Morgunblaðið - 11.06.2015, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 2015
Háskólalíf Um 350 nemendur á aldrinum 12-16 ára mættu í gær í Háskóla Íslands þegar hinn árlegi Háskóli unga fólksins var settur. Krakkarnir fóru í leiki á lóð Háskólans og var mikið fjör.
Kristinn
Lögum samkvæmt
eru Þingvellir við Öxará
og grenndin friðlýstur
helgistaður allra Íslend-
inga. Land þjóðgarðsins
skal vera friðað í því
skyni að varðveita ásýnd
þess og viðhalda eins og
kostur er hinu upp-
runalega náttúrufari.
Allt jarðrask, m.a.
byggingar, vegagerð og rækt-
unarframkvæmdir eru óheimilar nema
með samþykki Þingvallanefndar.
Dagana 26.-27. maí sl. sagði Morg-
unblaðið frá drögum að endurskoðun á
stefnumótun Þjóðgarðsins á Þingvöll-
um og birti viðtöl við þjóðgarðsvörð, yf-
irlandvörð og aðalráðgjafa þjóðgarðs-
ins. Þar komu fram miklar áhyggjur
yfir sívaxandi straumi ferðamanna sem
heimsæki þjóðgarðinn við ófullnægj-
andi aðstæður auk gífurlegrar gegn-
umumferðar og hraðaksturs. Þing-
vallanefnd sem fer með yfirstjórn
þjóðgarðsins hefur til skoðunar drögin
sem vísað er til. Ljóst er að róttækra
breytinga er þörf í málefnum Þingvalla
og kemur það ekki á óvart þeim sem
lengi hafa fylgst með þessum stað.
Verndun hafi forgang
Lögin um þjóðgarðinn (nr. 47/2004)
kveða á um að það er verndun náttúru
og menningarminja sem eiga að hafa
forgang við allar skipulagsákvarðanir á
Þingvöllum í bráð og lengd. Þegar nýr
vegur var lagður frá Hrafnagjá að
Leirum í aðdraganda þjóðhátíðar 1974
voru forsendur hans þær að hann lag-
aði sig að landslagi og aksturshraði
væri takmarkaður við 50 km hámark.
Þegar svonefndur Lyngdalsheiðar-
vegur var undirbúinn fyrir nokkrum
árum greindi Vegagerðin svo frá að „í
gögnum málsins sé skýrt kveðið á um
að hámarkshraði innan þjóðgarðsins sé
50 km/klst. og það komi ekki til með að
breytast með nýjum vegi.“ (Úrskurður
Skipulagsstofnunar 24. maí 2006, s. 9.)
Í sambandi við fyrirhugaðar viðhalds-
framkvæmdir á þessari leið, virðist
Vegagerðin nú þrýsta á um aukinn há-
markshraða úr 50 í 70
km og breikkun öryggis-
svæða í 5 m út frá veg-
brún. Að mati þjóðgarð-
svarðar myndu því fylgja
mikil náttúruspjöll og
slysahætta. Því verður
ekki trúað að Þingvalla-
nefnd ljái máls á slíku.
Jafnframt er brýnt að
með stöðugu eftirliti sé
tryggt að ekki sé farið
fram úr leyfðum umferð-
arhraða.
Nýtt stórhýsi á Efrivöllum?
