Skessuhorn - 12.12.2012, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 2012
Al þingi hef ur nú til um fjöll un ar
nýtt frum varp til stjórn skip un ar­
laga um stjórn ar skrá Ís lands. Með­
al þeirra breyt inga sem frum varp­
ið ger ir ráð fyr ir eru nýtt fyr ir­
komu lag á kosn ing um til Al þing is
þar sem með al ann ars er lögð fram
til laga sem leiða á til jöfn un ar at­
kvæð is rétt ar. Land kjörn ir full trú­
ar verði sam kvæmt því 33 tals ins en
30 kjör dæma kjörn ir. Frum varp ið
bygg ir að stærst um hluta á til lög um
stjórn laga ráðs að nýrri stjórn ar skrá,
nið ur stöð um ráð gef andi þjóð ar at­
kvæða greiðslu um stjórn ar skrár­
mál efni sem fram fór 20. októ ber
sl. og ýms um at huga semd um sem
Al þingi hef ur borist við um fjöll­
un frum varps ins. Þór odd ur Bjarna­
son pró fess or í fé lags fræði við Há­
skól ann á Ak ur eyri hef ur lengi
rann sak að byggða þró un á Ís landi.
Hann mæl ir ein dreg ið gegn þeirri
leið sem lögð er til um jöfn un at­
kvæða væg is, sem frum varp Al þing­
is legg ur til, og seg ir hana auk ann­
arra á kvæða frum varps ins efla það
sem hann kall ar of ríki meiri hlut ans
á Ís landi, of rík is sem helstu hug­
mynda fræð ing ar lýð ræð is á Vest ur­
lönd um hafa var að við í ræðu og riti
í ár anna rás. Skessu horn ræddi við
Þór odd um gagn rýni hans á á kvæði
frum varps ins sem hann seg ir auka
stór lega svo kall að misvægi at kvæða
frá því sem nú er, höf uð borg ar­
svæð inu í vil.
„Kjör dæma kjör ið
lands kjör"
En hvern ig hljóm ar til laga Al þing­
is að nýrri kjör dæma skip an í Al­
þing is kosn ing um? Gert er ráð fyr­
ir að á fram sitji 63 ein stak ling ar á
Al þingi. Heim ilt verð ur að skipta
land inu í kjör dæmi, mest átta, en
sam kvæmt nú gild andi kosn inga­
lög um eru þau sex. Stjórn mála­
sam tök um verð ur heim ilt að bjóða
fram fram boðs lista í kjör dæm um
og á lands vísu í lands kjöri og er
fram bjóð end um heim ilt að vera á
báð um list um sömu sam taka. Kjós­
andi á einnig kost á því að velja á
milli þess hvort hann kjósi lista eða
ein staka fram bjóð end ur í per sónu­
kjöri. Velji hann lista hef ur hann
val ið alla fram bjóð end ur á hon­
um jafnt. Um dreif ingu þing sæta á
kjör dæmi kveð ur til lag an á um að
mest þrjá tíu þing sæti skuli skip­
uð á grunni kjör dæma. Þó skulu
kjós end ur á kjör skrá að baki hverju
bundnu sæti ekki vera færri en eru
að með al tali að baki hverju þing­
sæti á land inu. Sam kvæmt þessu
verða því minnst 33 þing menn
vald ir í lands kjöri. Þá skulu at­
kvæði kjós enda á land inu öllu vega
jafnt, þing sæt um til stjórn mála sam­
taka skal út hluta í sem fyllstu mæli
á grund velli at kvæða greidd list um
og fram bjóð end um sam taka í fram­
boði og þá skal út hluta þing sæt um
til fram bjóð enda út frá at kvæða­
styrk þeirra.
