Dagblaðið Vísir - DV - 08.11.2013, Síða 38

38 Lífsstíll 8.–10. nóvember 2013 Helgarblað
Falin ráð til betri geðheilsu
n Staldraðu við og auðgaðu eigið líf
T
alaðu við sjálfan þig eins og þú
gerir við þinn besta vin. Þegar
upp er staðið ert þú nefnilega
þinn besti vinur í gegnum líf-
ið. Einblíndu á kosti þína. Allir hafa
sína ókosti og við veltum okkur nógu
mikið upp úr þeim.
Slökktu á farsímanum og tölvunni
í fimm mínútur á daginn og finndu
þér þægilegan setustað á heim-
ili þínu. Bældu niður allt ytra áreiti
og lokaðu augunum. Njóttu þess að
anda. Hlustaðu á þig anda.
Lestu nokkrar blaðsíður í upp-
byggjandi bók í kaffihléum í stað
þess að hlusta á slúður eða skoða
samskiptavefi. Ekki fara niður á það
plan að tala illa um aðra – það fer
út í alheiminn og kemur margfalt til
baka. Við viljum það ekki.
Þegar þú ert alveg að fara að
kvarta, þá stopparðu þig af og hrósar
einhverjum sem þarf á því að halda
þess í stað. Þú ert ekki miðpunktur
allrar athygli. Gefðu góða orku frá
þér.
Skrifaðu niður þrjá jákvæða hluti
á hverju kvöldi sem gerðust um
daginn. Þú gefur jákvæðum hugsun-
um byr undir báða vængi og fyrr en
varir örlar fyrir hamingju. n
N
ýlega fjallaði ég ég um ugg-
vænlega þróun krabba-
meina meðal ungs fólks
af völdum HPV-veirunnar
og sem sumir telja að eigi
eftir að valda sprengingu í fjölda
tilfella á kynfærum og í hálsi karla
í náinni framtíð. Smitsjúkdómur
sem læðist oftast í skjóli myrkurs
og tengist kynhegðun okkar í nú-
tímasamfélagi. Sumt sem samt
minnir óþægilega á mannkyns-
söguna, frásagnir af Sódómu hinni
forboðnu og aðdraganda að hruni
Rómaveldis til forna þegar sukkið
og lauslætið náði hámarki. Í dag
eru hins vegar ískaldar staðreynd-
ir nútímans á norðurhjara verald-
ar aðaláhyggjuefnið, nýir faraldrar
kynsjúkdóma sem eru villtari og
illviðráðanlegri en þeir sem freyju-
kettirnir ollu áður.
Freyjukettir og Freyjufár
Fyrir öld síðan var sjötta hvert
barn óskilgetið á Íslandi. Fjöldi
lekandatilfella sem greindust árið
1914 voru 235 og sárasóttartilfell-
in 40. Í þá daga voru ungir ungir
menn hvattir til að lesa hand-
bækur um það hvernig þeir ættu
að hegða sér gagnvart hinu kyn-
inu, ekki síst áður en þeir lögðu út
í hinn stóra heim og sagt var frá í
kverinu hans Steingríms Matthías-
sonar heitins læknis, Freyjukett-
ir og Freyjufár. Í dag er öldin hins
vegar önnur og heimurinn minni.
Menn trúa ekki lengur á boðskap
fornsagnanna eða gildi handbóka
fyrir unga menn, heldur á mátt
læknavísindanna sem bjarga eiga
öllu eftir á. Þegar gildi forvarna,
smitvarna og bólusetninga skipta
miklu meira máli.
Sárasótt nýfæddra barna
Eftir mörg góð ár upp úr miðri síð-
ustu öld og þegar kynsjúkdóma-
læknar höfðu minna að gera, brast
HIV-faraldurinn út. Nú tveimur
áratugum síðar, hefur tíðni lek-
anda verið á hraðri uppleið og
greinast um 200 tilfelli árlega í
Bandaríkjunum á hverja 100.000
íbúa og sem myndi samsvara um
600 tilfellum á Íslandi á ári. Eins
hefur hin illvíga sárasótt sótt mik-
ið í sig veðrið víða um heim, t.d. 30
faldast í tíðni í Kína á aðeins ein-
um áratug. Sambærilegar tíðni-
tölur við Bandaríkin í dag eru um
tuttugu einstaklingar á ári, þar af
nokkur í hópi nýfæddra barna. Þar
sem einkenni lekanda og sárasótt-
ar koma fyrst fram í slímhúðum
kynfæra, munnhols og augna, en
síðan út um allan líkamann, jafn-
vel í sjálfu miðtaugakerfinu.
