Fréttablaðið - 07.03.2013, Qupperneq 26

7. mars 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 26
Í fjölmörg ár hefur verið
rætt um brýna nauð-
syn þess að endurskoða
almanna trygginga-
löggjöfina í heild. Með
margvíslegum breyt-
ingum sem á henni hafa
verið gerðar í gegnum
árin hefur löggjöfin orðið
æ flóknari og óaðgengi-
legri og raunar illskiljan-
leg flestum. Henni hefur
verið líkt við stagbætta
flík, enda hafa stjórnvöld
ítrekað gefið fögur fyrirheit um
að endurskoða hana frá grunni.
Má þar minnast áforma frá síð-
ustu aldamótum sem minna varð
úr en að var stefnt.
Nú er brotið í blað þar sem fram
er komið á Alþingi frumvarp sem
felur í sér heildar endurskoðun
almannatryggingalaga. Rót-
tækar breytingar eru lagðar til
á núverandi kerfi sem gera laga-
umhverfið einfaldara, skýrara
og gegnsærra. Undirbúningur
hófst árið 2007 þegar verkefnis-
stjórn um endurskoðun almanna-
trygginga var skipuð. Hún skil-
aði tillögum sínum í október 2009
og voru í kjölfarið stigin
stór skref til úrbóta fyrir
lífeyrisþega og einföld-
unar á löggjöfinni, til
dæmis með afnámi maka-
tenginga. Í apríl 2011 var
skipaður nýr starfshóp-
ur til að ljúka verkinu og
semja drög að heildstæðu
frumvarpi um málaflokk-
inn. Þar sátu fulltrúar
þing flokkanna, ýmissa
h agsmu n a aði la auk
starfsmanna velferðar-
ráðuneytisins. Í júní 2012 sam-
þykkti hópurinn tillögur um
einföldun bótakerfisins og er
frumvarpið sem nú liggur fyrir
Alþingi byggt á þeim.
Aðgengileg löggjöf
Breytingar samkvæmt nýju frum-
varpi eru fjölmargar. Þær stærstu
snúa að margvíslegum réttinda-
málum ellilífeyrisþega sem munu
styrkja stöðu þeirra og einfalda
kerfið til muna.
Bótaflokkarnir ellilífeyrir,
tekjutrygging og heimilisuppbót
verða sameinaðir. Dregið verður
úr tekjutengingum og frítekju-
mörk verða afnumin. Ekki verð-
ur lengur horft til þess hvaðan
tekjurnar koma, heldur lækkar
lífeyrir nú um 45% af tekjum,
hvort sem það eru atvinnutekjur,
lífeyrissjóðstekjur eða fjármagns-
tekjur. Nú mega ellilífeyris þegar
sem fá greidda uppbót vegna
framfærslu sæta því að uppbótin
lækki um krónu á móti krónu fái
þeir einhverjar tekjur. Samkvæmt
frumvarpinu verður dregið úr
þessum áhrifum tekna í áföngum.
Hlutfallið lækkar í 80% við gildis-
töku laganna 1. júlí 2013, verður
síðan tug lægra 1. janúar ár hvert
til ársins 2016 og lækkar loks í
45% hinn 1. janúar 2017.
