Húnavaka - 01.05.1982, Page 50

48
HÚNAVAKA
yfirgnæfi allt annað. Verslunarsagan og saga ýmissa félagshreyfinga er
sögð í nánum tengslum við landbúnað og yfirlitsrit beinast að honum
öðru fremur. Höfundar eru langflestir bændur eða standa föstum
fótum í bændastétt og efnisval þeirra er því fyllilega eðlilegt.
Frá fyrstu 30 árum þessarar aldar er aðeins vitnað til einnar greinar
og frá allri 19. öld er vitnað til fjögurra bóka og eins tímarits. Annað
efni er skrifað eftir 1930 og þar af mestur hlutinn eftir 1940. Hámarki
náði útgáfustarfsemin áratuginn 1971-1980 og munar þar mest um
blómlega útgáfu Húnavöku og safnritið Húnaþing I-II.
Engan samanburð er hægt að gera á umfangi húnvetnskrar sagna-
ritunar og sagnaritun í öðrum héruðum þar eð samanburðarrann-
sóknir eru ekki tiltækar. En spyrja má hvað reki menn til slíkra skrifa.
Ekkert einhlítt svar er við þeirri spurningu, en fjölmargir höfundar
innan héraðs sem utan hafa bent á forna sagnaritunarhefð í Húna-
vatnssýslu. Ritöld er talin hefjast þar með skráningu laga að Breiða-
bólstað í Vesturhópi veturinn 1117-18 og að Þingeyrum virðist bókleg
menning hafa staðið framar en í öðrum klaustrum. Annálahöfundar
eru hins vegar fáir og atkvæðalitlir þar til kemur að Birni á Brands-
stöðum. Hvort unnt er að fullyrða um samfellda fræðahefð heima í
héraði um allar aldir er vafasamt þó sú hugmynd sé ýmsum 20. aldar
höfundum ofarlega í sinni. Þau miklu þáttaskil sem urðu í austur-
húnvetnskri sagnaritun um 1940 má ugglaust rekja að einhverju leyti
til stofnunar Sögufélagsins Húnvetningur 1938, en frásögn af því og
útgáfustarfsemi þess er fremst í V. kafla þessarar ritgerðar.
Nánar er fjallað um þessi efni í VII. kafla og ýmsar skýringarhug-
myndir reifaðar.
Síðari tímamörk greinarinnar miðast við árslok 1980 svo ritsmíðar
frá s.l. ári (1981) koma hvergi fram.
II. Almenn rit um húnvetnska sögu
Tveir afkastamiklir sagnaritarar, Jón Espólín og Gísli Konráðsson,
hafa skilið eftir sig mjög umfangsmikið ritverk um húnvetnska sögu. í
Landsbókasafni er Húnvetningasaga þeirra (oft ranglega eignuð Gísla
einum) varðveitt í liðlega 1100 síðna handriti og spannar frásögnin
árabilið 1685-1850. Hannes Pétursson hefur gert grein fyrir því á