Dagblaðið Vísir - DV - 07.08.2013, Blaðsíða 14

Sandkorn
G
unnar Bragi Sveinsson, þing­
maður Framsóknarflokksins og
núverandi utanríkisráðherra,
spurðist fyrir um hleranir lög­
regluyfirvalda, meðal annars
sérstaks saksóknara á vorþinginu árið
2011. Fyrirspurn Gunnars Braga, sem
var beint til Ögmundar Jónassonar inn­
anríkisráðherra, var nokkuð nákvæm
og snerist meðal annars um fjölda
„virkra“ hlerana í maí árið 2009, 2010
og 2011 auk þess sem hann spurði hjá
„hvers konar“ fyrirtækjum hefði verið
hlerað á þessum árum. Gunnar Bragi
fékk svar við fyrirspurn sinni í júní sama
ár þar sem meðal annars kom fram
að embætti sérstaks saksóknara hefði
fengið meira en 100 heimildir til hler­
unar. Hvað skýrir þennan áhuga þing­
mannsins á símhlerunum?
Erfitt er að segja til um það en hins
vegar má benda á að fyrrverandi vinnu­
veitandi Gunnars Braga á Sauðár­
króki, Kaupfélag Skagfirðinga, tengist
að minnsta kosti einu máli með bein­
um hætti sem verið hefur til rannsókn­
ar hjá embætti sérstaks saksóknara.
Þetta mál varðar viðskipti fjárfestingar­
félagsins Giftar með hlutabréf í Kaup­
þingi fyrir á þriðja tug milljarða króna
í árslok 2007. Eftirlitsaðilar á Íslandi
sem rannsaka efnahagshrunið, Fjár­
málaeftirlitið og embætti sérstaks sak­
sóknara, hafa aðgang að tölvupósti
úr bankakerfinu frá því fyrir hrun og
hljóta því meðal annars að vita að Lýð­
ur Guðmundsson, aðalhluthafi stærsta
hluthafa Kaupþings og stjórnarmaður
í bankanum, lagði á ráðin um viðskipti
Giftar með Kaupþingsbréfin ásamt að­
stoðarforstjóra Kaupfélags Skagfirðinga,
Sigurjóni Rúnari Rafnssyni, sem jafn­
framt var einn af stjórnendum Giftar og
stjórnarmaður í Exista. Í maí árið 2010,
einu ári áður en Gunnar Bragi lagði
fyrirspurn sína fram, fór embætti sér­
staks saksóknara í heilmikla rassíu út af
rannsókninni á Kaupþingi og handtók
meðal annars Hreiðar Má Sigurðsson,
fyrrverandi forstjóra bankans, og fleiri
háttsetta fyrrverandi stjórnendur hans.
Þar að auki ber auðvitað að nefna
að nánast er ofsagt að segja að Gunn­
ar Bragi sé sjálfstæður einstaklingur
í pólitík, svo hallur hefur hann verið
undir Þórólf Gíslason kaupfélagsstjóra,
og hafa sveitarstjórnarmenn í Skaga­
firði nánast talað um þingmanninn
sem framlengingu forstjórans. Gunnar
Bragi á Þórólfi auðvitað allt að þakka:
Bæði atvinnu og pólitískan framgang
á Sauðárkróki og eins þingmennsku
og ráðherradóm í Reykjavík. Ljúft mun
hverjum héraðshöfðingja þykja að hafa
þingmannspeð í Reykjavík í vasanum
og hvað þá ráðherradulu.
Nú fer fram í samfélaginu mikil um­
ræða um væntanlegan niðurskurð hjá
hinu opinbera og hafa eftirlitsstofnan­
ir eins og Fjármálaeftirlitið og embætti
sérstaks saksóknara verið nefndar til
sögunnar sem möguleg viðföng þessa
aðhalds í ríkisfjármálum. Guðlaugur
Þór Þórðarson, þingmaður Sjálfstæðis­
flokksins sem situr í hagræðingarhópi
stjórnarinnar, sagði opinberlega fyrir
nokkrum dögum að verið væri að skoða
möguleikann á sameiningu Seðlabanka
Íslands og Fjármálaeftirlitsins til að
„draga úr kostnaði við opinbert eftirlit“.
