Fréttablaðið - 20.07.2013, Blaðsíða 10

20. júlí 2013 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is, Sigríður Björg Tómasdóttir, sigridur@frettabladid.is HELGAREFNI: Kjartan Guðmundsson kjartan@frettabladid.is
VÍSIR: Kristján Hjálmarsson, kristjan@visir.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is Fréttablaðið kemur út í 90.000
eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
S
agnfræðingurinn og alþingismaðurinn Elín Hirst skrifaði
grein í Fréttablaðið í gær þar sem hún segir meðal
annars: „En ég tel að hagsmunum Íslands sé mun betur
borgið utan ESB og hef fært fyrir því ýmis rök, til dæmis
að framsal á fullveldi komi ekki til greina fyrir nýfrjálsa
þjóð eins og okkur Íslendinga.“
Hvernig ætli sagnfræðingar skilgreini „nýfrjáls“ ríki? Ísland
varð frjálst og fullvalda ríki 1. desember árið 1918. Síðar á árinu
verður haldið upp á 95 ára afmæli þess merkisviðburðar. Frá
1918 hafa Íslendingar ráðið sínum málum sjálfir, þótt fyrstu 26
árin í sögu ríkisins hafi það deilt valdalausum puntkóngi með
Danmörku.
Árið áður en Ísland fékk fullveldi og varð sérstakt ríki voru
fullvalda ríki í heiminum 55 talsins. Árið 1918 var Ísland í hópi um
15 ríkja sem hlutu fullveldi eftir fyrri heimsstyrjöldina. Núna eru
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna
193. Með öðrum orðum fengu
tveir þriðjuhlutar ríkja heims
fullveldi á eftir Íslandi. Ísland er
í hópi eldri sjálfstæðra nútíma-
ríkja og er jafnframt í hópi ríkja
sem eiga sér hvað lengsta óslitna
lýðræðishefð.
Hin lífseiga mýta um
„nýfrjálsa“ ríkið Ísland á ekki sízt rætur í því hvernig sjálfsmynd
þjóðarinnar hefur sífellt verið skilgreind út frá sögunni um
baráttu við erlent vald fyrir sjálfstæði þjóðarinnar. „Sjálfstæðis-
baráttunni lýkur aldrei“ er frasi sem við þekkjum vel. Fullveldið
hefur verið talið forsenda framfara – jafnvel þótt það sé ekki til
lengur í þeim skilningi sem menn lögðu í það árið 1918. Hin æ
óljósari hugmynd um fullveldi hefur þá stundum orðið æðra mark-
mið en innihaldið í framförunum.
Það hentar þessari frásögn að undirstrika í sífellu að fullveldið
sé svo nýfengið að það sé brothætt og viðkvæmt eins og lítið barn
– við verðum að halda fast utan um það, því að annars gæti það
dottið og meitt sig. Krúttlegt, en kannski tímabært að hætta að
hafa áhyggjur þegar barnið er að nálgast 100 ára aldurinn.
Útlendingur, búsettur hér á landi, sagði við höfund þessa pistils
fyrr í vikunni: Af hverju hafði forsætisráðherrann svona miklar
áhyggjur af þjóðmenningunni í ræðu sinni á 17. júní? Er eitthvað
sem ógnar henni? Íslenzk menning er full sjálfstrausts, hér ólgar
allt af sköpunargleði. Tónlist, bíómyndir, myndlist, bókmenntir og
hönnun eru eftirsóttar útflutningsvörur. Hvað er að óttast?
Glöggt er gests augað. Alþjóðleg áhrif auðga íslenzka þjóðmenn-
ingu. Alþjóðleg tengsl og samstarf styrkja líka fullveldið, í þeim
skilningi að við höfum áhrif á ákvarðanir sem skipta miklu fyrir
íslenzka hagsmuni. Ísland er gamalt ríki með gróna lýðræðishefð
og sterka menningu og getur gengið hnarreist til samstarfs við
önnur.
