Listin að lifa - 01.12.1998, Blaðsíða 43

megrun olli samsvarandi breytingum í
hjarta hjá tilraunadýrum og dagleg
adrenalíngjöf. Ef slíkt á einnig við hjá
mönnum þá ætti ekki að fara mjög
hratt í megrun hjartasjúklinga því slík
hraðmegrun mundi samsvara miklu
streituálagi.
HORMÓNAVIÐTAKAR í
BREYTILEGU UMHVERFI í
FRUMUHIMNUM
Leitað var svara við þeirri spurningu
hvort og þá hvernig breytingar á fitu-
efnahlutföllum í frumuhimnum tengj-
ast aðlögun að langvarandi streitu-
ástandi. Samfara aðlögun að streitu og
endurteknu áreiti þá breytast eigin-
leikar þeirra viðtaka í frumuhimnum
sem taka við og binda boðefnin sem
berast með blóðinu. Bindieiginleikar
þessara viðtaka minnka við endurtekið
áreiti eða streitu og eru viðbrögð
þeirra dempuð niður. Niðurstöður
okkar sýna að rneð breyttum fituefna-
hlutföllum í himnunni breytast bindi-
eiginleikar viðtakanna t.d. á þann veg
að fjölda bindistaða fyrir boðefni eða
adrenalín fækkar. Við höfum sett fram
þá tilgátu að dempunin fari m.a. fram
með því að breyta fituumhverfi þess-
ara viðtaka í himnunni og bindieigin-
leikurn. Breytingar á nánasta umhverfi
viðtaka í frumuhimnum með matar-
æði, streitu eða með aldri geta ef til
vill einnig haft áhrif á ýmis önnur
boðkerfi og samskipti í frumusamfé-
laginu.
SKYNDILEGUR HJARTADAUÐI
VEGNA HJARTATITRINGS
Rannsóknirnar sýndu að tilraunadýr
sem alin voru á fóðri sem inniheldur
þorskalýsi höfðu mun minni tilhneig-
ingu til að deyja skyndilega af ban-
vænum hjartatitringi þegar dýrin voru
undir miklu streituálagi en dýr sem
voru alin á fóðri sem í var blandað
jafnmiklu af kornolíu eða smjöri. Nið-
urstöður rannsókna á mönnunr og dýr-
um víða erlendis sýna að lýsi dregur
úr hættu á skyndilegum hjartadauða
eftir kransæðastíflu. Með frekari
rannsóknum er leitað skýringa og
skilnings á því hvernig neysla á lýsi
dregur úr hættu á skyndidauða af
völdum truflana á hjartsláttartíðni.
Rannsóknir benda til þess að ákveðin
fjölómettuð omega-3 fitusýra, DHA
(docosahexaenoic acid, 22:6n-3), sem
er ríkulega fyrir hendi í fiski og lýsi,
verndi hjartað fyrir skyndidauða með
því að hindra tiltekna efnallutninga
eftir prótein-göngum í himnunni og
með því að dempa boðflutninga inn í
frumuhimnuna, þ.e. hindra of mikla
örvun með adrenalíni. Skiptar skoðan-
ir eru raunar um það hvernig lýsi eða
DHA hindrar skyndidauða en sú er
samt raunin.
HVERNIG GETUR HÆFILEG
STREITA VERNDAÐ HJARTAÐ?
Aðlögun að hæfdegri áreynslu og örv-
un, t.d. við hóflega líkamsrækt,
íþróttaiðkan eða reglubundna áreynslu,
felur í sér aðlögun að auknu magni
boðefnisins adrenalíns í blóði. Streitu-
dempunin verður í frumuhimnunni
sjálfri þegar bæði hormónaviðtakarnir
og umhverfi þeirra í frumuhimnunni
breytist, boðkerfið dempar niður við-
brögðin við örvuninni. Þannig hindrar
þetta dempaða boðkerfi ofurörvun,
sem gæti valdið skaða og jafnvel ban-
vænum truflunum á hjartsláttartíðni,
þ.e. skyndilegum hjartadauða.
