Skessuhorn - 29.01.2014, Blaðsíða 13

13MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 2014
Eftir að læknavísindin færðust í
aukana og aðbúnaður fólks batn-
aði þannig að barnadauði varð sem
mest úr sögunni, urðu til stórar og
miklar fjölskyldur í landinu. Einna
frægastur frá síðustu öld er 21 systk-
ina hópur frá bæ einum af Kleif-
unum við Ólafsfjörð. Húsbónd-
inn þar á bæ sagði í viðtali í sjón-
varpinu, í Stiklum Ómars Ragnars-
sonar að mig minnir, að konan sín
hefði ekki mátt hengja brókina sína
út á snúru þá hafi hún orðið ólétt.
Núna á seinni áratugum er orð-
ið fremur fátítt að hitta fólk sem
fæddist í kringum miðja síðustu
öld úr verulega stórum systkina-
hópi. Fyrir stuttu hitti blaðamaður
á förnum vegi Sigurð Karl Karlsson
matreiðslumeistara sem fæddist og
ólst upp á bænum Öxl í Breiðuvík
á Snæfellsnesi. Sigurður er úr hópi
15 systkina sem fæddust á 19 ára
tímabili frá árinu 1940 til 1959. Öll
eru þau systkini á lífi og hafa kom-
ist vel til manns. Þau ólust upp við
nokkuð sérstakar aðstæður.
Búið í tjaldi og torfbæ
Í lok kreppunnar á Íslandi rétt áður
en landið öðlaðist fullt sjálfstæði
með lýðveldisstofnun var ungt sam-
býlisfólk í Breiðuvík á Snæfellsnesi
að hefja búsetu á eigin býli. Þetta
voru þau Karl Eiríksson frá Gröf
og Anna Ólafsdóttir frá Geirakoti
í Fróðárhreppi, sem hafði ráðið
sig sem kaupakona að Gröf. Karl
var sjö árum eldri en Anna, fæddur
1910 en hún 1917. Nýja jarðnæðið
þeirra var Öxl í Breiðvík. Þegar þau
koma þangað á fardögum 1941 var
næstelsta barnið Jóhannes nýfædd-
ur og sá elsti, Reimar, eins árs, nú-
verandi ábúandi í Öxl. Í Öxl voru
á þessum tíma ákaflega léleg húsa-
kynni. Íbúðarhúsið, sem var úr torfi,
var svo lélegt að þau Karl og Anna
höfðust við í tjaldi þetta fyrsta sum-
ar í Öxl meðan bærinn var lagfærð-
ur. Það var þó bara til bráðabirgða
þar sem að fljótlega réðust þau í
byggingu lítils steinhúss á jörðinni
sem þau fluttu í 1945, síðar var það
svo stækkað. Ekkert hefur væntan-
lega veitt af því að bæta við húsnæð-
ið, þar sem börnunum fjölgaði ört í
Öxl. En þótt húsakynni væru stækk-
uð með tímanum í Öxl var íbúðar-
húsið þó ekki stærra en svo að þar
var eitt stelpnaherbergi, eitt stráka-
herbergi og svo lítil stofa sem líka
var notuð sem gestaherbergi. Syst-
urnar eru átta talsins og bræðurnir
sjö. Systkinin frá Öxl eru (fæðing-
arár og starf): Reimar 1940 bóndi,
Jóhannes 1941 vélstjóri, Ingólfur
1942 stýrimaður, Steinar 1943 tré-
smiður, Kristjana 1944 húsmóðir,
Ólöf 1946 sjúkraliði, Ólafur 1947
verkamaður, Kristlaug 1948 verka-
kona, Elín 1949 verkakona, Eiríkur
1951 trésmiður, Anna 1952 aðstoð-
armaður á tannlæknastofu, Em-
ilía 1954 verkakona, Guðrún 1955
tanntæknir, Sigurður Karl 1958
matreiðslumeistari og Guðbjörg
Baldvina 1959 læknaritari.
Frumstæðar aðstæður
til búskapar
Karl Eiríksson bóndi í Öxl var eins
og áður segir frá Gröf í Breiðuvík.
Við búforráðum þar tók Guðrún
systir hans sem lengi var ljósmóðir
í Breiðuvíkinni og tók á móti flest-
um systkinunum fimmtán frá Öxl.
Þau systkinin Emilía og Sigurður
segja að í minningunni hafi eldri
systkinin oftast farið gangandi í
skólann um langan veg, gjarnan um
tveggja tíma gang, þá að Búðum eða
Syðri-Tungu þar sem skólinn var í
Breiðuvíkinni á þeim tíma. Aðstæð-
ur voru að mörgu leyti frumstæð-
ar til búskapar í Breiðuvíkinni þeg-
ar systkinahópurinn stóri í Öxl var
að alast upp. Rafmagnið kom seint í
sveitina, en áður en það gerðist var
fyrsta dráttarvélin keypt í Öxl, það
var árið 1957 eða ´58. Dráttarhest-
ar voru þó notaðir við heyskapinn
fram að því, enda leist Karli bónda
aldrei á það að setjast sjálfur upp
í dráttarvél og stjórna henni. Það
kom í hlut elstu sona hans. Sig-
urður, sem er yngstur bræðra, seg-
ist fyrst hafa keyrt dráttarvélina átta
ára gamall. Heyskapurinn var frek-
ar erfiður heima fyrir, ræktað tún-
lendi af skornum skammti hér áður
fyrr. Nýta þurfti blautar engjar til
sláttar og flytja af þeim heim á tún
til þerris. „Það var endalaust ver-
ið að raka og rifja með hrífunni og
múgavélin kom ekki fyrr en komið
var fram á miðjan sjöunda áratug-
inn. Það var bara um svipað leyti og
rafmagnið kom. Það gerðist 20. júlí
1964. Ég man svo vel eftir því, það
var á tíu ára afmælisdegi mínum,“
segir Emilía. „Húsið var kynt með
mó og munum við vel eftir mót-
ökunni.“
Enginn barlómur
Sigurður sem fæddist 1958 seg-
ir að þegar hann man fyrst eftir
sér hafi bústofninn í Öxl verið um
það bil 150-200 kindur, átta kýr og
tveir dráttarhestar. Þau Emilía og
Sigurður segja að varla hafi verið
hægt að tala um fátækt á heimilinu
þótt efnin væru naum. „Það var
alltaf nóg að borða en maturinn
fremur fábreyttur, oftast kjöt eða
fiskur og afgangarnir nýttir vel.