Al þingi er þó gert kleift að móta
frek ar ýmis á kvæði um kosn ing­
arn ar. Þing ið get ur skil greint kjör­
dæm in og á kveð ið fjölda þeirra, það
get ur á kveð ið kosn inga að ferð ina
við út hlut un þing sæta þó ein ung is
á hlut falls leg um grunni, út fært per­
sónu kjör, get ur á kveð ið fyr ir komu­
lag nið ur röð un ar bund inna þing­
sæta og út fært að ferð ir til að jafna
hlut kynj anna í kosn ing um. Meg in­
mark mið hins nýja kosn inga kerf is,
sem kall ast „kjör dæma var ið lands­
kjör" í at huga semd um frum varps­
ins, er að koma á per sónu kjöri og
tryggja sem jafn ast vægi at kvæða og
má heita að síð ara at rið ið sé leið ar­
stef ið í til lög un um.
Of ríki meiri hlut ans
Að mati Þór odds mun hið nýja
kosn inga fyr ir komu lag auka til
muna það sem hann kall ar of ríki
meiri hlut ans. Þó að það sé ekki ætl­
un neins að stuðla að því megi ekki
horfa fram hjá því að á kvæði nýju
stjórn ar skrár inn ar hafa sterka til­
hneig ingu í þá átt. ,,Meg in mark­
mið stjórn laga ráðs með til lögu
sinni er að styrkja lýð ræð ið á Ís­
landi. Ég held að það sé ó um deilt.
Það sem mér finnst vanta í um­
ræð una um nýju stjórn ar skránna
er kannski þessi hætta sem hef ur
steðj að að lýð ræð inu alla tíð sem
felst í of ríki meiri hlut ans, að hóp­
ur sem hef ur t.d. 60% at kvæða á
bak við sig taki til sín 100% af kök­
unni í stað þeirra 60% sem sann­
gjörn gætu talist. Hvern ig megi
fyr ir byggja þessa hætt ur hafa helstu
heim spek ing ar Vest ur landa velt sér
yfir all ar göt ur síð an hug mynd­
in um lýð ræði kom fram. Thom­
as Jeffer son og James Mad i son sem
voru með al helstu hug mynda fræð­
inga banda rísku stjórn ar skrár inn ar
og með al fyrstu for seta Banda ríkj­
anna vör uðu sér stak lega við slík­
um hætt um. Þá leiddi heim spek­
ing ur inn breski John Stu art Mill
að því rök í bók sinni Frels ið að of­
ríki meiri hlut ans væri al mennt talið
með al þeirra ógna sem sam fé lag­
ið yrði að vera á varð bergi gegn.
Þjóð ir heims ins sem búa við lýð­
ræði hafa reynt með ýms um leið­
um að skáka til hneig ing um í þessa
átt í sinni stjórn skip an. Þrí skipt ing
rík is valds er dæmi um þetta, skipt­
ing landa í ein stök fylki inn an al­
rík is sam bands líkt og í Banda ríkj­
un um og Þýska landi er það einnig
og sömu leið is skip an sveit ar fé laga.
Þá hafa kosn inga kerfi ver ið þannig
úr garði gerð að draga úr mögu legu
of ríki meiri hlut ans," seg ir Þór odd­
ur. „Því mið ur er lít ill sem eng inn
gaum ur er gef inn að þess ari hættu
í til lög um stjórn laga ráðs sem mun
stuðla að stór aukn um á hrif um íbúa
á höf uð borg ar svæð inu á Al þingi."
Grennd ar stjórn sýsla
get ur auk ist
Spurð ur um hvort sé æðra mark mið,
við spyrna gegn of ríki meiri hlut­
ans eða jöfn un at kvæða, seg ir Þór­
odd ur það að vissu leyti tvær hlið­
ar á sama mark miði. „ Misvægi atk­
væða dreg ur úr lýð ræð is leg um rétti
meiri hlut ans en of ríki meiri hlut­
ans dreg ur úr lýð ræð is leg um rétti
minni hlut ans. Það get ur vel far ið
sam an að jafna misvægi at kvæða og
tryggja að Al þingi verði á fram sam­
koma íbúa alls stað ar af land inu."
