Ægir - 01.10.2007, Qupperneq 17

17
S A G A N
Gásum auk þess sem skipið
stækkuðu og erfiðara var að
leggja þeim að. Vitað er að
verslun hófst á Oddeyri um
1550. Óljóst er hvar verslun
fór fram á 100 ára tímabili þar
til verslun hefst á Oddeyrinni,
en leiða má líkum að því að
allt fram til þess tíma hafi ver-
ið verslunarstaður á Gáseyri.
Um þetta eru þó ekki til
nægilega afdráttarlausar heim-
ildir. Fornleifauppgröftur á
Gásum hefur þó gefið það til
kynna að verslun hafi verið
stunduð lengur á Gásum en
áður var talið eða fram á 16.
öld.. Lengi hefur verið álitið
að verslun hafi verið stunduð
á Gásum fram á fjórtándu öld,
en þarna hafa hins vegar
fundist í fornleifauppgreftr-
inum ótal mörg leirkerabrot
frá miðöldum – bæði þýsk og
ensk að uppruna, sem hrekur
það.
Mestmegnis er talið að
Norðmenn hafi komið að
Gásum á stórum knörrum.
Sagt er frá því í heimildum að
allt að fimm skip hafi legið
við Gásir í einu, sem þýðir að
450-550 erlendir gestir –
kaupmenn, sjómenn og hand-
verksfólk – kunna að hafa
verið á Gásum í einu.“
Verðmætur brennisteinn
En með hvað var verslað á
þessum tíma? „Það var eitt og
annað,“ svarar Kristín Sóley.
„Helstu innflutningsvörur
voru járn til húsbygginga, ka-
talar, góðmálmar, viður, pott-
ar og flöguberg, sem voru
höggnar niður í bökunarplöt-
ur. Hér keyptu kaupmennirn-
ir hins vegar brennistein, vað-
mál og ull, svo dæmi séu tek-
in. Við fornleifauppgröftinn á
Gásum hefur fundist mikið af
beinum og af þeim má ráða
að þeir sem komu þangað
borðuðu fyrsta flokks kjöt og
voru því í góðum efnum.
Brennisteinninn, sem var
fluttur úr Mývatnssveit að
Gásum, var á þessum tíma
ákaflega mikilvægur í Evrópu,
enda notaður til púðurgerðar
fyrir skotfæri. Brennisteinn
var afar mikilvæg útflutnings-
vara því hann finnst eingöngu
á tveimur stöðum í Evrópu, þ.
e.a.s. á Íslandi og á Sikiley og
af því má álykta hversu mik-
ilvæg viðskipti voru hér á
ferðinni. Í fornleifauppgreftr-
inum á Gásum komu í ljós
þau tíðindi að brennisteinn-
inn hafði verið hreinsaður á
Gásum, sem er miklu fyrr en
áður hafði verið talið. Það er
engin spurning að þessi
brennisteinsútflutningur frá
Gásum gefur Gásakaupstað
aukið vægi í verslun í Norð-
ur-Atlantshafi.“
Aðal inn- og útflutningshöfn
fyrir Norðurland
Gásir eru taldir hafa verið að-
al inn- og útflutningshöfn fyr-
ir Norðurland. Sem fyrr segir
eru fyrstu rituðu heimildir frá
1162 um Gásakaupstað og
ætla má að hann hafi verið
Framtíðarsýnin er þessi. Hér er búið að teikna inn göngustíga að og í kringum fornleifauppgröftinn, lítið miðaldaþorp og þjónustuhús. Teikning: Þórhallur Kristjánsson.
Boginn mundaður á Gásum. Mynd: Hörður Geirsson.