Frjáls verslun - 01.09.2012, Qupperneq 83

FRJÁLS VERSLUN 10. 2012 83
Af þessum ástæðum skipti svo miklu máli, bæði fyrir Sjálf-stæðisflokkinn og nýjan formann hans, að vel yrði staðið að brotthvarfi Geirs Hallgrímssonar af vettvangi stjórnmál anna
og á þann veg að hann væri sáttur við.
Það mistókst. Að einhverju leyti var ástæðan sú að Þorsteinn
Pálsson hafði ekki skilning eða virtist ekki hafa skilning á mikilvægi
þess að hin raunverulegu valdaskipti í Sjálfstæðisflokknum gengju
fyrir sig á þann hátt að allir aðilar væru sæmilega sáttir. Kannski var
hann of ungur, enda aðeins 35 ára gamall, þegar hann var kjörinn
formaður og hafði þess vegna ekki öðlast nægilega lífsreynslu til
þess að átta sig á að það var grundvallaratriði fyrir hann sjálfan og
flokkinn að umgengni hans við forvera sinn væri hafin yfir gagnrýni.
Á móti kemur að samtal hans við Matthías Johannessen, sunnu­
dag inn 6. október, þegar hann sagði að þau orð Geirs klingdu
stöð ugt í höfðinu á sér að hann væri ósáttur við niðurstöðuna,
bendir til þess að honum hafi ekki verið rótt. Og svo er auðvitað
hugs anlegt að Þorsteinn hafi einfaldlega viljað hrista af sér allt
Geirsliðið og vera því ekki háður um eitt eða neitt.
Það er athyglisvert hvað eftirmenn eiga stundum erfitt með að
halda eðlilegu sambandi við forvera sína og er þekkt sálfræðilegt
fyrirbæri í samskiptum fólks.
Niðurstaðan leiddi til þess að flokkskjarninn, sem hafði staðið að
baki Geir í gegnum þykkt og þunnt, tók Þorsteini með fyrirvara. Það
átti eftir að veikja hann í ólgusjó stjórnmál anna næstu árin, m.a.
þegar ríkisstjórn hans sprakk í loft upp síðla sum ars 1988 og hafa
veruleg áhrif í formanns kjörinu á milli Þorsteins Pálssonar og Davíðs
Oddssonar á landsfundi Sjálfstæðisflokksins í febrúar 1991. Með
þeim Davíð og Geir tókst mikil vinátta. Gamlir liðsmenn Geirs Hall-
grímssonar fundu að Davíð Odds son hafði sýnt Geir þá virðingu sem
þeir töldu að Þorsteinn hefði átt að sýna honum.
Þegar ég horfi til baka skil ég ekki hvað Bjarni Benediktsson hafði mikinn tíma til að sinna mér og öðru ungu fólki í Sjálf stæð­isflokkn um á þeim árum. Ef eitthvað bjátaði á í þeim sam ­
skipt um leysti hann það með þeim hætti að við urðum enn sterkari
stuðn ings menn hans eftir en áður.
Mér sinnaðist við hann vegna húsnæðismála ungs fólks. Dag einn
spurði Eyjólfur Konráð Jónsson, ritstjóri Morgunblaðsins, hvort ég
mundi þiggja boð í þingflokksveizlu Sjálfstæðisflokksins en innan
flokksins fóru sögur af þeim veizlum. Ég þáði boðið. Þegar líða tók
á kvöldið sá ég að Bjarni fór að nálgast mig og sagði svo aðrir hey-
rðu: Þessi ungi maður er reiður út í mig. Gekk svo í burtu. Kom svo
aftur og sat yfir mér í marga klukkutíma langt fram á nótt. Hvernig
er hægt annað en að fylgja slíkum foringja?!
Við, ungir menn í Sjálfstæðisflokknum, litum á Geir sem okkar „Kenn edy“, en John F. Kennedy, Bandaríkjaforseti, hafði hrifið ungt fólk um allan heim á forsetaferli sínum nokkrum árum áð ­
ur. Við Hörður Einarsson, síðar hæstaréttarlögmaður, höfðum staðið
saman á torginu fyrir framan ráðhúsið í Schöneberg í Berlín og orðið
vitni að því, ásamt hálfri milljón Berlínarbúa, hvers konar áhrif Kennedy
hafði á fólk þegar hann flutti hina frægu ræðu sína: Ich bin ein Berliner.