Þór odd ur nefn ir að þing menn
lands byggð ar kjör dæma séu að ein­
hverju leyti um boðs menn byggð­
anna gagn vart stjórn kerfi lands­
ins sem er að stór um hluta í höf­
uð borg inni. „Að mínu mati er sam­
þjöpp un stjórn kerf is ins í Reykja vík
að vissu leyti arf leifð úr eltra hug­
mynda og að stæðna 19. ald ar. Með
sí vax andi mennt un ar stigi um allt
land og tækni bylt ingu síð ustu ára­
tuga hafa mögu leik ar á grennd ar­
stjórn sýslu stór auk ist. Það er mik­
il vægt að sem flest verk efni og
tekju stofn ar séu flutt til lands hlut­
anna þar sem nú eru góð ar að stæð­
ur til að taka við þeim. Það breyt ir
því ekki að Al þingi Ís lend inga þarf
að vera vett vang ur fólks alls stað ar
að af land inu. Það er mik il vægt að
kosn inga kerf inu sé ekki koll varp að
vegna þröngra sjón ar miða um að
Ís land sé borg ríki og ó þarfi að huga
sér stak lega að hags mun um íbúa
fjar læg ari svæða." Hann mæl ir því
frek ar með að jafna nú ver andi vægi
at kvæða og gera breyt ing ar á kjör­
dæm um. „Sé póli tísk ur vilji til þess
að jafna at kvæða væg ið má gera það
án þess að koll varpa kjör dæma kerf­
inu. Þá næg ir að skipta þing mönn­
um milli kjör dæma í sam ræmi við
í búa fjölda og jafna þannig at kvæða­
væg ið að fyrsta aukastaf. Það er
hins veg ar eng in sér stök á stæða til
þess að krefj ast þess að öll kjör dæmi
séu jafn stór og til dæm is frá leitt að
mínu mati að skipta Reykja vík í tvö
kjör dæmi," bæt ir hann við.
Fækk ar úr 29 í 11
Þór odd ur vík ur sög unni að til­
lög unni um að fækka kjör dæma­
kjörn um þing mönn um. „Nú ver­
andi skipt ing þing manna milli
kjör dæma höf uð borg ar svæð is ins
og kjör dæma lands byggð ar inn­
ar, er 29:34, í meiri hluta eru þing­
menn af höf uð borg ar svæð inu. Ef
kraf an væri jafnt vægi at kvæða í
þessu nú gild andi kerfi yrði skipt­
ing þing sæta milli svæð anna þannig
að þing menn höf uð borg ar svæð­
is ins yrðu 40 á með an þing menn
lands byggð ar kjör dæma yrðu 23.
Ef hins veg ar til laga stjórn laga ráðs
tæki gildi myndu há marks á kvæð in
taka gildi um kjör dæm in sem tak­
marka þing manna fjölda kjör dæma
við 30. Mark mið stjórn laga ráðs og
þar af leið andi frum varps ins er að
jafna at kvæða rétt á land inu. Þannig
hljóta bund in þing sæti að skipt­
ast jafnt milli kjör dæma sem bæði
verða á höf uð borg ar svæð inu og
á lands byggð inni. Verði nú ver­
andi kjör dæma skipt ing á fram við
lýði fengju lands byggð ar kjör dæm­
in í sinn hlut 11 þing menn og höf­
uð borg ar svæð ið 19. Með ein faldri
deil ingu má finna þetta út," seg ir
Þór odd ur.