Andstæðingar þess að við dýpkum enn samstarfið við lýðræðis-
ríkin í Evrópu geta rökstutt afstöðu sína með því að þeir séu enn
þá tortryggnir í garð erlends valds, að þeir hafi dálitla minni-
máttarkennd fyrir hönd þjóðernisins og trúi því ekki að íslenzk
menning sé ekki í hættu vegna erlendra áhrifa, að það gangi betur
að skapa samkennd með þjóðinni með því að búa til óvini í útlönd-
um en með því að virkja samtakamáttinn inn á við til góðra verka.
En hlífið okkur við bullinu um að Ísland sé „nýfrjálst“ ríki. Sú
mýta hljómar ekki sannfærandi lengur.
Verður fullveldið aldrei fullorðið?
Nýfrjálst ríki í 95 ár
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-arinnar er lýst áformum um nýtt dómstig milli þess hæsta og héraðs dómanna.
Það væri til samræmis við dóma-
skipun á öðrum Norðurlöndum.
Slík breyting yrði vissulega til
bóta um sumt.
Hrun krónunnar og bankanna
leiddi til allnokkurrar fjölgunar
dómsmála. Vinstri stjórnin átti
tvo kosti í þeirri stöðu. Hún greip
til þess ráðs að fjölga dómurum
tímabundið. Hinn kosturinn var
að setja á fót millidómstig.
Þetta val hefur sætt gagnrýni
í heimi lögfræðinga. Helst er á
það bent að fjölgun dómara kunni
að hafa aukið
hættu á mis-
ræmi í dómum
sem hafa for-
dæmisgildi.
Á móti kemur
að lengri tíma
hefði tekið að
undirbúa lög-
gjöf um nýtt
dómstig ef vanda hefði átt til
verksins. Þannig hefði sú ráðstöf-
un orðið of seinvirk við lausn á
bráðum og tímabundnum vanda.
Nýtt dómstig gæti tvöfaldað
kostnaðinn við áfrýjun dómsmála
ef raunhæft mat er lagt á það sem
til þarf. Fyrir vinstri stjórnina
var pólitískt útilokað að skera
meir niður á Land spítalanum
sem þeim kostnaðarauka nam.
Ætla má að sú staðreynd hafi
líka ráðið miklu gagnvart þeim
mótrökum að réttir menn gætu
í hendingskasti snarað frá sér
frumvarpi um nýtt dómstig. Ólík-
legt er að hægri stjórn hefði við
sömu aðstæður gripið til annarra
ráða.
Nú er spurningin þessi: Hefur
eitthvað það breyst í dómskerfinu
eða ríkisfjármálunum sem bend-
ir til að tími sé kominn á að setja
spurninguna um milli dómstig
aftur á dagskrá?
Um háa dóma og lága
Í þessu samhengi þarf að hafa í huga að málafjöldinn á rætur í tímabundnu ástandi. Dómara-
embættum fækkar sjálfkrafa eftir
því sem tíminn líður og málunum
fækkar. Þar með hverfur sú til-
gáta að fjöldi dómara skapi hættu
á misvísandi fordæmum.
Líta verður til þess að tölur um
málafjölda segja ekki alla söguna.
Kærur um réttarfarsálitaefni
og gæsluvarðhald eru stór hluti.
Slík mál taka mun skemmri tíma
en dómar um efnislegan réttar-
ágreining.
Á tíunda áratugnum var gerð
mikil breyting á lögum um dóm-
stóla. Eftir ítarlega skoðun þótti
eins og þá stóð á í ríkisfjármálum
hyggilegra að deildaskipta Hæsta-
rétti en að taka upp millidómstig.
Sú ráðstöfun gafst vel. Bylting
varð í hraða dómsmála. Og þó að
alltaf megi deila um niðurstöður
dóma hefur ekki með gildum
rökum verið sýnt fram á að þetta
einfalda og skilvirka kerfi tryggi
ekki vandaða og réttláta meðferð
mála.
Ríkisstjórnin skipaði nýlega
nefnd þingmanna til að leggja á
ráðin um víðtækar kerfisbreyt-
ingar í opinberum rekstri. Mark-
miðið er að draga úr kostnaði þar
sem unnt er án þess að skerða
þjónustu til þess meðal annars að
koma í veg fyrir að heilbrigðis-
kerfið molni niður.
