Frjáls verslun - 01.09.2012, Blaðsíða 19

Í stuttu máli
heimila skuldi ekki í eigin húsnæði og styrkir
sá hópur meðaltal eiginfjár heimilanna.
Undirstrikar það líka hversu lítið eigið fé
mörg heimili hafa í eignum sínum og hversu
við kvæmur sá hópur er fyrir viðvarandi verð ­
bólgu – en spáð er að hún fari ekki undir 5%
á næstu árum.
13 milljóNir út um gluggaNN
Fjölskylda, sem keypti íbúð árið 2007 á 40
milljónir króna og lagði fram 16 milljónir í formi
eiginfjár með því að selja gömlu íbúðina og
tók 24 milljónir í verðtryggt lán hjá Íbúða lána­
sjóði, á sáralítið í íbúðinni núna. 16 millj óna
eigið fé fjölskyldunnar í húsnæðinu er nánast
horfið.
Verðtryggða lánið stendur núna í um 35
milljónum. Verð íbúðarinnar lækkaði veru ­
lega eftir hrun en hefur slefast upp vegna
aukins framboðs af peningum á innanlands-
markaði og líklegast fengjust um 38 milljónir
fyrir íbúðina núna ef um góða eign er að
ræða, þ.e. eigið fé gæti legið á bilinu tvær til
þrjár milljónir.
Þessi fjölskylda glímir við tvenns konar
vanda; greiðsluvanda af stökkbreyttu,
verðtryggðu láni og eiginfjárvanda; eigið féð
er svo til gufað upp og fjölskyldan getur sig
hvergi hreyft. 16 milljóna eigið fé að mestu
farið út um gluggann, en milljónirnar rötuðu
að vísu til lánardrottna; Íbúðalánasjóðs, líf­
eyrissjóða og banka.
Þegar svona náttúruhamfarir verða þarf
enginn að vera hissa á að fólk rísi upp og
krefjist þess að verðtryggingin sé afnumin.
ÍbúðaláNasjóður gjaldþrota
Stór hluti vandans núna er sá að Íbúðalána­
sjóður er gjaldþrota þrátt fyrir að vera með
„verðtryggðar tekjur“. Ríkissjóður þurfti að
leggja til 33 milljarða á síðasta ári. Nýlega
var ákveðið að setja 13 milljarða til viðbótar.
IFS Greining, sem vann skýrslu um stöðu
sjóðsins, telur þörf á enn hærra ríkisfram-
lagi, eða samtals 48 milljörðum á næstu
þremur til fimm árum. Á meðan er erfitt fyrir
Íbúðalána sjóð að afskrifa umfram það sem
hann neyðist til með að taka gjaldþrota eignir
og viðurkenna þegar orðinn hlut, þ.e. töp uð
útlán.
þeir sem voru varkárir
Það er kaldhæðni örlaganna að þeir sem
voru varkárir í íbúðakaupum, lögðu fram
eigið fé og keyptu íbúðir á hefðbundnum,
verðtryggðum lánum hjá Íbúðalánasjóði virð ­
ast núna ekki fá neina leiðréttingu á lán um
á meðan þeir sem fóru út á ystu nöf og yfir-
skuldsettu sig hafa fengið leiðréttingu. Ekki
virðist vilji til að breyta lánum hjá þeim sem
hafa einhverja greiðslugetu. Svo má auðvitað
hártoga og segja að allir sem keyptu íbúðir
á bóluárunum 2005 til 2008 hafi „ekki verið
varkárir“ vegna þess að íbúðaverð var svo
hátt. Á móti má segja að það að koma þaki
yfir höfuðið sé grunnþörf.
stýrivextir hækka ÍbúðaláNiN
Yngvi Harðarson, framkvæmdastjóri ráðgjafar­
fyrirtækisins Analytica, skrifaði grein í
Morgun blaðið nýlega þar sem fram kom að
stýrivaxtahækkanir Seðlabankans undanfarið
ár hefðu aukið kostnað heimila í landinu um
þrjá milljarða.
