Frjáls verslun - 01.02.2008, Qupperneq 99
F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 8 99
Heimskreppan snemma á fjórða áratugnum teygði anga sína til
Íslands og þá var gripið til hafta og skömmtunar. Húsbyggingar voru eitt
af því sem dróst saman en fólki fjölgaði samt á sama tíma í Reykjavík eða
um 10.000 manns á árunum 1930 og 1940. „Það var allt tekið til
íbúðar hanabjálkar, kjallaraholur og skúrar.“
Heimsstyrjöldin síðari braust út haustið 1939 og Bretar hernámu
Ísland 10. maí 1940. Tugir þúsunda erlendra hermanna komu hingað
og var stór hluti þeirra á Reykjavíkursvæðinu. Þeir þurftu auðvitað húsa
skjól. Þeir bjuggu fyrst í tjöldum en þeir fóru síðan að byggja bragga þegar
leið á sumarið.
Bretavinnan svokallaða fór í gang en fjöldi Íslendinga fékk vinnu hjá
Bretunum. Fólk flykktist því alls staðar að af landinu. Reykvíkingar voru
tæplega 40.000 árið 1940 en voru orðnir um 47.000 fimm árum síðar.
„Bretarnir áttu erlendan gjaldmiðil og gátu leigt af Íslendingum
sem áttu íbúðir. Sumir Reykvíkingar hreinlega fluttu úr íbúðum sínum
til að geta leigt Bretunum þær. Það gerði það að verkum að húsnæðis
skortur varð gríðarlegur. Þúsundir manna voru hreinlega á götunni.“
Fundu fyrir fordómum
Ákveðið var að byggja bráðabirgðahúsnæði við Borgartún en bráða
birgðahverfið var kallað Höfðaborg. Ekki var lagður mikill kostnaður
í byggingu húsanna, þau voru illa einangruð og hvíldu á staurum. Hug
myndin var að hægt yrði að flytja þau í burtu og selja sem sumarbú
staði. Stærri húsin voru 39 fermetrar en þau minni 30 fermetrar. Alls
voru byggð 104 hús og voru þau fyrstu tekin í notkun fyrir jólin 1941.
„Þeir sem fluttu í þessi hús prísuðu sig sæla að fá eitthvert hús
næði. Þetta var ekki endilega fátækt fólk þótt verkafólk hafi verið
fjölmennasti hópurinn. Könnun sem hefur verið gerð sýnir að þeir
sem bjuggu þarna á fyrstu árunum voru meðal annars iðnaðarmenn,
bílstjórar, verslunar og skrifstofumenn, sjómenn og menntamenn.“
Eggert bendir á að munurinn á Höfðaborginni og bröggunum,
sem margir bjuggu í eftir að hermennirnir fóru, var meðal annars sá að
Höfða borgin var byggð á vegum bæjarins og bærinn átti að halda þessu
leigu húsnæði við.
„Auðvitað þótti ekki fínt að búa í Höfðaborginni og margir höfðu
fordóma gagnvart þeim sem bjuggu þar.“
Í grein Jóns Ingvars Kjaran, Höfðaborgin, úrlausn á húsnæðis
vanda fimmta áratugarins?, í Sögnum, 19. árg. 1998 (bls. 54), er haft
eftir ein um íbúanna: „Við vorum bara pakkið hér í Höfðaborg. Ég
gekk í Laugarnesskóla og var ávallt samferða í skólann stelpu sem bjó
í Samtúninu. Einu sinni á leið minni í skólann beið ég að venju við
útihliðið heima hjá henni. Hún kemur þá út og segir við mig að hún
megi ekki vera samferða mér í skólann af því að það byggi bara pakk,
aumingjar og rónar í Höfðaborg.“
Á síðari hluta sjötta áratugarins var sú áætlun í gangi að byggja sem
flestar íbúðir á sem skemmstum tíma og með sem minnstum tilkostn
aði til að reyna að hjálpa sem flestum sem voru í húsnæðisvanda.
Blokkir tóku að rísa í Vesturbænum, Vogunum, Heimunum og í fleiri
hverfum. Braggahverfi voru rifin og íbúar í Höfðaborginni nýttu sér
möguleikann á nýju húsnæði um leið og þeir gátu. „Eins og annað
félagslegt húsnæði bæjarins fór þetta húsnæði að nýtast þeim sem
höfðu orðið undir í lífsbaráttunni eða áttu við tímabundna erfiðleika
að etja.“ Byrjað var að rífa hús í Höfðaborginni fyrir 1970 og síðasta
húsið var rifið örfáum árum síðar.
Eggert Þór Bernharðsson sagnfræðingur.
Höfðaborgin. Þar þótti ekki fínt að búa.