Skessuhorn - 30.06.2010, Síða 16

16 ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ
Út þrá in og æv in týra mennsk an er
rík í fari sumra. Á sín um tíma sagði
Borg firð ing ur inn Eg ill Skalla gríms­
son; „Út vil ek.“ Um þús und árum
síð ar var það sama út þrá in sem
kvaldi ung an Skaga mann, Björg­
vin K. Björg vins son. Hann fædd­
ist árið 1957 og ólst upp í all stór um
systk ina hópi í gömlu húsi sem hét
Vina minni og stóð þar sem nú er
safn að ar heim ili Ak ur nes inga með
sama nafni. „Ég man varla eft ir mér
öðru vísi en ég hafi ver ið á kveð inn
í því að þeg ar ég mætti, þá færi ég
á flakk út fyr ir land stein ana,“ sagði
Björg vin í sam tali við Skessu horn.
Hann á að baki sér stakt lífs hlaup og
lenti á end an um í slíkri mann raun
að raun veru lega er með ó lík ind­
um að hann sé í lif enda tölu. Björg­
vin starf aði í átta ár í kola nám um í
Longye ar byen á Sval barða og varð
þar fyr ir slysi sem batt endi á hans
starfs fer il. „Ef þetta hefði ekki gerst
gæti vel ver ið að ég væri enn þá á
Sval barða. Þótt marg ir gæfust upp
á þess ari vist, í myrkr inu og kuld­
an um, hent aði þetta mér á gæt lega.
Mik il sam kennd var með al námu­
manna og það var svo þægi legt að
fyr ir tæk ið sem átti námurn ar sá fyr­
ir öllu í bæn um. Mað ur þurfti lít­
ið að hafa fyr ir hlut un um nema
vinna,“ sagði Björg vin sem hef­
ur frá ýmsu að segja frá út rás ar ár­
um sín um, en á þeim dvaldi hann
lengst um á Sval barða og í Nor egi.
Í lest ar þvæl ingi
um Evr ópu
Björg vin lauk skyldu nám inu í
skóla, sem þá voru bara tveir bekk­
ir í gagn fræða skól an um. „Þá fór
ég að vinna. Eins og aðr ir Skaga­
menn byrj aði ég í fisk in um, en var
að vinna í Hval stöð inni um tíma og
einnig á Suð ur nesj un um. Starf aði
þar í slippn um í Njarð vík um. Þeg ar
ég var 19 ára á kvað ég fara til Nor­
egs að vinna. Fyrst í stað var ég í
hópi nokk urra Ís lend inga í Krist­
jans and syðst í Nor egi. Eft ir svo lít­
inn tíma þar á kvað ég að færa mig
til og fara eitt hvað upp á eig in spýt­
ur. Ég tók lest ina og fór eins langt
og ég komst í norð ur, eða til Bodö.
Ég leit aði mér þar að vinnu. Gekk á
milli fyr ir tækja og fékk víða neit un,
en það gekk samt eft ir svolitla leit
að fá vinnu. Ég fann að þarna var
miklu betra að kom ast inn í mál­
ið, þeg ar mað ur var ekki alltaf með
landa sína í kring um sig. Ég starf aði
við ým is legt á þess um fjór um árum
sem ég vann í Nor egi, sein ast vann
ég í ál veri. Þá var ég bú inn að safna
mér upp svolitl um sjóði þannig að
ég taldi mig hafa efni á því að fara í
gott ferða lag um Evr ópu. Ég hætti
því í ál ver inu og keypti mér op inn
lest ar miða, inter­ r ail. Ég var svo á
þvæl ingi með lest um um Evr ópu í
fjóra mán uði og naut mín vel.“
Að spurð ur hvort hann hafi ekk­
ert ver ið smeyk ur, hvort það hafi
ekki ver ið erfitt að ferð ast einn í
all an þenn an tíma, seg ir Björg vin:
„ Þetta var fínt og rosa lega gam­
an. Ekki síst að ferð ast um grísku
eyj arn ar. Það var svo þægi legt eft­
ir að mað ur kom nið ur til Aþ enu að
skjót ast með bát um út í þær.“
Vissi ekk ert
um kola nám ur
Þeg ar Björg vin kom til baka úr
lestar ferð inni stóð hann uppi at­
vinnu laus. „Ég leit aði til vinnu­
miðl un ar og það fyrsta sem bauðst
var starf í kola nám um á Sval barða.
Ég vissi ekk ert um kola nám ur og
hafði ekki hug mynd um að svo­
leið is nám ur væru á Sval barða.