Í gildandi löggjöf skortir
ákvæði um markmið almanna-
tryggingakerfisins, framsetn-
ing laganna er óaðgengileg og
vart nema á færi sérfræðinga að
skilja og skýra réttindi hvers og
eins lífeyrisþega. Umboðsmaður
Alþingis hefur bent á að gagn-
vart lífeyrisþegum sé sérstaklega
brýnt að ákvæði laga um réttindi
þeirra séu skýr og að fyrir hendi
séu almennar, aðgengilegar og
skýrar reglur um inntak þeirrar
aðstoðar sem fólk á rétt á sam-
kvæmt lögunum. Í frumvarpinu
er áhersla lögð á að mæta þess-
um ábendingum. Skýrt er kveð-
ið á um markmið og tilgang lag-
anna, framsetningin er öll bætt
og einfölduð, ítarlega er kveðið á
um málsmeðferð og stjórnsýslu
og áhersla lögð á leiðbeiningar-
og upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Orð skulu standa
Mikilvægt er að halda því til
haga að lífeyrisþegar eiga rétt
á kjarabótum í óbreyttu kerfi
sem svarar því að útgjöld ríkis-
ins aukast um 3,7 milljarða króna
á næstu tveimur árum. Þetta
er vegna samkomulags stjórn-
valda og lífeyrissjóða um hækk-
un frítekjumarks vegna tekna úr
lífeyris sjóðum og vegna bráða-
birgðaákvæðis frá árinu 2009
sem jók skerðingarhlutfall tekju-
tryggingar og fellur úr gildi í
ársbyrjun 2014. Í kostnaðar-
umsögn fjármálaráðuneytisins
um frumvarp til almannatrygg-
ingalaga er horft fram hjá þessu
sem veldur því að ráðuneytið of-
metur aukin útgjöld hins opinbera
vegna kerfis breytingarinnar sem
nemur framangreindri fjárhæð.
Hvort sem nýtt frumvarp verður
að lögum á þessu þingi eða síðar
þá eiga orð að standa.
Langþráðum áfanga er náð
með frumvarpinu sem hér er til
umfjöllunar. Ég treysti því að
þrotlaus vinna sem liggur að baki
verði virt að verðleikum og frum-
varpið nái fram að ganga enda
snýst það um mikilvæga réttarbót
og úrbætur sem eru löngu tíma-
bærar.
Einfaldara og réttlátara almannatryggingakerfi
Í skýrslu sem alþjóð-
lega ráðgjafarfyrirtækið
McKinsey&Company gaf
út síðasta haust um hag-
vaxtarmöguleika Íslands
er bent á að efla þurfi hinn
alþjóðlega hluta vinnu-
markaðarins, enda sé þar
að finna mikla vaxtar-
möguleika sem ekki eru
háðir nýtingu náttúru-
auðlinda.
Bent er á þörf fyrir
tæknimenntun til að
styrkja vinnumarkað, auk þess
að minna á mikilvægi þess að
menntakerfið taki í auknum mæli
mið af þörfum atvinnulífsins, svo
stuðla megi að öflugri uppbygg-
ingu og langtímaáætlanagerð.
Undanfarin ár hafa aðgerðir í
vinnumarkaðsmálum öðru frem-
ur einkennst af viðbrögðum við
neyð sem kom til vegna
hrunsins og alvarlegra
áhrifa þess á hluta vinnu-
markaðarins.
Meðal þessara við-
bragða var opnun mennta-
tækifæra, eins og sjá má
í átaksverkefnum á borð
við Nám er vinnandi vegur
sem velferðarráðuneyti,
mennta- og menningar-
málaráðuneyti og Vinnu-
málastofnun hafa haft for-
göngu um ásamt aðilum
vinnumarkaðar.
Allt ber þetta að sama brunni, að
stærri hluti íslensks vinnumarkað-
ar muni búa yfir langskólamennt-
un, iðn- og tæknimenntun á kom-
andi árum.
Menntun og atvinnuleysi
Atvinnuleysi háskólamenntaðra
hefur ekki verið í brennidepli
á Íslandi, meðal annars á þeim
rökum að tíðni atvinnuleysis er
minni eftir því sem menntun er
meiri. Tölur um atvinnuleysi segja
þó ekki alla söguna þegar þörf
fyrir störf sem krefjast háskóla-
menntunar er annars vegar. Sam-
kvæmt skýrslu OECD „Education
at a glance“ (2010) voru árið 2007
21% 25-29 ára íslenskra kvenna
og 11% karla sem höfðu lokið
háskólamenntun í störfum sem
ekki krefjast háskólamenntun-
ar, t.d. í skrifstofu- eða þjónustu-
störfum. Áhugavert verður að sjá
þróun þessarar tölfræði eftir því
sem háskólamenntuðum á vinnu-
markaði fjölgar.
Menntun veitir forskot þegar
sótt er um starf, hvort sem starfið
krefst menntunar eður ei. Ef ekki
er hugað að uppbyggingu starfa
fyrir langskólagengna, er því hætt
við að starfstækifæri þeirra sem
ekki hafa menntun verði færri.
