Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.2009, Blaðsíða 20

Þriðjudagur 3. febrúar 200920 Fókus
Í mínum huga er enginn vafi á því:
Sarah Kane er í hópi merkustu
skálda samtímaleikhússins. Blast-
ed, fyrsta leikrit hennar, er eitt þeirra
verka sem rísa upp úr. Ég get að
sjálfsögðu litlu um það spáð hvort
það verður, þegar tímar líða, sett
við hliðina á höfuðverkum skálda
á borð við Beckett, Pinter, O´Neill.
Ég get hins vegar ekki bent á neitt
leikrit frá síðustu árum eða jafnvel
áratugum sem mér þykir líklegra
eða jafnlíklegt til þess. Ekki svona í
fljótu bragði að minnsta kosti.
Leikritið vakti mikla hneyksl-
an þegar það var frumsýnt í Lond-
on árið 1995. Þá var Sarah aðeins
tuttugu og fjögurra ára gömul. Of-
beldið og viðurstyggðin á sviðinu
gengu fram af áhorfendum, ekki
síst gagnrýnendum. Ekki batnaði
það með næstu leikritum Söruh. Þá
var mörgum þó farið að skiljast að
þarna skipti fleira máli en ógeðið
sem persónurnar standa í. Reynd-
ar urðu leikritin ekki nema fjögur
til viðbótar, því að árið 1998 svipti
Sarah sig lífi eftir erfiða baráttu við
heiftarlegt þunglyndi.
Einn fremsti gagnrýnandi Breta,
Michael Billington, var meðal
þeirra sem kunnu ekki að meta
Blasted þegar það kom fram. Hann
var ekki eins orðljótur og sumir
kollegar hans, en honum blöskraði
samt. Síðar sá hann að sér og viður-
kenndi að hann hefði haft á röngu
að standa. Það þurfum við stundum
að gera: viðurkenna að okkur hefur
skjátlast. Kemur líka fyrir gagnrýn-
endur, jafnvel bestu gagnrýnendur.
Hvað gerir Blasted – eða Rústað
eins og leikurinn heitir í þýðingu
Guðrúnar Vilmundardóttur – jafn-
stórbrotið verk og raun beri vitni?
Slíkt verður að sjálfsögðu ekki út-
listað í einum litlum leikdómi. Leik-
dómur er alltaf vitnisburður um til-
tekna listræna reynslu, upplifun
sem bundin er stað og stund. List-
ræn greining getur þar aðeins orðið
einn þráður í persónulegri greinar-
gerð. Sagði ekki Oscar Wilde, landi
Söruh sem líka kallaði yfir sig reiði
siðvandra Breta, að krítíkin væri
æðsta stig sjálfsævisögunnar?
Það sem slær mig mest, eftir
frábærlega vel heppnaða sýningu
Leikfélags Reykjavíkur, sem var
frumsýnd nú fyrir helgi, er einkum
þrennt. Í fyrsta lagi klassísk form-
festa verksins, hið stranga form
þess í heillandi sveiflu frá hvers-
dagsrealisma yfir í strindbergskan
eða beckettískan draumleik. Í öðru
lagi hin kristna symbólík leiks-
ins – sem leiðir einnig hugann að
Strindberg og Beckett. Í þriðja lagi
hversu djarft er skipt á milli registra
í hljómkviðu verksins, farið úr átak-
anlegum, á köflum beinlínis kóm-
ískum nöturleika, yfir í ljótleika
og ofbeldi, og þaðan í undurblíða
ljóðrænu. Samtal aðalpersónanna
tveggja undir lokin, sem fer fram
á mörkum lífs og dauða, eftir að
ósköpin virðast gengin yfir, er í sín-
um tæra einfaldleik eitt hið fegursta
í leikbókmenntum okkar tíma. Og
það náði fullum áhrifamætti í flutn-
ingi aðalleikendanna tveggja, Ingv-
ars E. Sigurðssonar og Kristínar
Þóru Haraldsdóttur.
Blasted er saga úr Helvíti. Sarah
Kane er ekki fyrsta leikskáldið
sem segir sögur þaðan. Strindberg
gerði það, Sartre, Beckett. Að ekki
sé minnst á hina nafnlausu höf-
unda miðalda. Mörg skáld hafa ver-
ið orðuð sem áhrifavaldar á verk
Söruh Kane; í Blasted eru til dæm-
is næsta augljósar vísanir í Lé kon-
ung Shakespeares. En í því sem ég
hef lesið um leikrit hennar hef ég
ekki enn séð minnst á „Everyman“
miðaldaleikhússins: hina kaþólsku
trúarleiki þar sem maðurinn er
persónugerður sem almennt fyrir-
bæri og vegferð hans um táradalinn
sviðsett, barátta góðs og ills um sál
hans. Austurríska skáldið Hugo von
Hoffmansthal bjó til fræga nútíma-
útgáfu á „Everyman“, en Strindberg
hafði orðið á undan í Til Damaskus,
játningaleiknum mikla sem er und-
anfari Draumleiksins. Á föstudags-
kvöldið var fannst mér ég ekki vera
að horfa á neitt frekar en tilbrigði
við þetta stóra stef, um dauða, glöt-
un og frelsun – eða öllu heldur þrá
eftir frelsun, von um frelsun. Eitt-
hvað ævagamalt, sagt á algerlega
nýjan hátt. Það er stórkostlegt að fá
enn að lifa slíkar stundir í leikhús-
inu.