Ef lærdómur Íslendinga af efnahags­
hruninu er sá að minnka þurfi kostnað­
inn við opinbert eftirlit með fjármála­
markaðnum þá er voðinn sannarlega
vís – aftur. Að sama skapi er ekki ólíklegt
að ríkisstjórnin beini augum sínum að
embætti sérstaks saksóknara í væntan­
legum niðurskurði en margir af þing­
mönnum ríkisstjórnarflokkanna hafa
verið mjög gagnrýnir á störf embættis­
ins síðastliðin ár, meðal annars þing­
menn Sjálfstæðisflokksins Kristján Þór
Júlíusson og nú síðast Brynjar Níelsson.
Bjarni Benediktsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, hefur heldur ekki
látið sitt eftir liggja í umræðunni. Í lok
síðasta árs spurðist hann einnig fyrir
um fjölda hlerana á Alþingi, meðal
annars hjá sérstökum saksóknara, líkt
og Gunnar Bragi. Í hans tilfelli er ekki
hægt að fullyrða af hverju hann spurði
um hleranirnar en hins vegar má nefna
það að föðurbróðir hans, Einar Sveins­
son, var hleraður hjá embætti sérstaks
saksóknara þar sem hann hafði stöðu
vitnis í Vafningsmálinu svokallaða, líkt
og Bjarni sjálfur, en báðir komu þeir
frændur að því máli og gáfu vitnaskýr­
slur hjá embætti sérstaks saksóknara.
Hlerunin á síma Einars mun hafa verið
sem reiðarslag fyrir hann enda er hann
ekki vanur slíkri meðferð og er hermt að
hlerunin hafi spilað inn í þá ákvörðun
hans að flytja frá Íslandi. Ekki er heldur
hægt að fullyrða að Bjarni hafi ekki ver­
ið hleraður út af aðkomu sinni að Vafn­
ingsmálinu.
Að þessum beinu hagsmunum þing­
manna ríkisstjórnarflokkanna sleppt­
um ber auðvitað að nefna að á síðasta
kjörtímabili vildi hvorugur flokkurinn
samþykkja að fram færi sérstök rann­
sókn á einkavæðingu ríkisbankanna
sem talin er rótin að íslenska efna­
hagshruninu og báðir flokkarnir hafa
talað mikið fyrir því að horfa til fram­
tíðar en ekki fortíðar. Embætti sérstaks
saksóknara er í eðli sínu stofnun sem
horfir til hrunsins, til fortíðar, þar sem
það rannsakar mál sem gerðust í kjöl­
farið á áralöngu ríkisstjórnarsamstarfi
Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar­
flokksins. Allar rannsóknir á íslenska
efnahagshruninu og málum því tengdu,
eins og til dæmis einkavæðingu bank­
anna, eru óþægilegar fyrir ríkisstjórn­
arflokkana þar sem þessir flokkar bera
bæði ábyrgð á einkavæðingunni sem
og einnig mikla ábyrgð á því samfélagi
gróðahyggju og eftirlitsleysis sem hér
var fyrir hrunið. Engir tveir stjórnmála­
flokkar bera meiri pólitíska ábyrgð á
hruninu en Sjálfstæðisflokkurinn og
Framsókn. Að öllum líkindum munu
báðir flokkarnir sjá hag sinn í því að
skera á fjárframlög til þeirra stofnana
sem hjálpa til við að minna á hið nei­
kvæða úr fortíð þeirra og Íslands. Ríkis­
stjórnin vill árangur; hún vill sækja
fram og ekki dvelja við baksýnisspegil­
inn og hið neikvæða og erfiða. Ætla má
að bæði stjórnendur Fjármálaeftirlits­
ins og sérstaks saksóknara séu hræddir
um þetta og að þeir bíði á milli vonar
og ótta í algerri óvissu um framhaldið.
Lyklarnir að samfélaginu eru aftur
komnir í hendur þeirra sem stóðu fyrir
hruni þess.
Sumargaman
formanna
n Formenn ríkisstjórnar­
flokkanna hafa sannarlega
ekki látið sumarið fram hjá
sér fara eftir erfiðan kosninga­
vetur. Þannig hefur Sigmund-
ur Davíð Gunnlaugsson ferðast
á slóðum Vestur­Íslendinga
í Kanada þar sem hann hef­
ur baðað sig í frægðarljóma
forsætisráðherraembættis­
ins ásamt eiginkonu sinni. Á
meðan hefur Bjarni Benedikts-
son dvalið á Ítalíu og sleikt
sólina í faðmi fjölskyldunnar.
