Fréttablaðið - 06.09.2014, Page 16

6. september 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Álfrún Pálsdóttir alfrun@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is
DÆGURMÁL: Lilja Katrín Gunnarsdóttir liljakatrin@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason, kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI: Sævar Freyr
Þráinsson ÚTGEFANDI OG AÐALRITSTJÓRI: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is FRÉTTARITSTJÓRI:
Sigurjón M. Egilsson sme@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
Mik la r von i r er u bundnar við nýtt lyf sem talið er geta dregið úr neikvæðum
áhrifum alvarlegs sjúkdóms sem
hrjáir um einn milljarð manna
um heim allan. Sjúkdómurinn
er langvinnur og dregur á end-
anum um helming þeirra sem af
honum þjást til dauða. Ekki nóg
með það heldur rýrir hann lífs-
gæði margra annarra. Sjúkdóm-
urinn er smitandi, sérstaklega á
meðal ungs fólks og þótt dregið
hafi úr tíðni hans í þróuðum ríkj-
um sækir hann fram, sem aldrei
fyrr, í fátækari
löndum heims.
Talið er að
nýja lyfið geti
aukið lífslíkur
sjúklinga tölu-
vert og í ein-
hverjum ti l -
fellum jafnvel
læknað sjúk-
dóminn að fullu. Einn þekkt-
asti sérfræðingur heims á því
sviði læknavísindanna sem fæst
við sjúkdóminn telur að tilkoma
lyfsins gæti orðið ein stærsta bylt-
ing í læknavísindum í heila öld.
Hann líkir tilkomu lyfsins við það
þegar sýklalyf voru fundin upp.
Margir aðrir innan lækna-
stéttarinnar hafa þó meiri efa-
semdir. Sumir vilja meina að
lyfið hafi ekki verið nægilega
vel rannsakað. Aðrir óttast að
lyfið kunni að vera misnotað
af öðrum en sjúklingum. Loks
eru margir sem telja að lyfið sé
óþarft því að sjúkdóminn megi
lækna án sérstakrar lyfjagjafar.
Þá telja margir að ef til væri lyf
sem dempaði áhrif sjúkdómsins
myndi draga úr skýrleika for-
varnasjónarmiða.
Seljum fólki rafrettur
Sjúkdómurinn er tóbaksfíkn. „Lyfið“ er rafsígarettur. Raf-sígarettur eru tæki sem líkj-
ast gjarnan sígarettum en gefa frá
sér gufu, ýmist með nikótíni eða
án, í stað reyks. Þær eru tiltölulega
nýleg uppfinning og langtímaáhrif
af neyslunni ekki þekkt en þó má
ætla að þeir sem innbyrða nikó-
tín með þessum hætti sleppa í það
minnsta við afleiðingar þess að
fylla lungu sín af hvers kyns eitur-
efnum sem jafnan má finna í reyk.
Sérfræðingurinn sem minnst
var á er David Nutt, breskur sál-
fræðingur og fyrrverandi ráð-
gjafi breskra stjórnvalda í fíkni-
efnamálum. Afstaða Davids Nutt
til rafsígarettna er í anda þeirrar
hugmyndafræði að markmið með
fíkniefnastefnu ætti að vera að
lágmarka þann skaða sem fíkni-
efni valda en ekki endilega að lág-
marka, eða jafnvel útrýma, neyslu
þeirra.
David Nutt er ekki sá eini sem
telur að rafsígarettur geti falið
í sér byltingu. Í nýlegri grein í
tímaritinu Addiction Journal var
sagt frá fimm ára rannsókn hóps
vísindamanna sem komust að
því að þeir sem notuðu rafsígar-
ettur hættu frekar að reykja hefð-
bundnar sígarettur heldur en þeir
sem hættu án aðstoðar eða not-
uðu plástra eða tyggjó. Vísinda-
mennirnir telja að rafretturnar
geti hjálpað við að draga úr reyk-
ingum.
Í rannsókn tveggja lækna í
British Journal of General Prac-
tice er því haldið fram að ef allir
breskir reykingamenn myndu
skipta yfir í rafsígarettur myndi
það bjarga 54 þúsund mannslíf-
um árlega þar í landi. Ef þess-
ar tölur væru heimfærðar yfir á
Ísland myndi það þýða að hægt
væri að bjarga 200 mannslífum
á ári ef allir íslenskir reykinga-
menn myndu skipta yfir.
Vongóðir vísindamenn
Margir benda á að við vitum ekki margt um langtíma-áhrifin. Eins hafa sumir
áhyggjur af því að tóbaksfyrir-
tækin sjái sér nú leik á borði til
að græða enn meira á nikótínfíkn.
Aðrir óttast að sum þessara tækja
geti höfðað til barna: Menn fram-
leiði þegar rafrettur með ávaxta-
bragði og svo framvegis. Og auð-
vitað vilja sumir bara banna þetta
strax.
Rafsígarettur með nikótíni eru
bannaðar í Ástralíu og eitt fylki
landsins, Vestur-Ástralía, hefur
meira að segja bannað rafsígar-
ettur sem nota ekki nikótín. Í mörg-
um ríkjum er þrýstingur á að fara
sömu leið. Menn eru hræddir við
að þetta normalíseri reykingar.
Það er dálítið fjarstæðukennt: Að
bara sú aðgerð ein að innbyrða loft-
tegund úr ílöngu priki sé syndug í
sjálfu sér því hún líkist athöfn sem
sannarlega er óholl. Næsta skrefið
er væntanlega að banna óáfengan
bjór.
Segjum að einhverjum tækist að
búa til sígarettu sem uppfyllti allar
þarfir reykingamanna en myndi
ekki valda neinum teljandi skaða.