Mér fannst þetta samt for vitni­
legt og á kvað að slá til. Við vor um
22 ný lið arn ir sem fór um í þjálfun­
ina þetta haust 1980. Þeg ar kom ið
var að jól um voru ein ung is átta eft­
ir í hópn um. Ég held það hafi fyrst
og fremst ver ið myrkrið og kuld­
inn sem gerðu þetta að verk um.
Það var vissu lega svo lít ið sjokk að
koma til Longye ar byen. Við lýði er
á kveð in gogg un ar röð í námun um.
Ný lið arn ir fengu skála sem voru
gaml ir og ekki eins góð ar vist ar­
ver ur og þeir nýrri. Allt um hverf­
ið var frek ar letj andi og til við bót ar
þjáði inni lok un ar kennd in í námun­
um marga. Ég fann aldrei fyr­
ir henni og í raun fannst mér þessi
vinna henta mér á gæt lega þótt hún
væri vissu lega ó þrifa leg. Laun­
in voru al veg þokka leg og það var
góð launa upp bót að skatt arn ir voru
mun lægri þarna en á aðra norska
þegna. Það var litlu hægt að eyða á
þess um stað, enda var það þannig
að marg ir komu til upp gripa. Ekki
var óal gengt að ung ir Norð menn
sem voru að byggja kæmu þarna til
að safna sér í sjóð. Svo er vinnu lög­
gjöf in norska þannig að þú mátt­
ir ekki vinna lengi án þess að taka
það út í frí um. Ég var því að fá allt
upp í þrjá mán uði í sum ar frí þenn­
an tíma sem ég vann í námun um á
Sval barða.“
Ís björn á veg in um
Björg vin seg ir að á þess um tíma
hafi Norð menn starf rækt tvær kola­
nám ur í Longye ar byen, námu þrjú
og sjö. Hann starf aði í námu sjö. Alls
höfðu unn ið í þess um nám um um
250 manns. Námurn ar höfðu ver ið
starf rækt ar frá ár inu 1916 af Store
nor ske Spits berg an kull kompani.
„Námu fé lag ið átti öll þjón ustu fyr­
ir tæki í bæn um og það var voða lega
þægi legt að vera þarna upp á það að
fé lag ið sá um allt. Vinnu aflið kom
mik ið frá bæj um í Norð ur Nor egi
þar sem jarð vinnsla var þekkt, svo
sem málm vinnsla. Eins voru marg ir
frá stöð um þar sem at vinnu leysi var
tals vert, eins og Finn mörku. Þetta
fólk þoldi nátt úru lega kuld ann bet­
ur en marg ir aðr ir. Þarna fór frost­
ið allt nið ur í 46 gráð ur. Þeg ar við
átt um frí var vin sælt að fara í snjó­
sleða ferð ir en við mátt um ekki fara
út fyr ir bæ inn ó vopn að ir. Það kom
fyr ir þeg ar við vor um á leið inni upp
á fjall ið á morgn ana að bíl stjór inn
stopp aði. Þá var ís björn á veg in um,
en þeir „ frjósa“ al gjör lega í ljós un­
um frá bíl un um. Stund um komu ís­
birn ir inn í bæ inn. Þeir voru yf ir­
leitt rekn ir til baka með blys um. Ef
það tókst ekki varð að skjóta þá, en
ís birn irn ir eru reynd ar frið að ir á
þess um slóð um.“
Misstu vit ið fyr ir
komu flug vall ar ins
Fljót lega eft ir að Björg vin kom
til Sval barða kynnt ist hann norskri
konu sem hann bjó með um tíma.
Eign að ist með henni son sem nú er
25 ára og býr í Nor egi. Að spurð ur
seg ir hann að fyr ir námu menn hafi
ekki ver ið mik ið við að vera á Sval­
barða, unn ið var á átta tíma vökt um
og síð an frí aðra hverja helgi. „Það
var þarna öld ur hús sem námu fé lag­
ið starf rækti eins og ann að í bæn­
um. Á feng is út sal an var opin einn
dag í viku og það fór ekki hjá því
að í frí un um var drukk ið tals vert
stíft í á kveðn um hópi starfs manna.