Fjórðungur með kynsjúkdóm
Það sem gerir vandamálið enn
alvarlegra, er hratt vaxandi sýkla-
lyfjaónæmi þessara sýkla. Stað-
reynd sem gerir meðferð miklu
flóknari og við þekkjum vel í
sambandi við langtímameð-
ferð á fjöl ónæmum berklum.
Sem betur fer erum við nokkrum
árum á eftir stórþjóðunum hvað
þessi mál varðar, en því miður
er tíðni algengustu kynsjúkdó-
manna algengari hjá ungu fólki
á Íslandi í dag en á hinum Norð-
urlöndunum. Því er full ástæða
að vera vel á varðbergi. Flestir
kynsjúkdómarnir fara hins vegar
huldu höfði og talið að allt að
fjórðungur kvenna um tvítugt hafi
einhvern kynsjúkdóm, en sem að-
eins um 80% vita af.
20% smitast af klamedíu
Ótaldir hafa samt verið algeng-
ustu kynsjúkdómarnir. HPV-
tengdar sýkingar sem yfir 80%
kvenna smitast af og sem valdið
geta frumubreytingum í allt að 3%
tilvika og sem einnig valda kyn-
færavörtunum. Sem betur fer er
nú farið að bólusetja grunnskóla-
stúlkur gegn algengust HPV-stofn-
unum sem valdið geta krabba-
meini. En því miður aðeins þær
yngstu og ekki drengina. Allt að
20% ungs fólks smitast síðan í
dag af klamedíu og allt of margir
af kynfæraáblæstri (kynfæraá-
blástur, herpes 1 og varaáblástur
á kynfærum, herpes 2). Eins eru
fleiri sem ekki verða taldir upp hér.
Ókeypis smokkar
og bólusetningar
Hugarfarsbreytingu þarf hjá þjóð-
inni til að ásættanlegur árang-
ur náist í glímunni við kynsjúk-
dómana sem nú herja og sem
eru yfirvofandi. Kynlíf þarf auð-
vitað að vera ábyrgt eins og öll
önnur hegðun og stórauka þarf
því fræðslu meðal ungs fólks
um kynsjúkdómana og kynheil-
brigði. Herða þarf mikið áróð-
urinn fyrir notkun smokka sem
ættu að vera ókeypis og miklu að-
gengilegri en þeir eru í dag. Bjóða
ætti öllu ungu fólki ókeypis upp á
þær bólusetningar sem öllu máli
skipta í vörnum gegn HPV-tengd-
um krabbameinum unga fólksins.
Sannarlega kominn nýr tími vit-
undarvakningar um öll þessi fár
og mál. n
Vilhjálmur
Ari Arason
Af sjónarhóli
læknis
Kynsjúkdómafár
er ekkert grín„ Í dag eru hins
vegar ískaldar
staðreyndir nútímans
á norðurhjara veraldar
aðaláhyggjuefnið, nýir
faraldrar kynsjúkdóma.
Röng leið Að hlaupa út í búð og
festa kaup á því sem þú vilt er ekki
leiðin til þess að líða betur.
Íslendingar vilja raunveruleikann
R
aunveruleikasjónvarp er eitt
allra vinsælasta sjónvarps-
efni í heimi. Vestanhafs er
fylgst með daglegu lífi fjöl-
skyldna, til dæmis Kar-
dashian-fjölskyldunnar, og áhorfið
er lygilega mikið. Survivor er annar
sjónvarpsþáttur sem hefur notið
mikillar vinsælda, þar á meðal hér á
landi. Frá aldamótum byrjaði Skjár
Einn að senda út útgáfu bandarísku
sjónvarpsstöðvarinnar CBS. Það
segir allt um vinsældir þáttanna að
27 þáttaraðir hafa verið framleiddar.
Raunveruleikasjónvarp virðist vera
það sem áhorfandinn vill.
Hins vegar vilja einhverjir meina
að slíkt sjónvarpsefni sé fyrir neðan
virðingu þess og uppnefna það
„ruslsjónvarp“. En hvað dregur þátt-
takendur í raunveruleikasjónvarp?
Er það möguleikinn á frægð og
frama? Er vinningur í boði? Eða ertu
makalaus og þarfnast einhvers í líf
þitt og vilt gera allt sem í þínu valdi
stendur til þess að láta það verða að
veruleika?
Blaðamaður fór á stúfana, kynnti
sér nokkra raunveruleikaþætti sem
hafa verið framleiddir á Íslandi,
spurði þátttakendur í þeim nokkurra
spurninga og komst að því hversu
vinsælir þeir voru.