Yngvi bendir á að vaxtahækkunarlota
Seðlabankans hafi hafist í ágúst í fyrra. Verð ­
tryggð íbúðalán námu í lok ágúst sl. 210­220
milljörðum og yfirdráttarlán um það bil 90 mill-
jörðum. Af þessu má leiða að kostn aðarauki
heimilanna nemi um það bil 2,2 milljörðum
króna vegna óverðtryggðra íbúða lána og um
900 milljónum króna vegna yfir dráttarlána.
5 til 10% vextir oFaN á
verðtryggiNgu
Því er oft haldið fram að það hafi lítinn tilgang
að festa vísitöluna í verðtryggðum samning-
um vegna þess að óverðtryggðir vextir yrðu
þá í staðinn á bilinu 20% ef verðbólgan væri
í kringum 10%.
Forsendan er alltaf sú sama; að hér á landi
séu vextir himinháir og virðist engu breyta
þótt hér hafi orðið djúp kreppa og enn sé
langt í land með að landsframleiðslan verði
svipuð og áður.
Dæminu er alltaf stillt upp hvort fólki vilji
hafa 5 til 10% vexti ofan á verðtryggingu eða
óverðtryggða vexti sem taki mið af verðtrygg­
i ngunni.
Málið er einfalt; það þarf að lækka fjármagns­
kostnað heimila og fyrirtækja. Bæði fjármagns ­
kostnað verðtryggðra lána og óverðtryggðra.
Út á það gengur leikurinn.
Ef lækka á fjármagnskostnað á Íslandi þá
minnka að sjálfsögðu fjármagnstekjur lán veit­
enda, þ.e. banka, sparifjáreigenda, lífeyris ­
sjóða, Íbúðalánasjóðs og annarra. Það segir
sig sjálft! Til þess er leikurinn gerður.
er verðbólgaN vaNdiNN?
Þegar rætt er um verðtryggingu, verðbólgu
og eignabruna heimila heyrist oft að verð ­
tryggingin sé ekki vandinn heldur verðbólg­
an. Mikið rétt. En færa má rök fyrir því að
verðtryggingin sé verðbólguhvetjandi þótt
í fyrstu virðist það hagfræðileg glýja. Þegar
rætt er um verðtryggingu lána er eðlilegt
að í sömu andrá sé rætt um hvað vísitala
launa og verð fasteigna hafi hækkað mikið á
sama tímabili. En takið eftir orðinu hækkun í
þessu sambandi. Hvað laun og eignir hafa
hækkað mikið. Færa má rök fyrir því að
kerfið sjálft sé verðbólguhvetjandi; með innri
spíral. Verð tryggingin hækkar lánin á föstum
útlánastabban um og það kallar á launahækk­
anir sem aftur skrúfa upp verðbólguna og
íbúðaverð. Það er of ódýrt að yppta bara
öxlum og segja að verðbólgan sé vand-
inn – og hækka svo laun eins og ekkert sé.
Laun eru sá þáttur sem er mesti áhrifavaldur
verðbólgu.
Fjárhagsstaða þeirra sem
keyptu íbúðir á árunum
fyrir hrun er í rúst. Eigið
fé heimila í hús næði
minnkaði um ríflega
340 milljarða króna á
árunum 2007 til 2011 og
skuldirnar jukust á sama
tíma um 420 milljarða
króna vegna verðtryggðra
lána í mestu kreppu lýð­
veldisins.
Fjölskylda, sem keypti íbúð árið 2007 á 40 milljónir króna og lagði fram 16 milljónir í formi
eiginfjár með því að selja gömlu íbúðina og tók 24 milljónir í verðtryggt lán hjá Íbúða lána sjóði,
á sáralítið í íbúðinni núna. 16 millj óna eigið fé fjölskyldunnar í húsnæðinu er nánast horfið.