Þjóðgarðsvörður upplýsir að verið sé
að ræða um „að reisa hús við furulund-
inn þar sem gengið er upp að Öxarár-
fossi og þar gæti Alþingi m.a. haft að-
stöðu. En það yrði ekki eingöngu fyrir
þingfundi, heldur væri þetta hús fyrir
þing og þjóð“. Sem sjá má af þessum
orðum er hér ekkert smáhýsi til um-
ræðu, þar sem fyrir 1929 stóð Valhöll
og Konungshús Friðriks 8. Það er með
ólíkindum, ef slíkar hugmyndir um
stórhýsi á Völlunum eru nú ræddar af
alvöru árið 2015. Vilja menn gleyma því
að við erum þarna á jarðfræðilega
kviku svæði og mengunarhætta frá
slíkum umsvifum er mikil? Ég vissi
ekki betur en sammæli væri um það að
halda Völlunum fríum af varanlegum
mannvirkjum. Þannig segir í stefnu-
mörkun Þingvallanefndar 1988: „Stefnt
er að því, að engin óþarfa þjónusta, sem
laðar að fólk og bíla, verði neðan gjár.“
Til þess sama er einnig vísað í gildandi
stefnumörkun fyrir tímabilið 2004-2024
þar sem segir m.a.: „Útilokað má telja
að almenningur á Íslandi geti fellt sig
við verulega uppbyggingu innan þjóð-
garðsins, einkum nálægt þinghelginni
sjálfri.“ Útihátíðir á Þingvöllum má
halda nú sem fyrr með aðfluttum bún-
aði sem auðvelt er að fjarlægja að þeim
loknum.
Stækka ætti þjóð-
garðinn að Langjökli
Á síðustu áratugum hefur oft komið
til tals að stækka Þingvallaþjóðgarð
samhliða því sem hert verði á ákvæðum
um verndun Þingvallvatns. Minna má á
varnaðarorð Péturs M. Jónassonar í
því sambandi. Í gildandi stefnumörkun
er á það bent að Þingvellir og umhverfi
hafi ómetanlegt gildi sem jarðfræði-
legur minnisvarði. Mikilvægt er að inn-
an þjóðgarðsins verði eldstöðvakerfin
sem teygja sig norð-norðaustur frá sig-
dældinni með eldhraunum og glæstum
sýnishornum gosstöðva. Þannig yrðu
innan garðsins m.a. Skjaldbreiður,
Tindaskagi, Þjófahraun og móbergs-
staparnir Skriða og Hlöðufell. Allt er
þetta svæði þjóðlenda og um leið afrétt
Þingvalla o.fl. jarða. (Sjá úrskurði
Óbyggðanefndar og Hæstaréttardóm í
máli 67/2008.) Með slíkri stækkun opn-
ast mikil færi á að dreifa álagi ferða-
manna á svæðinu samhliða náttúru-
vernd. Jafnhliða er einboðið að færa
þjóðgarðinn undir almenna þjóðgarða-
stjórn, jafnhliða því sem Þingvallnefnd
yrði ráðgefandi um sjálfa þinghelgina.
Skýra stefnumörkun um svæðið allt
þarf að lögfesta, svipað og gert er í
Vatnajökulsþjóðgarði.
Lærum af sögu og mistökum
Margt má læra af sögu Þingvalla
fyrr og síðar. Friðlýsingin 1930 var já-
kvætt skref en margar aðgerðir stjórn-
valda í framhaldinu einkenndust af
skammsýni, m.a. með úthlutun lóða
innan þjóðgarðs undir sumarbústaði.
Stefnumörkun frá 1988 og síðar eru
skref í rétta átt sem fylgja þarf eftir
með mun skýrari verndunarstefnu. Í
kvæðinu Alþingishátíðin frá 1930 minn-
ir Halldór Kiljan Laxness okkur á það
sem máli skiptir þegar prjáli og tildri
sleppir á þessum þjóðhelga stað:
Sögulaus auðnin, ímynd allrar gnægð-
ar,
andar á ný um skóginn dularbláan
og Þingvöll. Það er aftur hún sem á
hann
ósnortinn traðki þúsund ára frægðar.
Eftir Hjörleif
Guttormsson
ȃg vissi ekki betur
en sammæli væri
um að halda Völlunum
fríum af varanlegum
mannvirkjum.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Tryggja verður
verndun Þingvalla
Ég hóf að fjalla um
útgreiðslur til er-
lendra kröfuhafa
föllnu bankanna á
opinberum vettvangi í
ársbyrjun 2012. Þá
miðuðu allar áætlanir
að því að greiða þeim
út erlendan gjaldeyri
og leyfa þeim að
skipta íslenskum
eignum á gengi sem
væri 135-155 krónur á móti evru.