Það fer ákaflega vel um Blasted
á Nýja sviði Borgarleikhússins sem
er ekki síst að þakka Berki Jónssyni.
Börkur hefur að undanförnu verið
að sanna sig sem einn af sterkustu
senógröfum okkar. Ef menn kæra
sig um má í lokaðri sviðsmynd hans
sjá ákveðna sögulega skírskotun,
sem fellur skemmtilega að vísana-
gleði verksins sjálfs. Realisminn í
upphafi er gegnheill, en fuglagerið
sem „skreytir“ hliðarvegginn vek-
ur strax hugboð og ugg um að eitt-
hvað illt kunni að vera í vændum;
manni detta í hug fuglar Hitchcocks
eða hrafn Poes. Umbreyting rýmis-
ins um miðjan leikinn er með því
flottasta sem ég hef séð á íslensku
sviði. Tónlistar- og hljóðeffektar
Franks Hall og Jakobs Tryggvason-
ar sköpuðu rétt hughrif, voru hæfi-
lega ágengir. Og sama má segja um
sýninguna alla, sviðsetningu og
leikstjórn Kristínar Eysteinsdóttur.
Allt ber vitni um hárréttan skilning,
hárrétta nálgun, smekkvísi, næm-
leika. Þýðing Guðrúnar Vilmund-
ardóttur hljómaði yfirleitt vel, þó að
stöku sinnum væri of mikið ensku-
bragð af henni.
Ingvar E. Sigurðsson hefur tekið
sér góða hvíld í haust eftir talsverða
rispu í fyrra vetur. Það er skynsam-
legt hjá Ingvari, hann er of góður
leikari til að jaska sér út. Þegar hann
fær jafnbitastæð hlutverk og þetta á
hann að taka sér góðan tíma í und-
irbúninginn, ekki dreifa kröftunum.
Frammistaðan er enda eftir því.
Hann sýnir okkur útbrunninn og
brotinn mann, mann sem er dauð-
vona jafnt af andlegum sem líkam-
legum orsökum. Hann reynir að
deyfa sig með þessum gamalkunnu
meðulum, áfengi og kynlífi, sem er
orðið fullkomlega gleðisnautt og
vélrænt. En dauðinn nær engu að
síður tökum á honum, hægt og bít-
andi. Ingvar hefur ósvikna tilfinn-
ingu fyrir kaldranalegum en undir
niðri hlýlegum húmor persónulýs-
ingarinnar; leikur hans þegar á líð-
ur, gin Vítis opnast og árar þess leika
lausum hala, er með því besta sem
ég hef séð hann gera. Þessi túlkun
verður jafnan talin eitt af bestu af-
rekum hins mikilhæfa leikara – eins
og Ásgeir heitinn Hjartarson hefði
getað orðað það. Ein athugasemd
þó: Ingvar þarf alltaf að vanda sig
við setningameðferðina; það er
eins og hann hafi ekki ævinlega
óbrigðult eyra fyrir „replikkunni“,
svo ég noti leikhússlangur. Ég er til
dæmis viss um að hann getur skil-
að hinum mikilvægu lokaorðum
leiksins mun betur en hann gerði á
frumsýningunni.
Kristín Þóra Haraldsdóttir stóð
sig einnig með prýði í hlutverki
Cate, ungu stúlkunnar. Hugsanlega
hefði hún getað dregið greindar-
skort Cate betur fram, en það hefði
þó ekki mátt vera á kostnað þeirr-
ar barnslegu einlægni sem nú ein-
kennir leik hennar. Björn Thors var
líka góður í hermanninum, sem
skýtur upp kollinum um miðbik
verksins og veldur miklum usla;
Björn skilaði vel þeim sársauka og
þeirri örvæntingu sem rekur mann-
inn áfram. Á stundum vill þó votta
fyrir ákveðnum tóni í framsögn
Björns, sem hefur heyrst hjá honum
áður, tóni sem ég mun ekki reyna
að lýsa, en gæti hugsanlega hermt
eftir, svona prívat. Björn er of efni-
legur leikari til að festast í einhvers
konar „manér“. Ég myndi ráðleggja
honum að leita til kunnáttumanns,
kennara eða reyndari leikara, til að
losa sig við þetta.