HVERNIG GETUR MIKIL
STREITA VALDIÐ HJARTA-
SKEMMDUM ?
Langvarandi og mikla streitu er unnt
að framkalla í tilraunadýrum með því
að sprauta þau daglega með streitu-
hormónum, sem getur valdið miklum
og viðvarandi breytingum á fituefna-
samsetningu frumuhimnu í hjarta, og
töluvert hárri dánartíðni. Breytingarn-
ar sem verða á frumuhimnu eru eink-
um mikil aukning á fjölómettuðum
fitusýrum inni í himnunni sem gerir
frumuhimnuna mjög viðkvæma fyrir
oxun og skemmdum. Afleiðing skerts
blóðstreymis til hluta af hjartavöðvan-
um er röskun á orkuvinnslu og vöðva-
samdrætti og síðan myndun hjarta-
dreps á súrefnissnauða svæðinu. Ef
blóðstreymi vex að nýju um þetta
svæði þá vex magn súrefnisríkra efna
(stakeinda) á svæðinu og valda oft
umtalsverðum skemmdum á frumu-
himnunni með því m.a. að ráðast á og
jafnvel kljúfa niður fjölómettuðu fitu-
sýrurnar í himnunni. Unnt er að draga
úr þessum hjartaskemmdum og
minnka dánartíðnina um helming hjá
tilraunadýrunum með því að gefa
þeim andoxunarefnið E-vítamín.
Hægt er að framkalla slíkar hjarta-
skemmdir eða hjartadrep í tilraunadýr-
um með streituhormónum sem valda
mikilli örvun á hjartastarfseminni,
auka vinnuálagið og þá orkunotkun-
ina. Getur of mikil örvun á hjartastarf-
seminni valdið orkuskorti þegar orku-
vinnslan er ófullnægjandi miðað við
orkuþörfma. Aukning á fjölómettuð-
um fitusýrum í frumuhimnu vegna
langvarandi streitu getur aukið hætt-
una á myndun hjartadreps við skert
eða ófullnægjandi blóðstreymi um
kransæðarnar af völdum kransæða-
þrengsla. Slík skemmd á hjartavöðv-
anum sjálfum getur skert hæfileika
eða getu hjartans til að dæla blóði um
líkamann og valdið þannig hjartabilun.
SAMANTEKT
1. Alag eða streita eykur framleiðslu á
adrenalíni sem ber þau boð til hjartans
að slá hraðar og kröftugar því áreynsla
eða átök séu framundan eða hafin.
Boðefnið adrenalín binst sérstökum
viðtökum í frumuhimnunni og skilar
boðunum inn í frumuna þar sem þau
kalla á margvísleg viðbrögð.
2. Aðlögun að endurteknu álagi og
streitu felur m.a. í sér breytingar á
bindieiginleikum hormónaviðtaka og
einnig á fituríku umhverfi þessara við-
taka í frumuhimnunni þar sem viðtak-
amir hafa aðsetur og starfa.
3. Langvarandi og mikil streita getur
valdið varanlegum breytingum á
frumuhimnunni sem gerir hana næm-
ari fyrir skemmdum. Aukið álag á
hjartað getur þá valdið frumuskemmd-
um og hjartadrepi þegar orkuþörfin
vex en blóðstreymið um kransæðarnar
er ófullnægjandi til að mæta aukinni
þörf fyrir súrefni og orkuvinnslu.
4. Breytingarnar á viðtökunum og á
umhverfi þeirra, t.d. með neyslu á
fiski eða lýsi, dempa viðbrögðin við
álagi og áreiti og hindra ýkt og skað-
leg viðbrögð við álagi og auknu
adrenalíni.
5. Hófleg líkamsrækt og áreynsla still-
ir þessa streitudempara á þann veg að
auka streituþol.
SiqmutuUw ^éjud&jattutsaiv
prófessor
43