Marg ir ent ust ekki þarna, vet ur­
inn var harð ur en sumr in mild og
góð. Mað ur heyrði af því að áður
en flug völl ur kom í Longye ar byen
nokkrum árum áður en ég kom
þang að, þá var tal að um Sval barða­
veik ina sem greip um sig. Menn
misstu þá hrein lega vit ið við til­
hugs un ina eina að kom ast ekk ert
burtu úr myrkr inu og kuld an um.“
Ör ygg ið minna
hjá Rúss un um
Rúss ar eru líka með kola nám ur á
Sval barða. Nám ur þeirra er í tveim­
ur bæj um ekki langt frá Longye ar­
byen. Ann ar bær inn er alltaf kall að­
ur Pýramíd inn en hinn er Bar rents­
burg. Björg vin seg ir að nokkrum
sinn um hefði ver ið far ið í heim­
sókn ir í námurn ar til Rúss anna.
„Námu gröft ur er hættu leg iðja.
Hrun hætta var mik il í kola námun­
um og víða er ör yggi stafs manna
ekki nægj an lega tryggt. Þrátt fyr ir
að ör ygg is mál in væru í þokka legu
lagi hjá okk ur, voru menn að deyja.
Við misst um 2­3 menn að jafn­
aði á ári. Allt ör yggi var mun verra
hjá Rúss un um. Hjálm arn ir þeirra
voru meira að segja ó fóðrað ir og
við sáum það þeg ar inn í námurn ar
var kom ið að hrun hætt an var mun
meiri en hjá okk ur. Enda stopp uð­
um við ekki lengi inni hjá þeim,
vor um þeirri stund fegn ast ir þeg ar
út var kom ið.“
Slys ið mikla
Björg vin seg ir að starf sitt í
námu vinnsl unni hafi ver ið á falla­
laust al veg fram á átt unda ár. „Um
hvíta sunnu helg ina vor ið 1988 var
gert hlé á vinnsl unni. Um þá helgi
gerð ist það að við vor um ræst ir út.
Það hafði orð ið skamm hlaup í raf­
magni inni í námun um og kvikn að
þar í kola lög um. Ég var í hópi um
25 starfs manna sem þjálfað ir höfðu
ver ið sem slökkvi liðs menn og
reykka f ar ar. Stjórn end ur ná manna
á kváðu að mann skapn um yrði skipt
í fjög urra manna hópa sem færu
nið ur og freist uðu þess að slökkva
eldana með vatni. Hver hóp ur yrði
niðri í göng un um í tvo tíma og þá
kæmi ann ar og leysti af.
Niðri í göng un um var kæf­
andi hiti og reyk ur. And rúms loft ið
mjög heitt, að því að talið var um
70 gráð ur og berg ið það heitt að
botn inn á ör ygg is skón um var far­
inn að bráðna. Ég lauk fyrstu vakt­
inni og við urð um hvíld inni fegn­
ir þeg ar næsta vakt tók við. Þeg ar
þriðja vakt in var send nið ur vant aði
að ein hverj um or sök um einn í hóp­
inn. Áður en ég vissi af var ég bú inn
að gefa merki um að ég skyldi fara
nið ur aft ur.
Ég var fremst ur í röð inni og þeg­
ar við kom um nið ur var enn meiri
reyk ur og gufa en áður og mað ur
sá ekki handa skil. Ég hélt á fram
að sprauta en allt í einu fór ég að
heyra bresti og skruðn inga. Þetta
hljóð kann að ist ég við, oft und an­
fari hruns. Ég byrj aði að bakka en
það reynd ist um sein an.“
Und ir sjóð heitu
bjarg inu
Björg vin seg ir að allt í einu hafi
allt orð ið svart og svo hafi hann
fund ið fyr ir þess um of boðs lega
þunga. „Fyrst ég var fremst ur næst
eld in um var mesti hit inn og eld ur­
inn í berg inu þar ná lægt. Ég gerði
mér ekki al veg grein fyr ir því hvort
ég missti ein hvern tím ann með vit­
und en það næsta sem ég veit og
skynja er að mér finnst að þetta sé
búið. Ég er þarna blý fast ur und­
ir sjóð heitu bjargi og ég var bara
orð inn á kaf lega sátt ur við það að ég
væri að deyja. Það var svo skrít ið að
Ég var orð inn mjög sátt ur við að deyja
Skaga mað ur inn Björg vin K. Björg vins son lenti í hrika legri lífs reynslu í kola nám um á Sval barða
Björg vin ný kom in heim á Lands spít al ann eft ir að gerð ina á sjúkra hús inu í Bergen.
Björg vin starf aði í átta ár í kola námu í Longye ar byen.
Eins og nafn námu bæj ar ins ber með sér voru vet ur þar lang ir,
kald ir og dimm ir.
Björg vin til bú inn að fara nið ur í
námuna til slökkvi starfa.