Við vitum ekki alveg hvernig það
var þegar elstu systkini okkar voru
að alast upp en elstu bræður okk-
ur voru eftir myndum að dæma í
góðum fatnaði og skóm. Foreldrar
okkar báru höfuðið hátt. Mamma
var alltaf fín og maður varð aldrei
var við neinn barlóm. Mamma
þurfti að hafa fyrir hlutunum þeg-
ar hún var að vaxa upp og síðan á
unglingsárum eins og kaupafólk
þurfti að gera. Pabbi var sérstakur
maður, hann var réttsýnn, nokk-
uð strangur en góður uppalandi.
Hann gekk til allra verka, prjónaði
meira að segja mikið og gerði það
alveg á við konurnar í sveitinni. Á
þessum tíma var til prjónavél sem
heimilin í sveitinni skiptust á um
að hafa, hana notuðu pabbi og
mamma mikið. Pabbi gekk með
prjónana úti ekki síst á vorin þegar
hann var að gá að lambánum. Eft-
ir að pabbi hætti búskap og flutti
hingað suður hélt hann áfram að
prjóna. Það var beðið eftir lopa-
peysunum sem hann prjónaði fyrir
Heimilisiðnarfélag Íslands,“ seg-
ir Emilía og bætti við: „Pabbi var
sterktrúaður maður og af gamla
tímanum. Hann svaraði fólki sem
spurði hann um barnafjöldann,
að Guð réði. Drottinn gefur og
Drottinn tekur.“
Útihús byggð í Öxl
Þeim systkinum verður tíðrætt um
að bæjarstæðið í Öxl sé svolítið sér-
stakt. Þaðan sjáist Breiðuvíkin ekki
en hins vegar sjái vel þaðan inn í
Staðarsveitina. „Það var svolítið
skrýtið að eiga heima í Breiðuvík-
inni en sjá hana ekki og ekki held-
ur jökulinn, þurfa að fara niður í
hraun til að sjá hann,“ segir Sigurð-
ur. Mörg systkinin fóru snemma að
heiman, þótt ekki veitti af vinnuafl-
inu heima fyrir. Ein af systrunum,
Kristlaug sem er í miðjum systk-
inahópnum, var alin upp á bænum
Hólkoti í Staðarsveit. „Reimar og
pabbi fóru í uppbyggingu útihúsa í
Öxl frá árinu 1964 og var Steinar í
smíðavinnunni. Öll steypa hrærð í
lítilli steypuhrærivél og henni keyrt
upp í mótin í hjólbörum. Þetta var
mikil vinna, margir lögðu hönd á
plóginn.“ Sigurður segir að þetta
tímabil sé sér í fersku minni.
Jólatrésskemmtanir og
þorrablót
Systkinahópurinn frá Öxl er vel
samrýmdur og árlega er haldin úti-
lega, jólatrésskemmtun og þorra-
blót. Útilegurnar eru haldnar vítt
og breitt um landið, skipt árlega um
stað. Hópurinn er náttúrlega svo
stór að þegar viðburðir eru innan
fjölskyldunnar þarf alltaf að leigja
sal fyrir mannskapinn. Á þorrablót-
in kemur líka fólk sem tengist þeim
systkinum, en jólaböllin eru fyr-
ir systkinin og afkomendur þeirra.
Systkinin 15 frá Öxl eru ekki eins
stórtæk í barneignum og foreldr-
ar þeirra, alls eru börnin þeirra 35.
Barnabörnin eru hinsvegar orð-
in 47 og tvö á leiðinni. Afkomend-
ur þeirra Karls og Önnu sem hófu
sinn búskap í tjaldi og torfbæ í Öxl
rétt fyrir lýðveldistímann fer því
fjölgandi. Þau Karl og Anna frá Öxl
voru bæði á 82. aldursári þegar þau
létust, 1992 og 1999. Systkinin Sig-
urður Karl og Emilía segja að þess
megi til gamans geta að faðir þeirra
og systkini hans þrjú frá Gröf hafi
eignast samtals 35 börn. þá
Fimmtán systkina hópur frá Öxl í Breiðuvík
Tveir elstu bræðurnir; Reimar og Jóhannes, stuttu eftir að þeir komu í Öxl.
Tvö af yngri systkinunum frá Öxl, Sigurður Karl og Emilía.
Systkinahópurinn frá Öxl. Frá vinstri talið: Sigurður, Steinar, Jóhannes, Reimar, Ólöf, Emilía, Eiríkur, Elín, Anna, Ingólfur,
Kristjana, Guðbjörg, Kristlaug, Ólafur og Guðrún.
Bærinn Öxl í Breiðuvík. Myndin er frá 1988. Bærinn er þekktastur í sögunni fyrir
sögu Axlar Björns, Björns Péturssonar, sem var illmenni og bjó á þessum slóðum á
16. öld, þekktasti fjöldamorðingi Íslands þótt heimildum beri ekki saman um hve
marga hann myrti. Ljósm. Mads Wibe Lund.