Dagblaðið Vísir - DV - 14.04.2010, Blaðsíða 25

14. apríl 2010 MIÐVIKUDAGUR 25
á blaðamannafundinum á mánudag-
inn þar sem við vorum gagnrýnd fyr-
ir að skrifa svona mikið um forseta Ís-
lands þar sem hann bæri ekki ábyrgð
á stjórnvaldsathöfnum. En forsetinn
kom með nokkuð sterkum hætti inn
í ákveðna samfélagslega orðræðu um
útrásina og sjálfsmynd þjóðarinn-
ar þó hann sé ekki höfundur hennar
nema að hluta. Við köllum þessa orð-
ræðu: Ógagnrýna sjálfsánægju. Hún
sótti efnivið sinn í víkingaarfinn og
annað slíkt,“ segir Vilhjálmur en hann
er hallur undir kenningu um hrun-
ið þar sem ábyrgðinni á því er dreift
nokkuð víða.
Ritskoðun og spuni
Vilhjálmur tekur sem dæmi að fjöl-
miðlar hafi til að mynda ekki stað-
ið sig sem skyldi fyrir hrunið við að
greina frá þeim hættumerkjum sem
voru á lofti og að hugsanlega megi
rekja þetta til einhvers konar þögg-
unar sem var í gangi. „Menn voru
bara hræddir um að missa vinnuna.
Í fámennu samfélagi með fáum fjöl-
miðlum er það ekkert grín. Hvað eig-
um við að kalla þetta? Ætli þetta sé
ekki sjálfsritskoðun vegna margvís-
legra aðstæðna. Allar þessar ástæð-
ur teljum við skipta máli... Spuninn
sem kom úr bönkunum var oft birt-
ur gagnrýnislaus og barst þannig út
í samfélagið. Ég orðaði það þannig á
mánudaginn að það var eins og við
hefðum lifað í sýndarveruleika. Það
sem ég hef lært persónulega af þessu
er hversu veruleikinn í kringum okk-
ur er hannaður af mannavöldum,“
segir Vilhjálmur en með þessu á
hann meðal annars við hversu um-
ræða um hættuna sem steðjaði að ís-
lenska fjármálakerfinu hafi verið lítil
framan af.
„Af því að þú ert að tala um þetta
er eitt sláandi dæmi frá árunum fyr-
ir hrunið. Það var þegar Björgólf-
ur Guðmundsson hótaði að kaupa
DV til þess eins að leggja það niður
vegna þess að hann var ósáttur við
umfjöllun DV um hjónaband konu
sinnar og Bandaríkjamannsins sem
stofnaði nasistaflokkinn þar í landi,“
segir blaðamaður. „Fékk þetta bara
ekki góðan hljómgrunn? Mig minnir
það,“ segir Vilhjálmur.
Blaðamaður: „Jú, það voru ekki
margir sem gagnrýndu þessa ritskoð-
unartilburði. Þetta þótti bara fínt.“
Vilhjálmur: „En þetta kom upp
samt sem áður í þessu frjálsa formi.
Þetta verða bara viðskipti á mark-
aði. Það kemur tilboð og menn geta
hafnað því eða þegið það,“ en til-
boði Björg ólfs var hafnað og DV hélt
áfram að koma út.
Fólk naut góðs af þessu
Vilhjálmur segir að hugsanlegt sé að
útskýra megi þetta gagnrýnisleysi í
íslensku samfélagi að hluta með því
hversu margir hafi unnið hjá þeim
auðmönnum sem stjórnuðu landinu
og að menn hafi eygt möguleika á því
að verða sjálfir ríkir. „Fjármálageir-
inn var orðinn svo stór og hann veitti
svo mörgum vinnu þannig að hann
tengdist inn í ansi margar fjölskyldur.
Gengið var hagstætt, ferðalög voru
auðveld þannig að við sem neytend-
ur nutum flest góðs af þessu. Í loka-
hluta skýrslunnar veltum við því fyr-
ir okkur hvort allir borgarar landsins
beri ábyrgð á því hvernig fór. Ég held
að það sé eitthvað til í því en maður
þarf að fara mjög varlega með þessa
flatskjárkenningu. Við getum talað
um vissa samábyrgð okkar sem neyt-
enda sem nutu góðs af vexti bank-
anna. Upp til hópa var íslenskur al-
menningur ánægður með það sem
var að gerast og það hljóp kapp í
menn yfir framgangi Íslendinga á er-
lendri grundu og fólk reiddist þegar
útlendingar gagnrýndu okkur,“ segir
Vilhjálmur.
Hann segir að það sem honum
finnist þó mikilvægara sé að við séum
borgarar í lýðræðissamfélagi og ber-
um ábyrgð sem slíkir. „Við erum ekki
bara neytendur sem njóta góðs af
einhverju góðæri heldur borgarar í
lýðræðisríki. Og borgarar í lýðræð-
isríki eru ábyrgir fyrir þeim stjórn-
völdum sem þeir velja yfir sig,“ segir
Vilhjálmur en af ummælum hans og
niðurstöðunum í þeim hluta skýrsl-
unnar sem hann tók þátt í að skrifa er
ábyrgðin á hruninu margþættari og
flóknari en svo að hægt sé að kenna
einum aðila eða fáum um það. „Við
orðum það þannig í okkar greiningu
að hún sýni að helstu innviðir hins
lýðræðislega samfélags hafi reynst
vera veikburða. Bæði stjórnkerfið og
stjórnsiðirnir og svo fjölmiðlarnir,
þessar meginstoðir lýðræðisríkisins.
Forsenda þess að borgararnir geti
axlað vel ábyrgð sína í lýðræðisríki er
að fjölmiðlarnir upplýsi þá um hana,“
segir Vilhjálmur en fjármálakerf-
ið blés út innan þessa ramma sem
stjórnmálamennirnir höfðu búið til
og misstu svo hemilinn á.
„ÞAÐ ÞYRMDI YFIR MIG“
Víðtækari ábyrgð Vilhjálmur segir að
ábyrgðin á hruninu sé víðtækari en svo að
hægt sé að segja að bankarnir beri ábyrgð á
því eða hið opinbera. Hann telur að almenn-
ingur á Íslandi beri líka vissa ábyrgð á hruninu.
MYND SIGTRYGGUR ARI