Franskir dagar - 01.07.2015, Side 16

Freirvskir’ ckg&r ® [esjovirs [pd.a90.is
Texti: Smári Geirsson
Myndir: Ljósmyndasafn Islands
í Þjóðminjasafni ogfleiri
0c)cWgdJ\cli Og slop
pats skólð. k Búáu
r\\ii\
nv
í þessari grein verðuríjallað stuttlega um þróun
fræðslumála í Fáskrúðsfjarðarhreppi ífá upp-
hafi heimafræðslu til þess tíma að fastur skóli
festi rætur á Búðum. Gögn um upphaf fasts
skólahalds í þorpinu á Búðum fundust nýverið
á Þjóðskjalasafni og er greinin að miklu leyti
byggð á þeim.
Heimafræðslan réð ríkjum í upphafi
Laust fyrir miðja 18. öld gáfu stjórnvöld á Is-
landi út tilskipun sem fól í sér að prestar skyldu
hafa eftirlit með kristindómsfræðslu barna og
lestrarkunnáttu. Fátt er vitað um stöðu fræðslu-
mála í Fáskrúðsfjarðarhreppi á þessum tíma en
með áðurnefndri tilskipun var foreldrum falið að
kenna börnunum að lesa og fræða þau um trúar-
leg efni. Slíkt fyrirkomulag fræðslu er yfirleitt
nefnt heimafræðsla. Til að fylgjast með heima-
fræðslunni var prestum ætlað að kanna hvernig
foreldrarnir sinntu uppfræðsluskyldu sinni og
skráðu þeir þá í prestþjónusmbækur upplýsingar
um þekkingu barnanna á sviði kristindóms og
hæfni þeirra til að lesa.
Að því kom að eðlilegt þótti einnig að börnum
yrði kennt að draga til stafs og dálítið í reikningi
en hinir fullorðnu voru mjög misjafnlega í stakk
búnir til að veita leiðsögn um slíkt.
Tæplega hundrað árum eftir að tilskipunin var
gefin út ritaði séra Olafur Indriðason, prestur á
Kolfreyjustað, sóknarlýsingu þar sem hann meðal
annars lýsir stöðu lestrar-, skriftar- og reiknings-
kunnáttu Fáskrúðsfirðinga. Sóknarlýsingin er
fest á blað árið 1841 og þar segir meðal annars:
„Bóklæsir eru að vísu alliryfir 10 ára gamlir aðfrá-
teknum tveimur vitskertum. Flestir bændur kunna
hér nokkuð að skrifa ogfáeinir vel; líka vinnumenn
margir en fátt affullorðnu kvenfólki. Fleiripartur
unglinga lærir ntí dálítið að skrifa. Orfáir kunna
hérað reikna eftir reglum en sumirdável íhuga sér. “
I sóknarlýsingunni veltir séra Ólafur fyrir sér
hvers vegna námsáhugi í Fáskrúðsfjarðarhreppi
sé takmarkaður. Kemst hann að þeirri megin-
niðurstöðu að skortur á áhugaverðu lesefni sé
helsta skýringin. Telur klerkur að ef til staðar
væri áhugavert lesefni fyrir unglinga og fullorðna
myndi námsáhugi aukast til mikilla muna.
Tæplega ijörutíu árum eftir að séra Ólafur sendi
16
frá sér áðurnefnda sóknarlýsingu, eða árið 1880,
voru gefin út lög um uppfræðslu barna í skrift
og reikningi en áður höfðu engin lagaákvæði
gilt um slíka fræðslu. Áfram var ætlast til að
foreldrar bæru ábyrgð á kennslunni og prestar
fylgdust með því hvort hún væri innt af hendi.
Farkennslan kemur til
Allt til ársins 1892 virðast Fáskrúðsfirðingar hafa
búið við hefðbundna heimafræðslu þó ekki sé úti-
lokað að heimiliskennarar hafi verið ráðnir til að
sinna kennslu barna á efnameiri heimilum. Arið
1893 brá hins vegar svo við að Bjarni Sigurðsson
sótti um styrk til landssjóðs vegna starfa sinna
sem sveitarkennari eða farkennari í Fáskrúðs-
fjarðarhreppi veturinn 1892-1893. Bjarna var
síðan veittur umbeðinn styrkur að upphæð 20 kr.
Fremur takmarkaðar upplýsingar hafa fund-
ist um kennslu Bjarna umræddan vetur en þó
kemur fram í bréfi stiftsyfirvalda til landshöfð-
ingja að hann hafi alls kennt 25 börnum. Ekki
kemur hins vegar fram hvar var kennt né hve
kennslutíminn var langur. Fyrirliggjandi er vott-
orð prestsins á Kolfreyjustað þar sem farið er lof-
samlegum orðum um árangur af kennslu Bjarna
þennan vetur.
Samkvæmt þessu er Bjarni Sigurðsson fyrsti
maðurinn sem starfaði við almenna barnafræðslu
í Fáskrúðsijarðarhreppi og má óhikað halda því
fram að kennslustörf hans veturinn 1892-1893
hafi brotið blað í fræðslusögu byggðarlagsins.
Bjarni var menntaður búfræðingur frá Búnaðar-
skólanum á Eiðum og hafði fengist við kennslu í
Lóni og á Djúpavogi áður en hann hóf slík störf
í Fáskrúðsfjarðarhreppi.
Eftir þetta voru farkennarar starfandi í Fáskrúðs-
fjarðarhreppi flesta vetur til aldamótanna 1900
en þó kom fyrir að ekki væri boðið upp á slíka
kennslu og var þá að öllu leyti treyst á heima-
fræðsluna. Góðar heimildir eru til um fyrir-
komulag kennslunnar veturinn 1894-1895 en
áðurnefndur Bjarni gegndi þá á ný starfi far-
kennara. Kennslan fór fram á tveimur stöðum. Á

tmv <ievW**.tvtiÍA aj\ifl/ív.
ÓIúJ
Totv^ttw f*
Tórto^ottt*... f
&.*u»iótL*. 4l
+
rhlLI.^ f
júf ióttiv 4'

i .
f'
f1
f
4l
r
f
4'
4'
4
4•
4'
4
4*
4'
4
r
f*
f
4'
f
f
f
f
f
4'
f
f
4'
4
J'
f*
f
4'
4*
4*
4'
f
f
f
f
f
4*
6
6
4
f
6
f
f
f
4*
*
f
4*
J'
-v Z$._ 3í>. CLfrít A3.Q.4 .
oVIttA^ M+it-
íitvUvttvtv
f f
f f*
4*

*
4 Ji'W—.-
f.Fi
f, re
4.t
f~
f„
Jf, tu --
fur
f.i. í.------ju+~
f*t.
4. tt. iLxux. t+u
4.,r
4.o
4.ur
4.24-
3.n.
afo. df*rí/ /f(L/ -
%
______ _ - - í"0»»
: ----------). _
V
Skýrsla um einkunnir nemenda semþreyttupróf íbarnaskólanum iBúðaþorpi vorið 1901. Skýrslan erskrifuð afVilhelm Knudsen kennara
en hann þótti listaskrifari.