Áhyggjur af
léttum dúr
n Vaxandi áhyggjur eru inn­
an stjórnarflokkanna með
að ríkisstjórnin hafi ekki
náð nægilega miklum ár­
angri í störfum sínum fram
að þessu. Framsóknarflokk­
urinn hefur svo alls ekki náð
að efna þau loforð sem hann
hét kjósendum sínum í vor.
Utanlandsferðir léttleikandi
formanna flokkanna, Sig-
mundar Davíðs Gunnlaugsson-
ar og Bjarna Benediktssonar,
á erfiðum tímum hefur enn
frekar aukið þessar áhyggjur
flokksmanna og spyrja ein­
hverjir sig að því hvort fjar­
vera þeirra sé gott fordæmi.
Eftirlit
Guðlaugs Þórs
n Guðlaugur Þór Þórðarson
talaði fyrir því opinberlega á
Stöð 2 fyrir nokkrum dögum
að sameina
Seðlabanka
Íslands og
Fjármála­
eftirlitið.
Þingmað­
urinn er í
hagræðingar­
hópi ríkisstjórnarinnar og
telur hann að draga þurfi úr
kostnaði við opinbert eftirlit.
Áhugavert er að Guðlaugur
Þór sé hvatamaður slíks þar
sem ein af ástæðum starfsloka
Gunnars Andersen hjá FME var
að hann vildi láta rannsaka
þingmanninn og viðskipti
hans við Landsbanka Íslands.
Aðgangurinn
að 365
n Fréttin um Guðlaug Þór og
niðurskurðinn í eftirliti með
fjármálamarkaðnum vakti
enn og aftur upp spurningar
um aðgang þingmannsins
að fréttamiðlum 365 þar sem
hann er tíður gestur. Miðlarn­
ir segja nánast eingöngu já­
kvæðar fréttir um þingmann­
inn og störf hans, eins og um
auglýsingar sé að ræða fyrir
Guðlaug Þór. Boðaður niður­
skurður til Fjármálaeftirlitsins
hljómar þó örugglega ekki illa
í eyrum eiganda 365, Jóns Ás-
geirs Jóhannessonar, sem sjálf­
ur hefur verið til skoðunar hjá
eftirlitsaðilum um langt skeið
og sem styrkti flokk þing­
mannsins í gegnum FL Group
að ósk hans á sínum tíma.
Það er aldrei langt
á milli okkar
Lífið er meira virði
en eitthvert hús
Ingibjörg Sólrún býr í Kabúl en eiginmaðurinn á Íslandi. – DV Eyjólfur Kristjánsson. – DV
Niðurskurður fortíðarinnar
Í
ræðu sinni á þjóðhátíðardaginn,
17. júní síðastliðinn, sagði nýbak­
aður forsætisráðherra, Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson, orðrétt: „Ís­
land hefur ekki verið stéttskipt á sama
hátt og mörg önnur lönd og það er
einn af mörgum góðum kostum þess
að byggja þetta land.“
Hvað hann meinti nákvæmlega
með þessum orðum liggur ekki í
augum uppi, en væntanlega hefur
hann átt við að stéttaskipting hér á
landi hafi verið (og sé e.t.v.) minni
hér á Íslandi en í öðrum löndum,
sem við erum í sífellu að bera okkur
saman við, t.d. Norðurlöndin og lönd
Evrópu.
Gunnar Smári Egilsson blaða­
maður fjallaði um stéttaskiptingu
hér á Íslandi í langri grein í Frétta­
tímanum fyrir skömmu þar sem
hann vinnur meðal annars út frá
þeirri hugmynd að hér á landi hafi
verið í gegnum tíðina fólk í a.m.k.
tveimur stéttum, þeir réttlausu og
svo hinir sem höfðu réttindi, t.d. til
að kjósa í kosningum á grundvelli
eigna og fjármagns.
Sem betur fer er sú tíð liðin, en
það kemur kannski eitthvað annað í
staðinn. Þetta eins og svo margt ann­
að hér á landi hefur fremur lítið verið
rannsakað, þó vitað sé um tilvist þess.
