Fréttablaðið - 15.04.2013, Síða 13

MÁNUDAGUR 15. apríl 2013 | SKOÐUN | 13
FYRIR FÓLKIÐ Í LANDINU
TÓMAS ÍSLEIFSSON
FERÐAÞJÓNUSTUBÓNDI YTRI-SÓLHEIMUM
ÖFLUG UPPBYGGING
FERÐA ÞJÓN UST UNNAR
„
– ÞESS VEGNA KÝS ÉG VG“
Alþingishúsið við Austurvöll –
þessi gamla bygging sem búið er
að berja svo mikið á undanfarin ár
að manni er næstum farið að þykja
vænt um hana og finnast hún veik-
burða tákn veikburða þingræðis
sem allir eru á móti. En þetta hús á
sér raunar sögu sem kannski hefur
gleymst meira en vert væri. Það er
að minnsta kosti ómaksins vert að
rifja hana upp á meðan við bíðum
þess að þjóðin sendi fulltrúa sína á
þing eftir allar þessar kannanir –
og hannanir.
Þriðjungur Landsjóðsins
Um daginn var ég að snuðra í 19.
öldinni að gamni mínu og eins
og löngum fyrr varð fyrir mér
ein af snilldarbókum Þorsteins
Thorarensen, Móralskir meist-
arar, ein af þessum stórum brúnu
bókum hans sem fullar eru af fróð-
leik, slúðri og spekúlasjónum um
mannlíf og pólitík á síðustu ára-
tugum 19. aldarinnar. Þar er sagt
frá byggingu alþingishússins við
Austurvöll og kannski allt í lagi að
rifja upp þá gleymdu sögu; kannski
hefur hún að geyma einhver fræ-
korn þeirra kennda sem umvefja
þetta hús þessi misserin og
kannski má sjá þar upphaf ýmissa
siða sem trúnaðarmenn þjóðar-
innar á þessum stað hafa tamið sér
gegnum tíðina.
Þegar alþingi var endurreist á
Íslandi um miðja 19. öld var það
í Lærða skólanum í Reykjavík
fyrstu þrjátíu árin. Þetta hafði
margvísleg óþægindi í för með
sér og þar kom að forseti þingsins,
Jón Sigurðsson, stakk upp á því
að leysa húsnæðisvanda þingsins
með því að festa kaup á stórhýs-
inu Glasgow, sem var gríðarleg-
ur timburhjallur við Vesturgötu,
á móti Naustinu – en brann löngu
síðar til kaldra kola, eitt glæsileg-
asta hús Reykjavíkur. Þetta átti að
kosta milli 30 og 40 þúsund krón-
ur. Þá reis til andmæla Benedikt
Sveinsson sýslumaður og krafð-
ist þess að byggt yrði úr íslensku
grjóti, sem eitt af baráttumálum
þess mikla hugsjónamanns og eld-
huga.
Jón Sigurðsson var farinn að
heilsu þegar hér var komið og
mætti ekki til þings 1879, og þá
tóku kallarnir aldeilis að láta hend-
ur standa fram úr ermum. Þeir
samþykktu að verja 100 þúsund
krónum til byggingar alþingis-
húss. Heildartekjur Landsjóðsins
voru þá um 360 þúsund krónur – án
framlags Dana. Enginn mótmælti
þessari fjárveitingu – að setja
þriðjung landsjóðs í að reisa um
sig hús – og var raunar stórhug-
urinn slíkur á þessu þingi að sam-
þykkt voru lög um að gera brýr
yfir Ölfusá og Þjórsá, en þá sagði
konungur hingað og ekki lengra og
neitaði að staðfesta þau lög.
Til tals kom að bjóða út verkið
en þá reis upp Tryggvi Gunnars-
son og taldi það hina mestu vit-
leysu því að þá yrði of mikið horft
í aurinn á öllum stigum – of mikið
sparað – og viturlegra væri að
skipa nefnd til að hafa yfirum-
sjón með verkinu og sjá til þess að
greiddir væru kostnaðarreikning-
ar; þannig yrði byggingin traustari
og betri.
