Fréttablaðið - 21.12.2015, Side 26

í jólaskapi
Á hverju ári þurfum við að mæta myrkrinu og á hverju ári fylgjumst við með því hvernig
ljósið fæðist á ný um leið og sólin fer
aftur að hækka á lofti. Vetrarsólstöð­
ur eru 21. desember og þá er lengsta
nótt ársins. Orðið sólstöður vísar
til þess að sólin stendur í stað. Hún
hættir að lækka á lofti og fer síðan
að hækka aftur, hægt og bítandi og
ljósið sigrar myrkrið. Í Stonehenge
var hægt að sjá sólstöðurnar á mynd­
rænan hátt.
Vetrarsólstöður eru kaldasti tími
ársins. Í gegnum söguna hefur vetur­
inn verið tími til að leggjast í híði,
tími kyrrðar, depurðar, hungurs,
svefns, myrkurs og kulda. Á vetrarsól­
stöðum fögnuðu mennirnir endur­
komu sólarinnar sem lífgjafa. Og sem
vonargjafa mitt í öllum kuldanum og
myrkrinu. Í dag fögnum við fæðingu
frelsarans og ljóssins í hjartanu. Í
heiðni var hátíðin líka kölluð jól.
Freyr var guð kærleika og frjósemi,
guð árs og friðar. Óðinn átti sér
mörg nöfn – þeirra á meðal jólafaðir
og jólnir. Hann stendur fyrir visku og
innri styrk. Hann var líka meistari
hinna dauðu – drauganna.
Á vetrarsólstöðum og jólum erum
við að takast á við myrkrið og tendra
ljósið innra með okkur. Til þess
þurfum við að horfast í augu við
skuggahliðarnar okkar og draugana
í lífi okkar. Mér finnst þessi tími ytra
myrkurs kalla mig inn á við. Ég hug­
leiði daglega flesta daga ársins en
á þessum árstíma verður það enn
auðveldara og það er „grynnra“ á
kyrrðinni – þrátt fyrir allt sem þarf að
komast í verk á þessum tíma. En líka
einmitt vegna alls annríkisins í lífi
mínu og í kringum mig þá finnst mér
það alveg nauðsynlegt að hugleiða til
að halda einbeitingu í verkefnunum
og til að halda sjálfri mér í jafnvægi.
Góður tími til að skoða árið
Þetta er góður tími til að skoða árið
sem er að líða, velta því upp hvað við
eigum eftir óklárað – verkefni, sam­
skipti, áramótaheit síðustu áramóta
og til að undirbúa nýja árið. Tími til
að ljúka því sem er hálfklárað. Þetta
er líka tími til að njóta þess góða sem
myrkrið færir okkur – kyrrð, friður og
endurnýjun.
Ayurveda, systurvísindi jógafræð­
anna, kenna okkur að á þessum árs­
tíma sé líkaminn að endurnýja sig
og byggja sig upp. Góð næring er því
mjög mikilvæg og hreyfing hjálpar
líka til við að byggja upp heilbrigðan
vef. Létt mataræði er best, en eins og
við vitum þá er jólamáltíðin stundum
dálítið þung í maga. Þá getur t.d. verið
gott að nota krydd eins og engifer og
fennel til að hjálpa meltingunni. Það
er t.d. gott að skera þunna sneið af
engifer fyrir matinn og setja á hana
nokkra sítrónudropa og smá salt. Og
tyggja svo vel. Fennelte eða að tyggja
fennelfræ eftir matinn hjálpar líka
meltingunni. Meltingarensím er hægt
að fá í heilsubúðunum.
Á þessum árstíma getum við byggt
upp styrk, hreysti og lífsorku. En þetta
er líka árstími þegar gott er að fara sér
hægt, njóta þess að vera heima – og
taka til og gera fallegt í kringum sig.
Og tími til að taka til í huganum
og tilfinningunum, að vinna úr til­
finningum og málum sem við höfum
ekki gert upp og til að taka á móti
vinum og fjölskyldu og njóta þess að
gleðjast og vera saman. Þetta er góður
tími til að dansa og eiga skemmtilegar
stundir – og til þess að fara í jóga og
hugleiða. Hugleiðsla hreinsar hugann
og hjálpar okkur að vinna úr hlutum.
Vetrarsólstöður og það að lifa
með myrkrinu hefur haft áhrif á líf
fólks í gegnum aldirnar, sérstaklega í
gegnum listir, bókmenntir, þjóðsögur
og ævintýri og trúarbrögð – og hefur
fengið fólk til að búa sér til helgisiði
sem snerust um að fagna sigri ljóssins
og lífsins yfir myrkrinu og kuldanum.
Vetrarsólstöður, ljós og myrkur, kuldi
og hiti, allsnægtir og skortur, líf og
dauði. Ferðalagið þar á milli gengur
hægt og krefst þolinmæði. Ferðalagið
úr dái gleymskunnar yfir í allsnægtir.
Meðvitundarleysi yfir í meðvitund,
úr myrkri yfir í ljós – okkur er boðið
að leita inn á við. Við leitum eftir
ljósinu innra með okkur til að lifa
af. Við sofum meira, leggjumst í híði,
hægjum á okkur og bíðum.
Shakespeare sagði: „Myrkrið á
sínar góðu hliðar.“ Þegar skýin hörfa
og stjörnurnar og norðurljósin lýsa
upp himininn þá vaknar hugurinn
og við finnum vakna innra með okkur
þessa þrá eftir einhverju stærra og
meira. Við finnum til smæðar okkar
sem einstaklingar og skynjum vídd­
irnar innra með okkur. Megum við
öll finna það hugrekki og traust sem
við þurfum til að takast á við myrkrið,
tengja við ljósið innra með okkur og
finna leiðina heim.