Leiðarvísar
Í nágrannalöndum okkar er farið
að bera talsvert á því að nýút-
skrifað fólk úr háskólum fær ekki
starf við hæfi innanlands og leitar
því út fyrir landsteinana. Þetta á
ekki hvað síst við um hinn alþjóð-
lega hluta atvinnulífsins, sem ekki
er bundinn af landamærum eða
staðbundnum náttúrulegum auð-
lindum.
Í Danmörku hefur á undanförn-
um árum verið unnið að eflingu
atvinnulífsins fyrir ungt háskóla-
menntað fólk undir formerkjum
þess að tengja saman hefðbundnar
atvinnugreinar og nýja þekkingu.
Dönsk stjórnvöld hafa veitt litlum
og meðalstórum fyrirtækjum
styrki til að ráða til sín starfsfólk
með menntun á grundvelli áætl-
ana um útvíkkun og þróun starf-
seminnar. Verkefni þetta gengur
undir nafninu Videnpiloterne (hér
þýtt sem „Leiðarvísarnir“) og upp-
lýsingar um það má meðal annars
finna á vef danska menntamála-
ráðuneytisins.
Verkefnið var afmarkað í tíma,
en hefur verið endurtekið og þróað
með góðum árangri. Athygli hefur
vakið að þekking sú sem nýst
hefur til að breikka grundvöll
hefðbundinna fyrirtækja svo sem
í iðnaði, hefur ekki bara verið af
raunvísindalegum, markaðs- eða
hagfræðilegum toga, heldur hafa
hugvísindi og heimspeki meðal
annars komið sterkt inn.
Leiðarvísar í íslensku atvinnulífi
Hérlendis eru þegar til dæmi um
nýtingu nýrrar þekkingar í hefð-
bundnum greinum, t.d. hvað varð-
ar vinnslu hönnunar-, lækninga-
og húðvara úr fiskafurðum. Eins
eru þekktir svokallaðir klasar, t.d.
á sviði sjávarútvegs og jarðvarma,
þar sem fólk og fyrirtæki með
ólíkan bakgrunn kemur saman til
að skapa ný sóknarfæri. Vaxandi
fyrirtæki með alþjóðlega skír-
skotun geta þannig byggt styrk
sinn jafnt á reynslu rótgróinnar
atvinnustarfsemi, nýrrar þekk-
ingar og skapandi frumkvæðis.
Ísland hefur sett sér það mark-
mið að auka hlutdeild menntun-
ar á vinnumarkaði. Fjöldi verk-
efna til að efla þekkingu vinnandi
fólks stefnir að því marki. Fyrr en
síðar þarf að fara að huga að því
að hvetja til þess að störfum fyrir
háskólamenntaða verði fjölgað
með markvissum hætti.
Slík uppbygging mun jafnframt
gera íslensku atvinnulífi kleift
að nýta sóknartækifæri á sviði
alþjóðlegrar starfsemi og nýting-
ar þeirrar mikilvægu auðlindar
sem við eigum og ekki er bundin
við landamæri, sem er ungt vel
menntað fólk.
Menntun og Leiðarvísar í íslensku atvinnulífi
ALMANNA-
TRYGGINGAR
Guðbjartur
Hannesson
velferðarráðherra
➜ Ekki verður lengur horft
til þess hvaðan tekjurnar
koma, heldur lækkar lífeyrir
nú um 45% af tekjum, hvort
sem það eru atvinnutekjur,
lífeyrissjóðstekjur eða fjár-
magnstekjur. Nú mega elli-
lífeyrisþegar sem fá greidda
uppbót vegna framfærslu
sæta því að uppbótin lækki
um krónu á móti krónu fái
þeir einhverjar tekjur.
ATVINNA
Guðlaug
Kristjánsdóttir
formaður BHM
➜ Allt ber þetta að sama
brunni, að stærri hluti ís-
lensks vinnumarkaðar muni
búa yfi r langskólamenntun,
iðn- og tæknimenntun á
komandi árum.
Save the Children á Íslandi