Iðnaðarmál - 01.06.1968, Síða 16

þekkingu. Þess vegna getur enginn
rafreiknir sagt fyrir um framtíðina á
sviði stjórnmála, þjóðfélagsmála,
efnahagsmála eða menningarmála.
I efnisheiminum gerum við ráð fyrir,
að þau náttúrulögmál, sem ríkt hafa,
muni halda áfram að ríkja í framtíð-
inni. Rafreiknirinn getur blátt áfram
sagt fyrir, hvað muni gerast, vegna
þess að það hefur alltaf gerzt. Mann-
legar verur sjá ekki langt fram í tím-
ann, og það, sem við getum ekki, get-
ur rafreiknirinn ekki. Hann getur
ekki tekið ákvörðun, aðeins sundur-
greint og framkvæmt.
Onnur veigamikil takmörkun raf-
reiknisins er sú, að hann getur ekki
unnið úr öllum upplýsingum, heldur
aðeins þeim, sem unnt er að skil-
greina og meðhöndla á rökrænan
hátt, en það er aðeins hluti hinna
nauðsynlegu upplýsinga. Það, sem
aðeins er hægt að fá hugboð um, get-
ur rafreiknirinn ekki ráðið við. Þetta
er þungt á metunum fyrir stjórnend-
ur. Því að mikilvægustu upplýsing-
arnar fyrir viðskiptahöldinn, stjóm-.
málaleiðtogann eða herforingjann er
ekki unnt að skilgreina. Það er að-
eins hægt að fá hugboð um þær. Það
eru upplýsingar um eitthvað, sem í
vændum er — upplýsingar um breyt-
ingar á stefnum eða tilhneigingum.
Víðfrægt er dæmið um Edsel-bif-
reiðina, sem Ford-verksmiðjurnar
komu með á markaðinn árið 1956.
Engin iðnaðarframleiðsla, fyrr né
síðar, hefur hlotið rækilegri rann-
sókn. Ollum hugsanlegum skýrslum
var safnað. En meðan þessu fór fram,
tók ameríski bílamarkaðurinn að
breytast. Kaupendur, sem í 40 ár
höfðu hagað innkaupum sínum í sam-
ræmi við tekjur, tóku nú að láta
smekkinn ráða, og markaðurinn
breyttist í samræmi við það. Tölurnar
sýndu þetta ekki. Tölurnar geta að-
eins sýnt það, sem þegar hefur gerzt.
Þær sýna meðaltöl og aðaltölur. Um-
fram allt, — við getum aðeins fengið
tölur yfir það, sem við mælum.
Metramálið mælir lengd efnis, ekki
lit þess eða blæ. Og ef síðast töldu
atriðin skyldu nú reynast einmitt hin
veigamiklu, kæmist maður að rangri
Það, scm aðeins er
hægt að fá hngboð
ii m. getnr
rafrciknirinn ckki
ráðið v ið.
niðurstöðu og tæki ranga ákvörðun,
hversu nákvæm sem lengdarmæling-
in hefði verið. Með öðrum orðum,
kvörðunin hvílir á úrskurði um, hvað
sé hið mikilvæga og málinu skylda.
Og þennan úrskurð getur rafreiknir-
inn ekki fellt. Þetta er einkum veiga-
mikið atriði, þar sem atburðir utan
viðskiptanna, atburðir í efnahagslíf-
inu, markaðsmálum eða þjóðfélags-
málum, verða ekki kvarðaðir af ná-
kvæmni. Hér er það hið nýja, ein-
stæða, sem máli skiptir — atburðir,
sem boða breytingu. En það, sem raf-
reiknirinn ræður við, eru atburðir,
sem þegar hafa gerzt, þegar eru orðn-
ir viðurkenndir og marktækir, yfir-
leitt atburðir hins liðna.
Rafreiknirinn getur því ekki vakið
athygli stjórnenda á atburðum, sem
eru að gerast fyrir utan, og þessari
takmörkun verða stjórnendur að gera
sér grein fyrir. Hann er einkum fær
um að skrá allt, sem gerizt innan við-
skiptanna. Hann er umfram allt tæki
til að fylgjast með innri atburðum.
En árangur viðskiptanna kemur eink-
um utan frá. Innan viðskiptanna er
fyrst og fremst kostnaður. Það er að-
eins viðskiptavinurinn, sem hreytir
erfiði viðskiptanna í verðmæti, arð
og ágóða.
„Eftirlíking“ ætti að auðvelda
mjög greiningu þeirra forsenda, er
varða hið ytra — markaðinn og efna-
hagslífið, sem stjórnendur miða við.
Framkvæmdastjórar geta gengið út
og litazt um og athugað, hvort þessar
forsendur eru í samræmi við raun-
veruleikann. Á þennan hátt ætti raf-
reiknirinn að gera stjórnendur betur
búna til að prófa eða sannreyna sín-
ar eigin getgátur og þröngva sjálfum
sér til að líta með gagnrýni á eigin
ráðagerðir. Hann mun samt ekki
segja þeim, hver raunveruleikinn er.
Það verða þeir að geta sér til
um.
Ég vil taka fram, að þarna getur
rafreiknirinn orðið slæmur þrándur
í götu. I þessu getur verið fólgin
hætta. Ef stjórnendur skella skollaeyr-
um við hinum ytri atburðum vegna
hinna nákvæmu, ríkulegu og hröðu
„upplýsinga“, sem rafreiknirinn get-
ur aflað, mun þeim farnast miklu verr
heldur en ef þeir treysta á getspeki
sína og hugboð. Ef hið geysilega
magn innri upplýsinga, sem rafreikn-
irinn lætur í té, verður til þess, að
stjórnendur vanræki að litast um
sjálfir í ytra umhverfi, sem þeim
finnst ákaflega „ruglingslegt“, „óá-
kveðið“ og „óáreiðanlegt“, þá munu
þeir enda á sama stað og Edsel — á
ruslahaugunum. Hvora leiðina þeir
velja, er undir þeim sjálfum komið
— ekki rafreikninum. Hann er aðeins
tæki.
Fyrir stjórnendur og störf þeirra
er árangurinn af rafreikninum sá, að
það verða æ færri „smáar ákvarðan-
ir“ og „smáskyssur“. Rafreiknirinn
mun gera ákvarðanirnar að stórum
ákvörðunum. Og ef þær eru rangar,
munu mistökin verða stórmistök. Með
öðrum orðum, það er blátt áfram
ekki rétt, að rafreiknirinn muni „af-
nema“ millistigsstjórnendur. Þvert
á móti mun hann neyða þá til að
læra að taka ákvarðanir, þar sem þeir
í dag venjulega láta nægja aðhæf-
ingu án þess að sundurgreina og
hugsa um hlutlægar, sérstæðar ad
hoc aðstæður. Sölustjórinn í dag tek-
ur ákvarðanir sínar varðandi birgðir
og afgreiðslu á þessum grundvelli.
Þar er ekki um raunverulegar „á-
kvarðanir“ að ræða — heldur að-
hæfingu. En hann leggur heldur ekki
í mikla áhættu. Sérhver ákvörðun er
út af fyrir sig og auðvelt að breyta
henni.
Til þess að gera rafreikninum fært
að stjórna birgðahaldi eða afgreiðslu
verður samt sem áður að taka á-
kvörðunina, og það verður að íhuga
hana vandlega. Sú ákvörðun er
hvorki auðveld né áhættulaus lengur.
Þvert á móti snertir sérhver meiri
háttar ákvörðun alla viðskiptastarf-
98
IÐNAÐARMÁL