eyðibýli
Í byggð
Á MORGUN Stefna stjórnmálamanna.