Morgunblaðið - 31.12.2014, Blaðsíða 39

STJÓRNMÁL 39
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 2014
H
ún er rík þessi tilhneiging í mannssálinni, eins og
heimspekingurinn Ludwig Wittgenstein benti á:
Að hugsa framtíðina eins og beina línu. Sem-
sagt, ef hlutir ganga vel, þá muni hlutir halda
áfram að ganga vel. Ef hlutir ganga illa, þá
muni þeir halda áfram að ganga illa, alltaf. Þegar kreppan
gekk yfir voru þeir ekki vinsælir sem töluðu af mikilli bjart-
sýni. Bölið var allsráðandi. Að sama skapi, þegar tvö þúsund
og sjö gekk yfir skoruðu þeir ekki stig sem boðuðu mikil
skakkaföll. Þá var partí.
Svona er þetta. Í stjórnmálum, og helst víðar, verður fólk að
reyna að vinna gegn þessari sammannlegu tilhneigingu og
reyna að hefja sig upp fyrir tíðarandann og sjá örlítið lengra
fram á veg. Það getur verið krefjandi.
Betri tíð
Núna er Ísland líklega að rétta úr kútnum eftir erfiða tíma.
Í miðju bölinu, inni á milli brennandi jólatrjáa, var slíkur efna-
hagslegur bati býsna fjarlægur. En í raun var hann fyrirsjáan-
legur. Eftir djúpa lægð kemur uppgangur. Það er nánast lög-
mál. Og margt var líka gert til þess að koma í veg fyrir að
kreppan yrði of afdrifarík. Til alls konar aðgerða var gripið.
Það hafði úrslitaþýðingu að framleiðslan í hagkerfinu stoppaði
ekki. Fiskur veiddist, ferðamenn komu. Tekjur skiluðu sér.
Núna er landslagið öllu betra en það var. Skuldir fólks al-
mennt eru farnar niður og orðnar skaplegri, þótt enn sitji eftir
hópar í miklum fjárhagsvandræðum. Því fólki þarf að hjálpa.
En það breytir ekki því að heimilin, í allri sinni fjölbreytni,
eiga samanlagt um 4.000 þúsund milljarða og eignir fara vax-
andi. Skuldir þeirra eru um 45% af eigunum og fer hlutfallið
lækkandi. Skiljanleg reiði yfir miklum skuldum og stökk-
breyttum lánum hefur einkennt samfélagið frá hruni, en farið
minnkandi með betri tíð.
Stærstu tíðindin af vettvangi stjórnmálanna undanfarið eru
hins vegar þessi: Ráðandi öflum mistókst hið krefjandi verk-
efni, að hefja sig upp yfir tíðarandann, og horfa af skynsemi og
fyrirhyggju fram á veg, og hafa núna ákveðið að verja ríflega
hundrað milljörðum af fé almennings, hið minnsta, til þess að
borga niður skuldir fólks, vegna þessarar miklu reiði sem var.
Þetta er svona: Ný ríkisstjórn hélt að skuldavandinn sem var,
yrði alltaf. Framtíðin var bein lína. Hún gleymdi að gera ráð
fyrir batanum. Niðurstaðan er stórbrotinn fjáraustur úr ríkis-
sjóði að óþörfu. Þeir peningar verða ekki notaðir í annað.
Alls konar heimili
Heimilin í allri sinni fjölbreytni, segi ég. Á sumum eru borð-
aðar rjúpur á jólunum. Öðrum hangikjöt. Sum hafa gervi-
jólatré, önnur ekta. Sum engin. Hvað er heimili? Mörg börn
eiga tvö. Aðrir eiga ekkert. Á sumum eru maður og kona, öðr-
um maður og maður. Sumum kona og kona. Eða bara kona.
Bara maður. Fá börn. Fullt af börnum. Afi og amma. Heimilin
eru alls konar. Í öllu falli: Það er algerlega fráleitt að skil-
greina heimili eingöngu sem stað þar sem fólk býr sem skuld-
ar verðtryggð lán. Að gera eitthvað fyrir heimilin, eins og það
heitir á populísku tungutaki samtímastjórnmálanna, getur
ekki bara snúist um það að ríkið borgi verðtryggðar skuldir
sumra. Heimilin þurfa atvinnumöguleika, þau þurfa
heilbrigðiskerfi, skóla, vegi, fjarskipti, frelsi, listir, menningu
og afþreyingu. Þau þurfi öryggi og einhverja vissu um að allt
þetta verði til staðar um ókomna tíð en drabbist ekki niður.
Þau þurfa stöðugt efnahagslíf, svo þau geti gert áætlanir. Fal-
lega, óspjallaða náttúru og heilbrigt umhverfi. Að gera eitt-
hvað fyrir heimilin, að mínu viti, er að gera eitthvað fyrir
skólana, heilsugæsluna og spítalana. Að gera vegina betri. Að
gera eitthvað í gjaldmiðlinum. Að borga niður skuldir ríkis-
sjóðs, sem kosta okkur öll um 80 milljarða á ári í vexti, það er
líka að gera eitthvað fyrir heimilin. Þá skapast svigrúm í
rekstrinum um langa framtíð. Hver tugur í greiðslu skulda
ríkissjóðs sparar um 600 milljónir á ári, lauslega áætlað. Það
munar um það.