Það voru þessar áætlanir sem
gerðu það að verkum að ég hóf að
skrifa um hrunið 2016, þegar ís-
lenska ríkið myndi gjaldfalla á er-
lendum skuldbindingum sínum,
enda væri þá landið þurrausið af
gjaldeyri, en erlendir kröfuhafar
hefðu fengið allt sitt til baka.
Haustið 2012 leit allt út fyrir að
ríkisstjórnin myndi samþykkja
nauðasamninga gömlu bankanna.
Það hefði verið stórslys, en því var
sem betur fer forðað þegar almenn
umræða hófst um hvílíkt óréttlæti
það væri að greiða erlendum að-
ilum út, að fullu, en skilja íslensk
fyrirtæki, sjóði og almenning eftir
með reikninginn. Það voru tvær
ástæður fyrir því að menn voru
nærri því búnir að gera þessi hrap-
allegu mistök. Sú fyrri var að
margir virtust telja að kröfuhafar
slitabúanna ættu að hafa forgang á
aðra íslenska borgara vegna þess
tjóns sem þau höfðu orðið fyrir
vegna kaupa á skuldbindingum
einkafyrirtækja. Þetta sjónarmið
leit framhjá því að aðrir Íslend-
ingar höfðu einnig orðið fyrir
miklu tjóni og alveg óháð því að þá
eiga allir að vera jafnir fyrir lög-
um.
Seinni ástæðan er sú að menn
kerfisbundið vanmátu vandann.
Seðlabankinn gaf út rit þar sem
því var ranglega haldið fram að er-
lend staða þjóðarbúsins hefði í
annan tíma ekki verið betri í febr-
úar 2012, nokkrum vikum fyrir
kosningar um IceSave. Þeir hafa
síðan smám saman uppfært mat
sitt og leiðrétt rangfærslurnar.
Þegar Seðlabanki Ís-
lands hóf loks árið
2013, fáeinum vikum
eftir alþingiskosning-
ar, að viðurkenna að
skuldabréf nýja
Landsbankans við
gamla fallna bankann
væri ein helsta ógn
fjármálastöðugleika
höfðu orðið vatnaskil.
Við tók ný ríkisstjórn
sem skildi ójafnvægið
sem var í gjaldeyris-
málum þjóðarinnar,
þar sem skuldir voru langt umfram
eignir.
Í ljósi þess farvegs sem þetta
mál var í í tíð fyrri stjórnar eru
fréttir vikunnar mikið gleðiefni. Þó
að ég hefði gjarnan vilja ganga
lengra sjálfur er niðurstaðan
ásættanleg fyrir alla hlutaðeigandi.
Ég tel reyndar að krafa mín um
gjaldþrotaskipti gömlu bankanna
hafi skipt miklu um samningsvilja
kröfuhafa enda hefðu þeir þá borið
enn skarðari hlut frá borði.
Núverandi ríkisstjórn tryggir að
ógnin við fjármálastöðugleikann er
ekki lengur fyrir hendi og erlendir
kröfuhafar skilja allt að 500 millj-
arða eftir á landinu umfram það
sem áætlanir gengu út á árið 2012.
Ef nauðasamningar nást ekki fyrir
árslok verður fjárhæðin nær 700
milljörðum og ef kröfuhafar
ákveða að setja búin í þrot þá get-
ur fjárhæðin nálgast 1.000 millj-
arða. Það er ekki annað hægt en að
fagna árangrinum.
Stórslysi afstýrt
Eftir Heiðar
Guðjónsson
»Núverandi ríkis-
stjórn tryggir að
ógnin við fjármála-
stöðugleikann er ekki
lengur fyrir hendi og er-
lendir kröfuhafar skilja
allt að 500 milljarða eft-
ir á landinu umfram það
sem áætlanir gengu út á
árið 2012.
Heiðar Guðjónsson
Höfundur er hagfræðingur.