Frjáls verslun - 01.02.2008, Page 21
F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 8 21
Forsíðugrein
J • . .
Hátt skuldatryggingaálag.
Ber er hver að baki
Rauði þráðurinn í umræðunni er hið háa skuldatryggingaálag erlendis
sem skrúfar nánast fyrir ódýrt lánsfé erlendis frá. Hvað veldur álaginu
þegar þeir eru með svo sterka eiginfjárstöðu, mikla hagnaðar sögu og
lítil útlánatöp?
Að flestra mati eiga þeir ekki að geta lent í slíku álagi. Hvað þá
þegar lánshæfismat þeirra samkvæmt Moody´s er afar hátt og svipað
og fyrir einu ári, þ.e. áður en Moody’s fór í sirkusinn og hóf að
hækka og lækka lánshæfismatið og rugla markaðinn.
En hvers vegna þá hið ótrúlega háa skuldatryggingaálag? Bank
arnir eru að vísu mjög skuldugir og krónan fælir frá. En það er sama;
allir spyrja sig þessarar spurningar.
Ýmsir telja að gamalt íslenskt máltæki eigi við að þessu sinni: Ber
er hver að baki nema sér bróður eigi. Útlendingar spyrja sig að því
hverjir muni koma íslensku bönkunum til hjálpar ef í harðbakk
ann slær. Hverjir verða í björgunarliðinu? Ríkið og Seðlabankinn?
Varla. Íslensku bankarnir eru orðnir miklu stærri en ríkið og gjald
eyrisvarasjóður Seðlabankans er ekki af þeirri stærðargráðu að
hann bjargi bönkunum.
Þá hafa útlendingar ekki trú á að stórir erlendir bankar séu
tilbúnir til að yfirtaka íslenska banka og koma þeim þannig til
hjálpar – ef einhvern tíma myndi reyna á það – vegna þess að
krónan er sögð fæla erlenda fjárfesta frá Íslandi. Þarna stendur
hnífurinn í kúnni.
Erlendir bankar af svipaðri stærðargráðu og þeir íslensku – og sem
eru líka mjög skuldugir – búa við minna tryggingaálag vegna þess
að sú trú er fyrir hendi á markaðnum ytra að stórir erlendir bankar
vilji og muni yfirtaka þá komi það til umræðu.
Hið háa tryggingaálag á íslensku bankana er líka
athyglisvert í ljósi þess að þeir hafa ekki tapað lánum
vegna verðbréfa sem tengjast hinu mikla ógnartapi sem
orðið hefur á bandaríska húsnæðislánamarkaðnum
– tapi sem margir erlendir bankar glíma núna við
og stíga þess vegna mjög erfiðan línudans.
Eflaust á eftir að koma í ljós hversu miklu fé
íslensku bankarnir eiga eftir að tapa á útlánum
vegna hlutabréfaviðskipta. Eftir því sem láns
fjárkreppan í heiminum dregst á langinn þeim
mun líklegra er að skuldugir fjárfestar gefist
upp. Þó gæti verið að sjái til sólar í
þeim efnum í ljósi nýrra frétta um að
seðlabankar stórþjóðanna ætli að
setja prentvélarnar í gang og dæla
fé inn á markað inn til að
auka ódýrt lánsfé.
En þangað til útlendingar
telja sig ekki fá fullnægjandi
svör við því hverjir komi til
hjálpar þótt litlar líkur séu á
að kalla þurfi til hjálparsveit þá mun skulda
tryggingaálagið ekki minnka sem neinu nemur.
Kreppuverðbólga (stagflation)
Rauði þráðurinn á næstunni verður kreppuverðbólga (stagflation).
Ennþá hefur lítið farið fyrir þeirri umræðu. Menn hafa rætt um
lánsfjárkreppu og verðbólgu hvort í sínu lagi.
Morgunblaðið hefur varla náð andanum og gert mikið úr grein
tveggja alþingismanna, þeirra Bjarna Benediktssonar og Illuga
Gunnarssonar, í miðopnu blaðsins nýlega þar sem þeir sögðu að
við núverandi aðstæður væri betra að taka áhættuna af verðbólgu
heldur en af bankakreppu. Seðlabankinn svaraði á móti og gagn
rýndi þessa skoðun og sagði að vandinn yrði enn verri ef menn
ýttu verðbólgumarkmiðinu til hliðar.
Þetta er vissulega athyglisverð umræða. Velta má því fyrir sér
hvort báðir aðilar séu ekki á einhverjum villigötum. Í hagfræði er
til hugtakið kreppuverðbólga (stagflation), þ.e. mikil verðbólga á
sama tíma og það er samdráttur og atvinnuleysi.
Íslendingar bjuggu við þetta ástand um tíma á áttunda og
níunda áratugnum og orðið „stagflation“ var algengt í umræðunni
á Íslandi. Svo dó sú umræða þegar tókst að ná verðbólgunni
niður í kringum 1990.
Núna er bæði lánsfjárkreppa og verðbólga á Íslandi. Lánsfjár
kreppan er alþjóðleg og hún leysist ekki á Íslandi fyrr en að hún
leysist erlendis og ódýrt lánsfé fer að flæða aftur. Það er líka ljóst
að hlutabréf hækka ekki í verði á Íslandi fyrr en vextir lækka og
aðgangur að ódýru lánsfé að utan opnast aftur.
Það athyglisverða við verðbólguna á Íslandi er að hún er fyrir
hendi þótt hér séu hæstu vextir í heimi. Hvernig má það vera?
Virka hinir háu vextir ekki hérlendis? Það hefur oft þótt skrítin
hagfræði að ræða um að háir vextir stuðli að verðbólgu – og ef ég
man rétt þá var Steingrímur Hermannsson gagnrýndur fyrir slíka
hagfræði en núna er þó sú umræða komin af stað. Það er vegna
þess að kostnaður við húsnæðislán vigtar mjög í verðmælingum
og stuðla þannig að aukinni verðbólgu – sem svo aftur hækkar
lánin vegna verðtryggingarinnar.
Verðtryggingin var hins vegar sett á laggirnar með svonefndum
Ólafslögum árið 1978 til að tryggja aukinn sparnað þjóðarinnar
og var hugsunin sú að með verðtryggingu hagnaðist enginn á
verðbólgunni og þar með yrðu allir einhuga um að losna við hana.