Ætti að banna hana? Auðvitað ekki.
Menn hafa reynt að draga úr reyk-
ingum af því að þær eru mjög skað-
legar, ekki út af því að þær eru sið-
ferðislega rangar í sjálfu sér.
Eins: Ef fram kemur fíkniefni
sem, miðað við bestu þekkingu
dagsins í dag, er skaðminna en
sígar ettur en getur hjá sumum
komið í staðinn fyrir þær þá á að
leyfa það fíkniefni. Og leyfa jafn-
góða dreifingu á því og hefðbundn-
um sígarettum. Menn mega ekki
láta kredduna bera sig ofurliði.
Kreddufull andstaða
MÍN SKOÐUN: PAWEL BARTOSZEK
Komdu í yoga
Lækkar blóðþrýstinginn
Betri svefn
Áhersla á mjóbak og axlir
Rétt öndun góð slökun
Yoga I
- Ertu með stirðan kropp
- Ertu í yfirþyngd
- Ertu að ná þér eftir veikindi
- Ertu með vefjagigt
- Ertu komin á efri árin
Kennt í Sjúkraþjálfaranum Hafnarfirði 691 0381 Kristin Björg
Yoga II
- Ertu að æfa en vilt ná lengra
- Meiri liðleiki
- Meiri styrkur og jafnvægi
- Yngri og sterkari líkami
- Með krefjandi yogaæfingum
G
leðiefni er að samkvæmt nýrri skýrslu Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar (WHO) fækkaði sjálfs-
vígum hér á landi um fimmtung frá aldamótum og
fram til ársins 2012. Engu að síður er tíðni sjálfs-
víga hér á landi með því hæsta sem gerist, hvort
sem horft er til Evrópu eða heimsins alls.
Í frétt blaðsins í dag er vitnað í skýrsluna þar sem fram
kemur að árið 2012 hafi tíðni
sjálfsvíga hér á landi verið 15
á hverja hundrað þúsund íbúa.
Það ár létust 49 af þessum
sökum, 12 konur og 37 karlar.
Í allflestum vestrænum
ríkjum er tíðnin hins vegar tíu
sjálfsvíg eða færri á hverja
hundrað þúsund íbúa. Í flokki
með Íslandi eru svo Finnar, Írar, Frakkar og Norðmenn.
Skýrsla WHO er hluti af sérstöku átaki til þess að draga úr
sjálfsvígum í heiminum öllum. Í inngangi skýrslunnar bendir
Margaret Chan, framkvæmdastjóri WHO, á að allt of víða séu
sjálfsvíg ekki flokkuð sem meiriháttar heilbrigðisvandamál.
„Þrátt fyrir auknar rannsóknir og meiri þekkingu á sjálfsvíg-
um og hvernig koma megi í veg fyrir þau, er skömm og leyndar-
hyggja tengd málaflokknum viðvarandi. Oft og tíðum leitar fólk
sér ekki hjálpar eða er látið eitt. Og ef fólk leitar sér hjálpar
standa mörg heilbrigðiskerfi og stofnanir ekki undir því að veita
gagnlega hjálp í tæka tíð,“ segir hún í inngangi skýrslunnar.
Hér á landi hefur verið óskráð regla hjá flestum fjölmiðlum
og hjá lögreglu og heilbrigðisstofnunum að ekki skuli fjallað
opinberlega um sjálfsvíg. Er þetta af ótta við að eitt sjálfsvíg
ýti við einhverjum að fara sömu leið. Með þögguninni er hins
vegar vandamálinu ýtt undir yfirborðið. Upplýst og opinská
umræða eykur líkur á að á vandanum sé tekið og fólk leiti sér
aðstoðar í tæka tíð. Skömminni þarf að aflétta.
Í Japan varð yfir 30 prósenta aukning sjálfsvíga 1998 frá því
sem verið hafði áratugina á undan. Aukningin, sem samkvæmt
skýrslu WHO var rakin til félagslegra og hagrænna vanda-
mála, náði til allra aldurshópa, en sér í lagi karla á miðjum
aldri. Og þrátt fyrir að áhættuþættir væru þekktir ríkti þöggun
um málið. Um væri að ræða vandamál einstaklinga og þau mál
voru ekki í umræðunni, hvorki opinberri né manna í millum.
Upp úr aldamótum tók þetta hins vegar að breytast þegar
börn þeirra sem höfðu fyrirfarið sér tóku að greina opinberlega
frá reynslu sinni. Í framhaldinu tóku heilbrigðisyfirvöld við sér
og frá 2005–6 hefur umtalsverður árangur náðst.
Líkt og í Japan hefur hér verið unnið gott starf í forvörnum
og viðleitni til að draga úr sjálfsvígum. Mikil hlutfallsfækkun
frá aldamótum hér skýrist, eins og í Japan, af bylgju sjálfsvíga
sem hér varð árin 1999 og 2000, þótt hér væru það helst ungir
karlmenn sem áttu í hlut.
En betur má ef duga skal. Í frétt blaðsins í dag kemur fram
að sjálfsvíg séu önnur helsta dánarorsök ungs fólks á aldrinum
15 til 29 ára. Sú staða er óviðunandi og til mikils að vinna
með því að efla og styrkja starf sem hér er þegar unnið við að
fækka sjálfsvígum. Í þeim efnum er hlutur Rauða krossins stór,
en hann rekur meðal annars hjálparsímann 1717. Í dag fer fram
söfnunin Gengið til góðs og tækifæri gefst til að styrkja Rauða
krossinn til áframhaldandi góðra verka hér innanlands.
Hér eru sjálfsvíg tíðari en víðast annars staðar:
Þöggunin skaðar
Óli Kristján
Ármannsson
olikr@frettabladid.is