Tryggvi þótti hafa manna mest
vit á framkvæmdum og peningum;
hann byggði hús og reisti brýr og
stýrði svo Landsbankanum síðar
og enn njótum við verka hans í
hinum fagra alþingisgarði. Að vísu
segir meinhornið Benedikt Grön-
dal í bréfi til Eiríks Magnússonar
um eina af byggingum Tryggva,
skólahúsið á Möðruvöllum, að það
sé svo „afkáralega innréttað, að
það er eins og tuttugu idiotar hafi
verið að concúrrera til gullmedalí-
unnar fyrir absúrditeter“. En hann
var nú líka bara skáld.
Sannleikurinn mun
gera yður frjálsa
Danskur húsameistari var feng-
inn til verksins og hann flutti inn
með sér sænska steinsmiði, enda
leist honum ekkert á þá íslensku
snikkara sem hér höfðu þróað með
sér þess háttar tækni sem enn má
sjá á Hegningarhúsinu við Skóla-
vörðustíg. Til að gera langa sögu
stutta kostaði alþingishúsið 130
þúsund krónur, fór langt fram úr
áætlun, enda var hvergi til sparað.
Að ráði Tryggva var húsameistar-
anum danska síðan greiddur sér-
stakur bónus fyrir vel unnin störf,
enda væri slíkt alsiða meðal þeirra
þjóða sem við bærum okkur helst
saman við.
Árið 1881 var húsið risið, og var
nefnt „Frelsishöllin“ en í hornstein-
inn var lagður spegilfagur silfur-
skjöldur og á hann letruð orðin
„Sannleikurinn mun gera yður
frjálsa“, að ráði biskups, Péturs
Péturssonar, ríkasta manns lands-
ins, sem raunar fékk einnig kaup-
hækkun um þessar mundir til að
vera til jafns við landshöfðingjann.
Þetta ár – 1881 – reyndist eitt
versta harðindaár í sögu þjóðar-
innar, einkum norðanlands. Víða
kom ekkert sumar, það var gras-
brestur, fiskileysi, hafís við land,
hungursneyð og mislingafaraldur
geysaði með tilheyrandi mann-
felli. En nú var landsjóðurinn
tómur eftir allan stórhuginn og
engir peningar til að bregðast við
hallærinu. Efnt var til mikillar
fjársöfnunar um alla Evrópu og
safnaðist mest í Englandi, sem
sumir líta á sem gróna óvina-
þjóð, og streymdi gjafakornið til
Íslands en kornskipin komu til
baka með íslenska útflytjendur á
leið til Ameríku. Þau voru farin,
höfðu flúið þetta volaða land.
Alþingi tók til starfa í nýjum og
glæsilegum húsakynnum, og hvað
sem líður orðum í hornsteininum
um sannleikann og frelsið þá hafði
alþingi nú þegar sýnt fordæmi
sem átti eftir að lýsa langt fram
á veg. Það fordæmi snerist um
óráðsíu, óraunsæi, ábyrgðarleysi,
vanhæfni og spillingu yfirstéttar-
manna sem láta sér kjör svelt-
andi alþýðu í léttu rúmi liggja.
Lygin mun gera okkur ófrjáls, sé
að marka orðin úr ritningunni;
og kannski kominn tími til að
við horfumst í augu við þennan
part af sögu þjóðarinnar líka um
leið og við höldum því á lofti sem
ástæða er til að vera stolt af.
Frelsishöllin
Í DAG
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Þegar alþingi var
endurreist á Íslandi
um miðja 19. öld var það í
Lærða skólanum í Reykjavík
fyrstu þrjátíu árin. Þetta
hafði margvísleg óþægindi í
för með sér...