Dagblaðið Vísir - DV - 17.06.2014, Blaðsíða 12

Vikublað 17.–19. júní 201412 Fréttir
A
lvarleg rafmagnsslys verða
á tveggja til þrigja ára fresti.
Önnur slys sem upp koma
virðast kannski lítil í fyrstu
en geta engu að síður haft
alvarlegar afleiðingar. Skaðinn er ekki
alltaf sýnilegur strax eftir slysið en síð-
búnir áverkar geta haft víðtæk áhrif á
líf og heilsu manna, jafnvel gert þá
óvinnufæra fyrir lífstíð.
Jafnvel rafmagnsslys sem valda
ekki þrálátum heilsuvandamálum
geta samt sem áður fjölgað kvörtun-
um um vöðvaverki hjá annars heil-
brigðum rafvirkjum. Nú er til dæmis
talið að axlaverkir, sem rafiðnaðar-
menn kvarta mikið undan og hafa
hingað til verið skýrðir með því að
þeir vinni mikið upp fyrir sig, séu til-
komnir vegna smástuða sem þeir fá
af og til.
„Líkaminn er ekkert annað en gott
element,“ segir Ásgeir Þór Ólafsson, ör-
yggisstjóri hjá Rarik. „Þar sem straum-
ur fer um element myndast hiti og það
getur valdið margvíslegum kvillum.
Það eru kannski þessir innri áverkar
sem eru ekki sýnilegir í fljótu bragði
sem eru alvarlegastir,“ útskýrir hann.
Hann hefur kynnt sér hvern-
ig norsk heilbrigðisyfirvöld bregðast
við rafmagnsskaða og hefur reynt að
koma þeim upplýsingum á framfæri
við heilbrigðisyfirvöld hér á landi,
þar sem hann telur kerfið bregðast.
Fólk fái ekki þá þjónustu og eftirfylgni
sem eðlilegt væri að veita eftir raf-
magnsslys, út frá þeim upplýsingum
sem liggja fyrir. „Við eigum gríðarlega
miklar upplýsingar frá Noregi varð-
andi það hvernig heilbrigðiskerfið
ætti að bregðast við rafmagnsskaða.
Það má vera vegna þess hversu fá
þessi slys eru að menn eru ekki í stakk
búnir til að bregðast við hér á landi.“
Meiðslin alvarlegri en talið var
Hann tekur dæmi af manni sem slas-
aðist við vinnu í Fjarðaáli í janúar
2008. Í frétt um málið kemur fram að
maðurinn var fluttur strax á Fjórð-
ungssjúkrahúsið í Neskaupstað þaðan
sem hann var útskrifaður daginn eftir
og talinn ómeiddur. Helgina á eftir fór
hann hins vegar að finna til óþæginda
og fór til Reykjavíkur þar sem hann var
lagður inn á Landspítalann á sunnu-
deginum. Við frekari rannsóknir kom
í ljós að meiðsli hans voru mun alvar-
legri en á horfðist í fyrstu.
Maðurinn var að vinna fyrir undir-
verktaka í álverinu og var við mæl-
ingar í keri þegar slysið varð. Ástæðan
var galli á frágangi rafmagns í kerskála
og var Vinnueftirlitinu tilkynnt um
slysið. „Ég spyr annað slagið um þetta
slys, en enginn í kerfinu hefur getað
sagt til um það hvernig fór, ekki nema
fyrrverandi vinnufélagar hans. Þetta
var Pólverji sem fór út aftur eftir slysið
en hann var mjög illa farinn.
Í sumum tilvikum eru afleiðingarn-
ar að birtast vikum, mánuðum, miss-
erum og jafnvel árum eftir slysið. Við
höfum reynt að vekja athygli heil-
brigðiskerfisins á því. Þá höfum við
viljað skoða hvort það sé mögulegt
að draga úr alvarlegum afleiðingum
með betra eftirliti.“
Þörf á betra eftirliti
Hann segir að í Noregi séu til ákveðnir
verkferlar um hvernig eigi að takast á
við rafmagnsslys. Þar séu menn tekn-
ir til ítarlegrar skoðunar á nokkurra
mánaða fresti og niðurstöðurnar
bornar saman við fyrri stöðu. Þessu sé
síðan haldið áfram eftir því sem þörf
er talin á. „Þá hefur það komið fram
að ýmsir kvillar koma ekki fram fyrr
en á seinni stigum.