Hefði vinstri stjórnin á sínum
tíma valið hinn kostinn og stofnað
millidómstig er líklegt að það
hefði fyrr lent undir fallöxi nýju
hagræðingarnefndarinnar en
einstakar deildir Landspítalans.
Kjarni málsins er því miður sá að
engar þær breytingar hafa orðið á
fjármálum ríkisins sem losa ábyrg
stjórnvöld frá þessu erfiða vali.
Ríkisstjórninni yrði því örugg-
lega fyrirgefið þó að hún flýtti sér
hægt að efna þetta loforð.
Hagræðing
Útilokað er að dómarar við Hæstarétt geti alltaf verið sammála um lögfræði-
leg álitaefni. Og þeir geta jafn-
vel haft mismunandi hugmyndir
um kosti og lesti hver annars.
Stjórnmálamenn hafa líka mis-
munandi skoðanir á dómurum
og dóms niðurstöðum. Sjónarmið
af þessu tagi mega aftur á móti
ekki hafa áhrif á dómstólaskip-
unina. Ríkisstjórnin hefur alls
ekki gefið tilefni til að ætla að
svo sé af hennar hálfu.
Reyndar er aðeins eitt dæmi
um að slík viðhorf hafi leitt til
ráðagerða um breytingar á dóm-
stólaskipaninni. Þegar Jónas frá
Hriflu sat á stóli dómsmálaráð-
herra var hann ósáttur við hvern-
ig dómarar Hæstaréttar skrifuðu
dóma sína. Hann lagði því til að
Hæstiréttur yrði lagður af og
nýr Fimmtardómur að þjóðmenn-
ingarlegum hætti settur á fót í
staðinn. Um leið átti að afnema
umsagnir æðsta dómstólsins
um nýja dómara til þess að ráð-
herrann hefði sjálfur frjálsari
hendur við skipan þeirra.
Á þessum tíma sat Fram-
sóknarflokkurinn einn við
ríkisstjórnar borðið og dóms-
málaráðherrann réði öllu sem
hann kaus að ráða. En ráðagerðin
olli slíkri hneykslan að tveir
þingmenn Framsóknarflokksins
höfðu forgöngu um að setja ráð-
herranum stólinn fyrir dyrnar
svo að frumvarpið dagaði uppi.
Fyrir það eitt eru þeir einhverjir
merkustu þingmennirnir í sögu
flokksins.
Þó að tilefnið sé ekkert er
þessi upprifjun holl á öllum
tímum. Hún er sterk áminning
um hversu yfirvegað og vandlega
þarf að standa að öllum breyting-
um á skipan dómstólanna vegna
þess mikla hlutverks sem þeir
gegna í sérhverju réttarríki.
Holl upprifj un
Boðið er upp á tveggja vikna spænskunámskeið með menn-
ingarlegu ívafi í Extremadurahéraði á Spáni. Kennt er í 3
tíma á dag utan þá tvo daga sem farið er í dagsferðir.
Fyrri vikuna er dvalið í klaustri sem breytt hefur verið í þriggja stjörnu
hótel í þorpinu La Parra. Þar gefst góður tími til slaka á, ná sambandi við
náttúruna og kyrrðina og borða mat sem framleiddur er í héraðinu.
Síðari vikuna er dvalið á undurfallegu fjögurra stjörnu hóteli á ráðhús-
torginu í bænum Zafra. Leiðsögumaður og spænskukennari er Margrét
Jónsdóttir Njarðvík, vararæðismaður Spánar.
Haustbúðir á Spáni
- fyrir fullorðna
www.mundo.is
11. - 25. október 2013
Verð: 369.900 miðað við tvo í herbergi
Verð: 410.000 miðað við einn í herbergi
Nánari upplýsingar í síma 6914646 eða margret@mundo.is
Innifalið: Flug, hótel, fæði (fullt fæði fyrri vikuna, hálft fæði
síðari vikuna), rútuferðir, skoðunarferðir til Mérida og Sevilla,
spænskukennsla 3 klst. á dag, gönguferðir við sólarupprás
í 2-3 klst á dag, jóga þrisvar í viku, aðgangseyrir að Reales
Alcazares í Sevilla og aðgangseyrir að söfnum í Mérida.