1,1 milljarður í vasa hluthafa
Stéttaskipting kom undirrituðum
hinsvegar í hug, þegar fréttir bár­
ust af arðgreiðslum til hluthafa í
Vinnslustöð Vestmannaeyja í síð­
ustu vikunni í júlí. Þær námu sam­
tals 1.100 milljónum króna. Í frétt
í Morgunblaðinu (sem að stórum
hluta rekið er fyrir útgerðarpen­
inga) kvörtuðu síðan sömu hluthaf­
ar yfir því að lítið fé væri nú til fjár­
festinga í fyrirtækinu! Það er kannski
ekki skrýtið þegar um 13% af eigin
fé fyrirtækisins lendir í vösum hlut­
hafanna. Í sömu frétt kom fram að á
undanförnum árum hafi arðgreiðsl­
ur úr fyrirtækinu numið allt að 22%
af eigin fé á ári, þ.e. meira en 1 króna
af hverjum fimm hafi runnið beint
í vasa hluthafanna. Að vísu ger­
ir þetta fyrirtæki upp í evrum, rétt
eins og mörg önnur stór fyrirtæki
hér á landi. Enda slæmt að gera upp
í haftakrónu, sérstaklega í ljósi þess
að fyrirtækið er með tekjur í erlend­
um gjaldmiðli. Frá árinu 2007 hefur
Vinnslustöðin greitt hluthöfum yfir
þrjá milljarða í arð. Að vísu skal það
tekið fram að í tilfelli Vinnslustöðv­
arinnar var ekki hægt að greiða arð
árið 2009, sem hlýtur að hafa verið
skelfilegt ár fyrir hluthafana. Arð­
greiðslan í ár er um 30% hærri en sú
í fyrra, sem nam um 850 milljónum
króna.
Gjaldmiðillinn rótin?
Og hvernig hefur þetta þá með stétta­
skiptingu að gera? Jú, þannig er að hér
á landi er hópur fólks sem getur nán­
ast tekið sér það fé sem því þóknast í
gegnum hræódýran aðgang að sjávar­
auðlindinni, því sem í almennri um­
ræðu er kallað sameign landsmanna.
Í grunninn fjallar þessi efnahags­
lega misskipting einnig að hluta til
um gjaldmiðilinn og „aukaverkan­
irnar“ af honum. Fyrir hrun emjaði
útgerðin vegna þess sem kallað var
„röng gengisskráning.“ Nú hamast
útgerðin við að moka fé í eigin vasa
og er þeim gert það auðveldara með
breytingum á veiðigjaldi, þ.e.a.s.
lækkun þess. Á sama tíma og næsta
víst er að aðilar á vegum nýrra
stjórnvalda eru að smíða tillögur
sem miða að því að skera niður í
menntun og heilsugæslu.
Þeir sem hafa og hafa ekki
Hreinræktuð græðgi getur líka spil­
að hér inn í og vitað er að átök voru
í stjórn félagsins um arðgreiðslurn­
ar, sem þýðir að menn hafi verið
með og á móti. En peningalyktin
var greinilega of sterk, ilmaði of vel.
Það vaknar auðvitað spurningin í
framhaldinu; kunna menn sér ekk­
ert hóf? Eða er það lögmálið; … „ég á
idda – ég má idda,“ sem ræður?
Þetta nýjasta dæmi frá Vestmanna­
eyjum sýnir hinsvegar augljóslega að
það er stéttaskipting á Íslandi, menn
vilja bara ekki segja það berum orð­
um, sérstaklega ekki á tyllidögum. Og
hún felst meðal annars í aðgangi að
auðlindum og þeim tekjum sem þær
gefa af sér. Það er að segja: Hér eru til
þeir sem hafa og þeir sem hafa ekki.
Höfundur er stjórnmálafræðingur.
Stéttaskipting á Íslandi
Leiðari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason Ritstjóri: Reynir Traustason (rt@dv.is) Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Fréttastjóri menningar: Símon
Birgisson (simonb@dv.is) Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is) Umsjónarmaður helgarblaðs og innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri og
vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: www.dv.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
14 7. ágúst 2013 Miðvikudagur
„Ljúft mun hverjum
héraðshöfðinga
þykja að hafa þingmanns-
peð í Reykjavík í vasanum
og hvað þá ráðherradulu.
„… hér á landi er
hópur fólks sem
getur nánast tekið sér það
fé sem því þóknast.
Aðsent
Gunnar Hólmsteinn
Ársælsson