Marg feld is á hrif mann­
fjöld ans á suð vest ur­
horn inu
Þór odd ur tel ur að fram bjóð end­
ur í lands kjöri muni eiga allt sitt
und ir kjós end um á höf uð borg ar­
svæð inu, þar sem mesta at kvæða­
væg ið er. „Sá sem myndi bjóða sig
fram í lands kjöri eða þau stjórn­
mála sam tök sem bjóða fram lista
í kjör inu og leggja á herslu á, segj­
um þá hags muni sem standa í bú­
um Norð vest ur kjör dæm is næst, á
erf ið ara upp drátt ar en þeir að il ar í
fram boði sem leggja á herslu á mál­
efni er standa í bú um á höf uð borg­
ar svæð is ins næst. Gef um okk ur til
dæm is að fram bjóð andi sem berst
fyr ir mál efn um Norð vest ur kjör­
dæm is í lands kjöri fengi 90% fylgi
kjós enda á svæð inu, eða 19.268 at­
kvæði af 21.409 mögu leg um mið­
að við síð ustu kjör skrá. Sá að ili
sem byði sig fram á grunni mál­
efna höf uð borg ar svæð is ins þyrfti
ein ung is 13% fylgi kjós enda á því
svæði, eða 19.884 at kvæði til að
ná kjöri. Marg feld is á hrif mann­
fjöld ans, þó það sé ekki illa meint,
verð ur meira og minna á suð vest­
ur horn inu af þess um sök um og því
þurfi þing menn lands byggð ar inn ar
að höfða til kjós enda þar ættu þeir
að ná kjöri. Út kom an í kosn ing um
til Stjórn laga þings haust ið 2010 er
á gætt dæmi um hvað myndi ger ast
í lands kjöri. Þá voru þrír full trú ar
kosn ir þar inn sem voru af lands­
byggð inni, hin ir 22 voru frá höf uð­
borg ar svæð inu. Kerf ið verð ur ein­
fald lega þannig að auð veldasta leið­
in fyr ir þann sem býð ur sig fram í
lands kjöri til að ná inn á þing væri
að höfða ein ung is til kjós enda á
fjöl menn asta svæð inu. Fram bjóð­
andi sem nyti yf ir gnæf andi fylg is á
fá menn ari land svæði ætti hins veg­
ar lít inn sem eng an mögu leika á því
að vera kjör inn nema hann höfð­
aði jafn framt til margra kjós enda á
höf uð borg ar svæð inu. Þarna hef ur
meiri hlut inn for skot á minni hlut­
ann vegna kerf is ins."
Þjóð ar at kvæða greiðsl ur
ein hliða
„Tök um ann að dæmi," held ur Þór­
odd ur á fram um á kvæði frum varps­
ins. ,,Stað reynd in er sú að 64%
lands manna býr á höf uð borg ar­
svæð inu í dag, eða tæp lega tveir af
hverj um þrem ur Ís lend ing um. Þetta
þýð ir að minni hluti lands manna
býr utan þess á lands byggð inni. Ég
held að það sé ó hætt að full yrða að
hags mun ir þeirra sem búa á höf uð­
borg ar svæð inu og þeirra sem búa á
lands byggð inni séu ó lík ir með til liti
til ým issa mála. Því er stóra spurn­
ing in sú hvern ig megi verja rétt
þeirra sem búa á fá menn ari svæð um
þeg ar land inu er svona skipt. Og
stuðla til lög urn ar að því að draga
úr of rík inu? Nei, það gera þær ekki
held ur þvert á móti. Til dæm is seg­
ir í frum varp inu að 10% at kvæð is­
bærra manna geti kraf ist þjóð ar at­
kvæð is um lög sem Al þingi hef ur
sam þykkt. Hefðu þessi á kvæði ver ið
í gildi á und an förn um árum get um
við spurt okk ur hvern ig á kvarð an­
ir Al þing is á borð við Héð ins fjarð­
ar göng, stofn un Há skól ans á Ak ur­
eyri eða bygg ing Kára hnjúka virkj­
un ar hefðu far ið í þjóð ar at kvæða­
greiðslu?" spyr hann. „Ef laust hefði
ver ið auð velt að finna nógu marga
kjós end ur á höf uð borg ar svæð inu til
að upp fylla 10% kröf una um þjóð­
ar at kvæða greiðslu og veru leg ar lík­
ur á því að slík um hags muna mál um
fá menn ari byggð ar laga hefði ver­
ið hafn að af meiri hlut an um á höf­
uð borg ar svæð inu," seg ir Þór odd ur
sem von ast til að Al þingi sjái að sér
og bæti til lög ur sín ar í þess um mál­
um. hlh
Þór odd ur Bjarna son, pró fess or við Há skól ann á Ak ur eyri.
Auk in hætta á of ríki meiri hlut ans
í frum varpi að stjórn ar skrá
- seg ir Þór odd ur Bjarna son pró fess or sem var ar við að það verði sam þykkt ó breytt