Þessar upplýsingar sem koma frá
Noregi eru mjög merkilegar. Ég er
hissa á því hvað þeim hefur verið gef-
inn lítill gaumur af þeim sem málið
varðar. Þarna eru til dæmis mjög ná-
kvæmar upplýsingar um hvaða mæl-
ingar eru gerðar á mönnum og hvaða
prufur eru teknar á hverjum tíma fyr-
ir sig og hvernig er tekist á við síð-
búna áverka. Þess vegna velti ég því
fyrir mér hvort það hafi áhrif að hér á
landi séu þessi slys svo fá, hvort það
valdi því að menn hafi minni áhuga á
þessu en eðlilegt væri. Af því að þetta
eru virkilega alvarlega afleiðingar
sem menn eru að glíma við.
Ég velti fyrir mér hvort hér sé
brugðist við af þeirri ábyrgð og færni
sem er nauðsynleg til að lágmarka
tjónið. Ég hef ekki orðið var við það.“
Geta misst bótarétt
Það eru ekki bara rafiðnaðarmenn
sem eru í hættu. Slysin geta einnig
hent venjulegt fólk sem er að fikta í
rafmagni. „Um fimm ár eru liðin frá
því að faðir og eiginmaður dó á eld-
húsgólfinu heima hjá sér þar sem
hann var að reyna að gera við upp-
þvottavélina. Hann fór með höndina
undir vélina, fékk rafstuð og lést.
Rafmagnsslys eru alltaf að gerast,
en það sem er alvarlegt er þegar það
er ekki sagt frá þeim. Fá rafmagnsslys
eru tilkynnt samanborið við önnur
slys. Alvarlegustu slysin eru tilkynnt
en annað ekki.
Líklega vegna þess að það getur
verið erfitt að vita hvort og hvenær þú
berð skaða af straumi ef áverkarnir
eru ekki sýnilegir.
Við hvetjum fólk til að tilkynna öll
slys vegna þess að síðbúnir áverkar
geta haft verulegar afleiðingar. Ef slys-
ið er ekki rétt skráð geta menn misst
réttindin til að gera bótakröfu og ann-
að. Ég þekki dæmi þess að menn hafi
þurft að berjast fyrir réttindum sínum
og það getur verið mjög snúið að afla
upplýsinga þegar langt er liðið frá slysi.“
Hitinn skemmir líffæri
Í raun ættu allir sem hafa feng-
ið lágspennustraum í gegnum lík-
amann, háspennustraum eða orðið
fyrir eldingu, hafa orðið ringlað-
ir, vankaðir eða misst meðvitund að
leita sér aðstoðar á spítala. „Í bráð-
aumönnun er mikilvægt að taka mið
af sérstöðu rafmagnsslysa, sérstak-
lega varðandi langvarandi hjarta- og
lungnaskaða og yfirhleðslu á líffær-
um og þá sérstaklega nýrunum sem
eru hreinsistöð líkamans.
Eins er mikilvægt að leita að innri
bruna ef viðkomandi er með bruna-
sár. Eins og ég segi þá er líkaminn
bara element og þar sem straumur fer
í gegn verður hiti.“
Hversu hár hitinn verður fer eft-
ir straumstyrk, viðnámi líkamans og
tíma til útleysinga. Hann sýnir rann-
sókn sem gerð var á apa sem fékk raf-
straum upp á þrjú og hálft kílóvolt og
fjögur amper í tvær og hálfa sekúndu.
„Hitastigið fór allt upp í 87 gráður. Á
einum stað mældist hitinn 41 gráða
en alls staðar annars staðar var hann
hærri en 43 gráður. Við 47 gráður
eru innri líffæri farin að skemmast,
þannig að það þarf ekkert rosalega
mikið til að það gerist.
Þessir fallskaðar eru ekki síð-
ur alvarlegir, eins og rifnar sinar og
áframhaldandi frumudauði.“
Brann fastur við stálplötu
Annar maður fékk 22 kílóvolt inn
um hægri handarkrika og út í gegn-
um hnakka og vinstra hné. Maðurinn
brann fastur með hnakkann í stál-
plötu í rafspenninum, fékk krampa
í vöðva og kjálkaliðir læstust. Hann
missti meðvitund en komst fljótlega
aftur til meðvitundar. Hluta úr næstu
viku fann hann fyrir minnisleysi.
Maðurinn var 42 ára gamall Norð-
maður og einkennunum var lýst af yf-
irlækni og taugasérfræðingi í Bergen.
Hálfu ári eftir slysið kom maðurinn
í skoðun. Þá kom í ljós að einkennin
fóru vaxandi. Hann var með stöðugan
höfuðverk, verk milli herðablaða, sér-
staklega á næturnar, stífleika og doða
í hægri handarkrika, doða í fótleggj-
um og púðatilfinningu undir báðum
fótum. Hann var óstöðugur á gangi og
missti gjarnan jafnvægið, fékk dagleg
svimaköst og var með suð fyrir eyr-
um. Hann var uppstökkari en áður og
gleymdi nöfnum og fleiru þannig að
hann þurfti að skrifa allt niður til að
gleyma ekki.
