Dagblaðið Vísir - DV - 08.11.2013, Síða 10

10 Fréttir 8.–10. nóvember 2013 Helgarblað
Álrisarnir með
sterkt bakland
S
endiráð Bandaríkjanna hef-
ur beitt sér harkalega í þágu
álfyrirtækja á Íslandi. Þetta
kemur skýrt fram í óopin-
berum skjölum úr sendiráð-
inu sem birst hafa á vef Wikileaks,
þökk sé lekanum sem Bradley
Manning, fyrrverandi starfsmaður
Bandaríkjahers, hefur verið dæmd-
ur í 35 ára fangelsi fyrir.
Bandarískir diplómatar eru
þekktir fyrir að ganga mjög langt
í aðstoð sinni við bandarísk fyrir-
tæki á erlendri grundu. Þessi hags-
munagæsla er ólík hefðbundinni
aðstoð við einstaklinga að því leyti
að hún getur haft afgerandi áhrif á
ákvarðanir stjórnvalda sem varða
innanríkismál. Ýmislegt bendir til
að sú hafi verið raunin þegar ríkis-
stjórn Samfylkingarinnar og Vinstri
grænna vann að útfærslu orkuskatts
árið 2009 sem meðal annars náði
til álfyrirtækja. Í upprunalegu fjár-
lagafrumvarpi ársins 2010 var nefnt
að einnar krónu skattur á hverja
kílóvattstund gæti skipt sköpum
fyrir ríkissjóð, en í lögum um orku-
og auðlindaskatta sem að lokum
voru samþykkt var skatturinn að-
eins 12 aurar. Fundu fulltrúar ál-
fyrirtækjanna sig knúna til að færa
bandaríska sendiráðinu sérstakar
þakkir fyrir aðstoðina sem þeim
hafði verið veitt við að beita stjórn-
völd þrýstingi.
Wikileaks-skjöl frá Reykjavík
varpa áhugaverðu ljósi á varnar-
viðbrögð erlendra álfyrirtækja sem
árum saman höfðu notið góðs af
hræódýrri orku og skattaívilnun-
um á Íslandi. Örvænting virðist
hafa gripið um sig þegar sjá mátti
merki um breytingar. Samtök at-
vinnulífsins, Sjálfstæðisflokkurinn,
Viðskiptaráð, Samál og meira að
segja sendiráð Bandaríkjanna á Ís-
landi réru að því öllum árum að
koma í veg fyrir skattahækkanir á
fyrirtækin.
Vel staðsettur vinur
Í greinargerð sem Carol van Voorst,
fyrrverandi sendiherra Bandaríkj-
anna vann fyrir bandarísk stjórn-
völd í kjölfar bankahrunsins árið
2008 er meðal annars fjallað um
auðlindanýtingu á Íslandi með til-
liti til bandarískra hagsmuna. Talað
er um Ísland sem „vel staðsettan
vin á norðurslóðum“ sem æskilegt
sé að veita fjárhagsaðstoð, ekki síst
til að tryggja að Ísland gangi erinda
Bandaríkjanna í framtíðinni hvað
varðar efnahags- og öryggismál.
Fjallað er um bráðnun íss á norður-
heimskautinu, olíu- og gasauðlind-
ir auk þess sem vikið er að þekkingu
Íslendinga á nýtingu jarðvarma.
Loks er minnst á bandarísk fyrir-
tæki sem nýta sér orkuauðlindir Ís-
lands og tekið fram að fjárfestingar
í áliðnaði á Íslandi nemi tæplega
fjórum milljörðum Bandaríkjadala.
„Við viljum að Ísland sé áfram í
stöðu til að laða að erlendar fjár-
festingar og þróa orkuiðnaðinn enn
frekar,“ segir í greinargerðinni sem
lýkur með þeim orðum að þegar
kapphlaupið um norðurheimskaut-
ið hefjist fyrir alvöru gætu ítök á Ís-
landi gegnt veigamiklu hlutverki
fyrir Bandaríkin.