Í tengslum við sýninguna á
Blasted efnir Leikfélagið til leik-
lestra á öðrum verkum Söruh
Kane nú í febrúar. Það er einstak-
lega lofsvert framtak og sönn fyrir-
mynd öðrum leikhúsum. Nóg er til
af erlendum samtímaleikskáldum
sem hægt væri að kynna hér með
slíkum hætti. Og allt er þetta enn
ein staðfesting þess sem maður
þóttist svo sem vita fyrir: að Leik-
félag Reykjavíkur hefur nú náð list-
rænni forystu í íslensku leikhúslífi.
Það blómstrar allt í höndunum á
Magnúsi Geir.
Jón Viðar Jónsson
á þ r i ð j u d e g i
Fimm nýjar á topp 10 fimm nýjar myndir eru á topp
tíu aðsóknarlista kvikmyndahúsanna fyrir liðna helgi. My bloody Valentine 3d
trónir efst en role Models, mest sótta mynd síðustu helgar, datt niður í það
þriðja. Tom Cruise-myndin Valkyrie er í fjórða sæti, Skógarstríð 2 í því sjötta og
Vicky Cristina barcelona í leikstjórn Woodys allen einu sæti neðar. doubt með
hinum frábæru leikurum Meryl Streep og Philip Seymour Hoffman er svo í
tíunda sæti.
Woody Allen
í BæjArBíói
The Purple Rose of Cairo í leikstjórn
Woodys Allen verður sýnd í Bæjar-
bíói í kvöld. Allen kannar þar mörk-
in milli skáldskapar og veruleika en
myndin, sem var frumsýnd 1985,
gerist í kreppunni miklu og grein-
ir frá misheppnaðri gengilbeinu,
leikinni af Miu Farrow, sem situr
dag einn í kvikmyndasal og verður
ástfangin af aðalpersónu myndar-
innar sem leikin er af Jeff Daniels.
Þvert á lögmál raunveruleikans ber
hann líka ástarhug til hennar og stíg-
ur niður af tjaldinu. Sýningin hefst
klukkan 20 og kostar 500 krónur inn.
leit Að
sársAukA
Aukasýningar verða haldnar á
sjónleik Áhugleikhúss atvinnu-
manna, Ódauðlegt verk um sam-
hengi hlutanna, sem sýnt er í Ný-
listasafninu. Sýningarnar verða í
kvöld klukkan 20 og á morgun á
sama tíma. Verkið er hluti af fimm
verka röð leikverka um hegðun
og eðli mannsins sem „... leita að
sársaukanum sem býr djúpt inní
sálu mannsins og leitast við að
skilja hann“ eins og segir í tilkynn-
ingu. Þetta verk er númer tvö í
röðinni. Höfundur og leikstjóri er
Steinunn Knútsdóttir og á meðal
leikara eru Aðalbjörg Árnadóttir,
Árni Pétur Guðjónsson, Hera Ei-
ríksdóttir og Jórunn Sigurðardótt-
ir. Aðgangur er ókeypis.
Vesturport
styrkt
Vesturport fékk styrk upp á átta millj-
ónir króna frá menntamálaráðherra
síðastliðinn föstudag vegna upp-
setningar á verkinu Faust. Áætlað
er að frumsýna verkið í Þýskalandi
í vor en leikstjóri þess er Gísli Örn
Garðarsson. Faust var eitt tíu verka
atvinnuleikhópa sem hlaut verkefna-
styrk menntamálaráðherra að tillögu
leiklistarráðs. Af öðrum verkum má
nefna leikrit eftir Sjón, Ufsagrýlur,
sem Lab Loki setur upp (6,5 milljónir
kr.), Opið út með Charlotte Böving
í fararbroddi vegna uppsetningar
á Vatninu (5,5 milljónir kr.) og Lax-
dæla Sögusvuntunnar (2,7 milljón-
ir). Hæsta styrkinn, 20 milljónir, fékk
Hafnarfjarðarleikhúsið samkvæmt
samstarfssamningi. Samanlögð upp-
hæð styrkjanna var rúmar 65 milljón-
ir króna.
leiklist
leikfélag reykjaVíkur:
RÚSTAÐ
eftir Sarah kane
Þýðing: guðrún Vilmundardóttir
Leikstjórn: kristín eysteinsdóttir
Leikmynd og búningar: börkur jónsson
Lýsing: Þórður Orri Pétursson
Hljóðmynd: frank Hall og jakob
Tryggvason
Leikgervi: Sigríður rósa bjarnadóttir og
elín Sigríður gísladóttir
issið ekki AF
mAgnAð –