Fólk tilbúið að taka þátt í
raunveruleikasjónvarpi
„Við fengum beiðni frá Sirkus um að
gera þessa þáttaröð,“ segir Magnús
Viðar Sigurðsson framleiðandi
þegar blaðamaður spurði hann um
tilurð þáttanna um Ástarfleyið. Sjö
manns af hvoru kyni voru um borð
í ævintýraskútunni Ástarfleyinu og
sigldi við strendur Marmaris í Tyrk-
landi. Magnús Viðar hefur marga
fjöruna sopið í gerð raunveruleika-
sjónvarps og segist hafa lært mikið á
Ástarfleyinu.
„Ég man að þetta var rosalega
stuttur fyrirvari á þessu,“ útskýrir
Magnús Viðar. Hann hverfur aftur til
fortíðar og rifjar upp ferlið að þátt-
unum. Magnús fór ekki til Tyrklands
þar sem þættirnir voru teknir upp og
var því í símasambandi við kollega
sína. Á tíðum var erfitt að ná í þá,
enda hópurinn staddur á báti úti á
hafi.
„Ég var svo heppinn að fá Hrafn-
hildi Gunnarsdóttur sem leikstjóra
að þáttunum,“ segir Magnús Viðar.
„Hún er frábær manneskja og hefur
gert mikið eftir þetta.“
Á þessum tíma var ferlið nýtt
fyrir honum og útskýrir hann hvern-
ig það gengur fyrir sig. Þegar hug-
mynd er keypt að þáttum fylgir yfir-
leitt einhvers konar handritsbók að
þeim sem gefur upp grófa mynd af
því hvernig þættirnir eiga að vera.
Framleiðendurnir biðu óþreyjufull-
ir eftir handritsbókinni og þegar hún
loksins kom var þetta einungis mjög
þunnt plagg.
„Við vorum hálf miður okkar yfir
því!“ segir Magnús Viðar og skal
engan undra. Þau óðu út í óvissuna
og þegar upp var staðið fannst hon-
um að allt hefði gengið vel. „Það
kom á óvart hvað þetta fékk mikla
umfjöllun. Fólk er tilbúið að taka
þátt í raunveruleikasjónvarpi.“
Raunveruleikasjónvarp
ekki allt eins
„Þættirnir voru þegar Skjár Einn var
í opinni dagskrá og það var rosalega
gott áhorf á þá,“ segir Gunnhildur
Helga Gunnarsdóttir, verkefnastjóri
markaðsdeildar Skjás Eins. Íslenski
Bachelorinn vakti mikla athygli
þegar þeir þættir voru sýndir. Þátta-
röðin gekk út á að Steingrímur Rand-
ver leitaði sér að lífsförunaut, sem að
lokum varð Jenný Ósk. Sambandið
gekk hins vegar ekki upp og skildu
leiðir eftir aðeins nokkra mánuði.
„Þetta var mikið í umræðunni. Við
elskum að horfa á Íslendinga í sjón-
varpi,“ bætir Gunnhildur við.
Aðspurð hvers kyns viðbrögðin
hafi verið segir Gunnhildur þau hafa
verið ólík. „Viðbrögðin voru mis-
jöfn,“ svarar Gunnhildur. „Það voru
sumir sem elskuðu þáttinn og aðrir
sem hötuðu hann.“
Í janúar fer af stað ný þáttaröð á
Skjá Einum sem heitir The Biggest
Loser. Mikil eftirvænting ríkir með-
al almennings, en sams konar þættir
hafa vakið mikla athygli vestanhafs.
Þeir ganga út á að fólk í yfirþyngd
leitar sér hjálpar. Gunnhildur tel-
ur mikilvægt að aðgreina raun-
veruleikaþætti, þeir séu jafn mis-
jafnir og þeir eru margir.
„Það er ekki hægt að setja raun-
veruleikaþætti undir sama hatt.
Bachelor og The Biggest Looser
er gjörólíkir hvor öðrum,“ útskýr-
ir Gunnhildur. „Ég held að miklu
fleiri Íslendingar eiga eftir að tengja
við The Biggest Looser heldur en
nokkurn tímann Bachelor. Við von-
umst til að með þættinum séum við
að opna augu fólks við vandamálinu
sem er í gangi.“
Dómarar settu sig á háan hest
„Ég var búinn að vera að syngja og
spila mikið sjálfur og svolítið að
harka eins og það er kallað,“ segir
tónlistarmaðurinn Ingólfur Þórar-
insson þegar blaðamaður spyr hvað
hafi orðið til þess að hann tók þátt í
Idol Stjörnuleit. Ingó, eins og hann
n Kunnum betur við raunverulegt fólk
Ingólfur Sigurðsson
blaðamaður skrifar ingo@dv.is
Vinsæll í dag Ingólfur Þórarinsson tók þátt í íslensku raunveruleikasjónvarpi fyrir átta árum.
Föngulegur hópur Þátttakendur Ástar-
fleysins hressir. MynD ÁStaRFleyið
„Við elskum að
horfa á Íslendinga
í sjónvarpi.