Við taugaskoðun kom einnig í ljós
að maðurinn hafði minni tilfinningu
í andliti, hálsi, hnakka, vinstri fót og
fótlegg. Hann hafði minni skynjun
titrings í vinstri fæti og hægri hand-
legg. Hann var með vægan krampa í
hægri handlegg, hægari hreyfingar og
aukið viðbragð í vinstri fæti.
Einkennin verri ári seinna
Ári síðar voru einkennin jafnvel enn
verri en áður. Höfuðverkurinn hafði
aukist og sömuleiðis verkurinn á milli
herðablaðanna. Doði í höndum og fót-
um var meira áberandi en áður og mað-
urinn upplifði dofin svæði og skjálfta í
vinstri hlið líkamans, sem hann hafði
ekki fundið fyrir áður. Handleggirn-
ir voru stirðari, einbeitingin minni og
maðurinn uppstökkari. Jákvæðu frétt-
irnar voru þær að hann hafði örlítið
betri stjórn á fótum.
Í taugaskoðun kom í ljós að
hægra sjáaldur var orðið stærra en
það vinstra, hann var óöruggari
þegar hann átti að setja fingur á nef-
broddinn, viðbragð hafði aukist í báð-
um fótum, vinstra hælviðbragð fram-
kallaði einhvers konar vöðvakippi og
hann var með krampa í hægri hand-
legg og fæti.
„Þetta eru þessir síðbúnu áverkar
sem menn verða fyrir þegar þeir lenda
í svona slysum,“ segir Ásgeir Þór. „Þeir
eru ekki margir, sem betur fer, en þetta
er ekkert öðruvísi hér en í Noregi.
Sálræn áhrif eru líka mikil. Þetta
fólk upplifir mikla hræðslu, ofsareiði,
sljóleika og létti yfir því að vera á
lífi. Fólk upplifir einnig vandkvæði í
einkalífinu vegna þreytu, svefnvanda,
orkuleysis, depurðar og þunglyndis.
Það á erfiðara en áður með að takast á
við hversdagslífið og taka ákvarðanir.
Viðbrögðin eru mismunandi en
að öllu jöfnu er þetta skelfileg staða
sem fólk lendir í.“
Aðgerðaleysi landlæknis
Ásgeir Þór og hans samherjar í
þessari baráttu hafa reynt eitt og ann-
að til að vekja athygli á málinu. Árið
2007 héldu þeir ráðstefnu þar sem
fjallað var um síðbúna áverka vegna
rafmagnsslysa. Til stendur að halda
aðra ráðstefnu í haust. „Við höfum
fundað með Vinnueftirlitinu þar sem
við reyndum að koma þessum upp-
lýsingum á framfæri sem annað mál á
dagskrá, og þá sem hvatningu um að
tekið yrði á þessu, en við höfum ekk-
ert heyrt af því.
Á heimasíðu Landlæknisembætt-
is eru upplýsingar um ráðstefnuna.
Við sendum þeim skeyti og inntum
þá eftir því hvort verið væri að vinna
með þessar upplýsingar en fengum
þau svör að embættið væri ekki að
því. Ég hélt að Landlæknisembættið
ætti að leggja línurnar varðandi heil-
brigðisstarfsemi í landinu og koma á
verklagi sem væri eðlilegt að nota, en
kannski er það mín rangtúlkun á hlut-
verki embættisins. Ég hef alltaf haldið
að hér á landi sé einhver miðlæg
starfsemi sem upplýsir alla hlutaðeig-
andi um það sem best er gert á hverj-
um tíma. Það eru heilsugæslustöðvar
og spítalar um allt land. Einhver hlýt-
ur að bera ábyrgð á því að miðla rétt-
um upplýsingum, leiðbeiningum og
fræðslu til þeirra, eins og því hvernig
bregðast á við rafmagnsslysum.“ n
Alvarlegar afleiðingar
síðbúinna áverka
n Heilbrigðiskerfið tekur ekki við upplýsingum n Telja eftirliti ábótavant
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
ingibjorg@dv.is
„Ég velti fyrir mér
hvort hér sé brugð-
ist við af þeirri ábyrgð og
færni sem er nauðsynleg
til að lágmarka tjónið. Ég
hef ekki orðið var við það.
Slysin ekki tilkynnt
Afleiðingar birtast vikum,
mánuðum og jafnvel árum eftir
slysið. Erfitt er að leita réttar síns
hafi slysið ekki verið tilkynnt.
Reyndi að ná til landlæknis Ásgeir
Þór horfir til Noregs þar sem eftirfylgni eftir
rafmagnsslys er betri en hér á landi. Hann
hefur reynt að ræða það við bæði landlækni
og Vinnueftirlitið en ekkert breytist.