Það er ýmislegt hægt
Ísland hefur dregist aftur úr þegar kemur að grunnþjón-
ustu. Í nýlegum pistli forstjóra Landspítalans er rakinn
samanburður við nágrannaþjóðir okkar þegar kemur að
rekstri heilbrigðiskerfisins. Til þess að standast samanburð við
Dani þyrftu Íslendingar að leggja tugi milljarða af nýju fé inn í
heilbrigðiskerfið á ári hverju. Þá yrði það jafngott. Mikið væri
líka gaman að geta hlúð almennilega að skólunum okkar, leik-
skólum, grunnskólum, framhaldsskólum og háskólum, þannig
að Ísland yrði í fararbroddi hvað varðar nýjungar í skólastarfi
og gæði menntunar. Ekki væri heldur leiðinlegt að geta státað
af miklu fjölbreyttara atvinnulífi og tækifærum heldur en nú
bjóðast hér á landi. Í því er hægt að vinna, með því að byggja
upp samkeppnissjóði og styrktarkerfi fyrir skapandi greinar,
hugverkaiðnað, grænan iðnað, nýsköpun og þróun. Það væri
líka akkur í því fyrir þjóðfélagið allt, ef upptaka á stöðugri
gjaldmiðli sem biði upp á viðskiptafrelsi, fengist í það minnsta
einhvern tímann rædd af einhverri dýpt.
Búum í haginn
Við í Bjartri framtíð segjum já, gerum eitthvað fyrir heim-
ilin. Nefnilega þetta: Byggjum upp og búum í haginn. Vegna
þess að framtíðin er ekki bein lína, þá dugar ekkert kæruleysi.
Þótt það sé bati núna, þá veit enginn hvað gerist næst. Pen-
ingar sem okkur geta áskotnast til skiptanna eiga að okkar viti
að fara í nauðsynlegar fjárfestingar í grunnstoðum og niður-
greiðslu opinberra skulda. Það er siðlaust að velta þeim skyld-
um á komandi kynslóðir, börnin okkar. Ríkulegar auðlindir
þjóðarinnar eiga líka að skila meiru í opinbera sjóði – án þess
að sliga framtakssemi einstaklinganna – svo þjónustan við al-
menning, við heimilin, geti orðið betri, og jafnvel álögur minni.
Skynsamleg plön hafa verið gerð, hér og þar, af fyrirtækjum,
Landsvirkjun, innan vébanda atvinnulífsins, í sveitarstjórnum,
af akademíunni, af listafólki og hugsuðum, á samráðsvettvangi
stjórnmála og atvinnulífsins. Nú þarf að framkvæma. Orku-
auðlindirnar, án þess að gengið sé meira á náttúruna en sátt er
um, geta skilað mun meiru. Ferðamannastraumurinn einnig.
Og sjávarauðlindin líka. Eignir hins opinbera í fjármálakerfinu
skila líka arði. Þá peninga þarf að nota skynsamlega. Skyn-
samleg sala á fjármálafyrirtækjum á réttum tímapunkti getur
bætt hag okkar allra þegar fram í sækir. Þetta getur allt sam-
an orðið giska gott. Ef við vöndum okkur.
Fjársjóður fjölbreytninnar
Björt framtíð er afl sem er laust við áhrif sérhagsmuna ým-
iss konar og getur leyft sér að einblína á breiðan hag þjóð-
félagsins alls, til langs tíma. Það er okkar styrkur. Við tökum
ákvarðanir á grunni bestu mögulegu upplýsinga og raka sem
okkur finnast sannfærandi, út frá almannahag. Við erum boð-
berar grænna gilda, víðsýni, frelsis og mannréttinda. Við erum
stolt af því að hafa náð, að okkar viti, að hafa góð áhrif á
stjórnmálaumræðuna. Til þess vorum við öðrum þræði stofn-
uð. Við gerum okkur grein fyrir því að það geta ekki öll dýrin í
skóginum verið vinir, en það er samt hægt að tala saman. Af
virðingu og sanngirni. Það viljum við gera.
Fjölbreytileikinn er styrkur. Ólíkar skoðanir eru fjársjóður.
Þrettán jólasveinar, allir með mjög mismunandi smekk fyrir
matvælum og afþreyingu, hafa í desembermánuði minnt okkur
á hversu gaman það er að vera til. Að vera öðruvísi og alls kon-
ar.
Gleðileg jól, kæru landsmenn, og megi næsta ár verða okkur
öllum sem farsælast, bjart og fagurt. Hver sem við erum, og
hvaðan sem við erum.
Guðmundur Steingrímsson, formaður Bjartrar framtíðar
Morgunblaðið/Eggert
Gerum eitthvað fyrir heimilin
Núna er Ísland líklega að rétta úr kútnum eftir
erfiða tíma. Í miðju bölinu, inni á milli brennandi
jólatrjáa, var slíkur efnahagslegur bati býsna
fjarlægur. En í raun var hann fyrirsjáanlegur.
Eftir djúpa lægð kemur uppgangur.