Skrautlegar lýsingar á
ráðamönnum
Í greinargerðum bandaríska sendi-
ráðsins á Íslandi er að finna ítar-
legar umfjallanir um stjórnmála-
ástandið hér á landi, allt aftur til
ársins 2005. Fróðlegt er að skoða
viðhorf bandarískra diplómata til
íslenskra stjórnmálamanna. Til að
mynda gætir nokkurrar tortryggni
í garð Steingríms J. Sigfússonar,
fyrrverandi formanns Vinstri
grænna, sérstaklega áður en hann
varð ráðherra. Fljótlega virðist hann
þó hafa verið tekinn í sátt. „Mörg-
um til undrunar hefur Steingrímur
reynst alvörugefinn og ábyrgur fjár-
málaráðherra,“ skrifar Neil Klop-
fenstein, staðgengill sendiherra, í
skýrslu sem send var bandarísk-
um stjórnvöldum eftir fyrsta fund
hans með Steingrími og bætir við:
„Steingrímur hefur að mestu stað-
ist freistinguna til að kenna ofgnótt
kapítalismans um kreppuna, lík-
lega með samanbitnar tennur.
Hann hikar þó ekki við að hella sér
af og til yfir hægrimenn í stjórnar-
andstöðunni og minna kjósendur
á að bágborið efnahagsástand á Ís-
landi er ekki hans sök.“ Fram kem-
ur í skýrslu sem send var banda-
rískum stjórnvöldum skömmu eftir
efnahagshrunið að Árni Páll Árna-
son væri líklegur til að verða for-
maður Samfylkingarinnar einn
daginn. Jóhanna nyti þó gríðarlegs
stuðnings og tæki að öllum líkind-
um fyrst við hlutverkinu. Eftir að
Jóhanna varð forsætisráðherra fór
sendifulltrúi Bandaríkjanna á Ís-
landi fögrum orðum um hana: „Jó-
hanna virðist sinna nýja starfinu af
jafn miklum dugnaði og stefnufestu
og einkenndi hana sem félagsmála-
ráðherra, en þetta eru þeir hæfileik-
ar sem hafa gert hana að vinsælasta
stjórnmálamanni Íslands. Hún ein-
beitir sér auðvitað fyrst og fremst
að innanríkismálum, en með af-
stöðu sinni til áætlunar Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins og hvalveiða sýn-
ir hún skilning á því að ekki er hægt
að loka augunum fyrir umheim-
inum.“ Þá er tekið fram að þótt Jó-
hanna tali ensku reiprennandi hafi
hún ákveðið að tala íslensku á fundi
með sendiherranum og notið lið-
sinnis túlks.
Pirringur vegna
sambandsleysis
Seint á árinu 2009 fréttu banda-
rískir embættismenn að stjórn-
völd hefðu viðrað hugmyndir um
orkuskatt sem næmi einni krónu
á hverja kílóvattstund. Forstjór-
ar álfyrirtækjanna brugðust illa við
og höfðu samband við sendifull-
trúa Bandaríkjanna. „Forstjórar
tveggja álfyrir tækja í eigu Banda-
ríkjamanna, Alcoa og Century Al-
uminum, létu í ljós áhyggjur af því
að áformin kynnu að setja fjár-
festingarsamninga þeirra í upp-
nám og draga stórlega úr hagnaðar-
möguleikum fyrirtækjanna,“ segir
í greinargerð frá sendiráðinu. Þar
kemur fram að forstjórarnir hafi
furðað sig á því að vinstristjórnin
skyldi ekki hafa átt nein samskipti
við þá á fyrstu mánuðum í emb-
ætti. Sam Watson, sendifulltrúinn
sem ritar skýrsluna, segist hafa
unnið að því að ná til fulltrúa nýju
ríkisstjórnarinnar sem hafi raun-
ar loksins „fallið frá fyrri áform-
„Við vorum
að meta
þetta út frá
hagsmunum
heildarinnar
n Sendiráð Bandaríkjanna lagðist gegn orkuskatti n Álfyrirtækin voru pirruð á vinstristjórninni
Jóhann Páll Jóhannsson
blaðamaður skrifar johannpall@dv.is
Staða álrisanna sterk Íslensk
álfyrirtæki eiga víða hauk í horni.