Meginverkefni vinstri stjórnar Ólafs Jóhannessonar, sem mynduð var sumarið 1971, voru tvö samkvæmt stefnuyfi r ­lýsingu ríkisstjórn arinnar. Annars vegar uppsögn varnar-
samningsins við Bandaríkin og brottför varnarliðsins. Hins vegar
útfærsla fiskveiðilögsögunnar í 50 sjómílur ári síðar, 1. september
1972. Að auki átti ríkisstjórnin eftir að lenda í miklum hremmingum
vegna óðaverðbólgu sem fór af stað í stjórnartíð hennar, þótt hún
nyti þess hins vegar mjög hvað mikil hækkun varð á íslenzkum
fiskafurðum í Bandaríkjunum, sérstaklega á árinu 1973.
Þetta var auðvitað rétt. Að baki heimboði Heaths til Ólafs lágu mikil
samskipti á milli stjórnvalda í Washington, forráðamanna Atlants­
hafsbandalagsins og brezku ríkisstjórnarinnar. Í raun var sagt við
Breta bæði í Washington og Brussel: Þið verðið að koma þessari
deilu út úr heiminum. Það eru meiri hagsmunir fyrir okkur að hafa
Íslendinga með okkur vegna legu landsins.
Bandaríkjamenn skildu stöðuna á Íslandi rétt á valdatíma vinstri
stjórnarinnar 1971–1974. Þeir gerðu sér grein fyrir að á meðan
landhelgisdeilan væri óleyst var varnarstöðin í hættu. Hér var frá ­
bær bandarískur sendiherra, sem hafði tengsl inn í alla flokka og
talaði af hreinskilni við Einar Ágústsson, utanríkisráðherra, reyndar
af slíkri hreinskilni að mér þótti stundum nóg um og hingað komu
háttsett ir áhrifamenn frá Washington til þess að kynna sér stöðu mála.
Ný ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar tók við völdum 28. ágúst 1974. Tvennt veikti hana í upphafi, þótt þeir veikleikar væru ekki sjáanleg ir með berum augum í fyrstu. Annað var
að Ólafur Jóhannesson, formaður Framsóknarflokksins, sem var
dóms málaráðherra í hinni nýju ríkisstjórn, virtist ekki eiga auðvelt með
að sætta sig við að annar maður kæmi í hans stað í forsætisráðu ­
neytið. Óánægja hans birtist í fyrstu í því að hann sjálfur og aðrir héldu
því fram, að hann hefði myndað þessa ríkisstjórn „fyrir“ Geir.
Með því að hafa frumkvæði að skýrri stefnumörkun (innsk. FV ríkis stjórnar Geirs Hallgrímssonar 1974 til 1978) um útfærslu í 200 mílur hristi Sjálfstæðisflokkurinn af sér
mis tökin frá 1971. Aðrir flokkar gátu aldrei fyllilega sætt sig við þá
forystu sjálfstæðismanna.
Lengst gekk Ólafur (Innsk. Jóhannesson) í þessari viðleitni sinni,
þegar hann gaf fyrirmæli um að láta klippa á togvíra brezks togara
á sama tíma og forsætisráðherra Íslands sat á fundi með brezkum
ráðamönnum í London í janúar 1976. Sú gerð Ólafs vakti, eins og
við mátti búast, spurningar í hugum brezkra ráðamanna um það
hver staðan væri innan ríkisstjórnar Íslands.
Hinn veikleikinn, sem hin nýja ríkisstjórn lagði upp með, var að
„Alllöngu áður en hann birti
opinberlega ákvörðun sína um
að hætta kallaði hann Þorstein
og Davíð Oddsson, sem þá var
nýlega orðinn borgarstjóri, á
sinn fund og greindi þeim frá
því að vilji hans stæði til þess
að annar hvor þeirra tæki við
flokksformennskunni. Vildi Geir
að þeir gerðu það upp sín í milli
hvor færi í framboð.“