Vetrarsólstöður –
Ljósið fæðist í myrkrinu
Vorið 2016 verða einkunnir nemenda sem ljúka 10. bekk grunnskóla gefnar
í formi bókstafa í stað þess að
vera á kvarðanum 1 – 10. Fyrir­
komulag þetta á einkunnagjöf
hefur staðið til frá því að ný aðal­
námskrá grunnskóla var gefin út
2011. Vegna umræðu sem skapast
hefur um nýjan einkunnakvarða
og breytinguna frá þeim eldri,
telur Menntamálastofnun brýnt
að útskýra ástæðu þess og hvað
ný einkunnagjöf þýðir fyrir nem­
endur.
Gefur heildstæðari mynd
Til að útskýra mun á nýju og gömlu
einkunnakerfi þarf að skoða nánar
eldra einkunnakerfið. Samkvæmt
aðalnámskrá grunnskóla frá 1999
höfðu skólar frelsi til að ákveða
hvernig vitnisburður nemenda
var settur fram. Eingöngu var
tekið fram að hann skyldi settur
fram á skýran og ótvíræðan hátt
þannig að nemendur og foreldrar
gætu skilið hvað átt var við. Nota
mátti tölustafi, bókstafi, orð eða
aðra framsetningu. Þannig voru
engin skýr viðmið um hvað stóð
á bak við lokaeinkunnir úr grunn­
skólum og lítið sem ekkert sam­
ræmi á milli skóla.
Í nýja aðalnámskrá árið 2011 var
sett ákvæði til að auka samræmi og
gefa heildstæðari mynd af hæfni
hvers nemanda á hverju námssviði
við lok grunnskólanáms. Ákveð­
ið var að nýi einkunnakvarðinn
skyldi vera á formi bókstafanna
A, B+, B, C+, C og D. Með nýjum
reglum hefur verið komið á stöðl­
uðum vitnisburði fyrir nemendur
við lok grunnskóla og þar með ætti
að vera komið í veg fyrir einkunna­
verðbólgu sem tíðrætt hefur verið
um.
Flestar þjóðir sem við berum
okkur saman við hafa í námskrá
ákvæði um að meta skuli hæfni
nemenda. Hæfnin er sett fram
stigvaxandi og metið er hversu
vel nemandi sýnir hæfnina í
verki en þar koma bókstafirnir til
sögunnar. Til grundvallar hverjum
bókstaf er lýsing sem segir til um
hversu vel nemandi hefur tileink­
að sér hæfnina sem stefnt er að,
svokölluð matsviðmið í aðalnám­
skrá. Með hæfni er átt við hvernig
einstaklingur notar þekkingu sína
og leikni. Það er, hvað hann gerir
með það sem hann veit og getur.
Sömu hæfnilýsingar hjá öllum
Hæfni sem nemandi á að hafa
tileinkað sér við lok grunnskóla
er lýst í matsviðmiðum sem sett
eru fram fyrir hverja námsgrein,
námssvið og lykilhæfni í aðalnám­
skrá grunnskóla. Matsviðmiðin
lýsa hæfni á bókstafakvarða sem
kallast hæfnieinkunn. Grunn­
skólum er nú skylt að nota þennan
matskvarða við brautskráningu
nemenda eins og fyrr segir. Það
leiðir til þess að allir skólar miða
við sömu hæfnilýsingu fyrir hverja
einkunn sem eykur samræmi frá
því sem áður var.
Nemendur sem fá einkunnina A
sýna framúrskarandi hæfni. Ekki
eru sérstök matsviðmið fyrir B+
en nemandi sem fær þá einkunn
hefur náð öllum eða því sem næst
öllum viðmiðum fyrir B og stórum
hluta þeirra viðmiða sem eru
undir A. Þess má geta að B+ er ekki
mitt á milli A og B heldur er það
nær A í hæfni. Einkunnin B lýsir
góðri hæfni og þeir sem ná þeirri
einkunn geta hafið nám í fram­
haldsskóla á þrepi tvö. Einkunnin
C+ skilgreinist með svipuðum
hætti og B+ nema að nemendur
þurfa að hafa náð hæfniviðmiðum
fyrir C og stórum hluta hæfnivið­
miða fyrir B án þess þó að upp­
fylla hæfniviðmið um B að öllu
leyti. C lýsir sæmilegri hæfni. Þeir
nemendur sem fá D hafa ekki náð
hæfniviðmiðum sem lýst er í C.
Hugmyndafræði
hæfnieinkunna
í skólum
Í útreikningi byggðum á tölum frá Hagstofu Íslands fyrir árið 2012 fékk Þjóðkirkjan 230% meira en
önnur trúfélög fyrir hvern skráðan
meðlim 16 ára og eldri. Þessi mis­
munun er lögbundin í því að hún
fær út í hið óendanlega greidd laun
fyrir presta sína og biskupsstofu
vegna jarða (sem ríkið er löngu búið
að greiða andvirðið af ) sem kirkjan
lét af hendi og svo prósentutengdra
sjóða til reksturs.
Þetta hlutfall mismununar er áfram
það sama þó að réttur veraldlegra lífs­
skoðunarfélaga hafi verið settur upp
við hlið trúfélaga árið 2013. Þjóð­
kirkjan er ríkiskirkja því að hún er í
fyrsta lagi ekki með venjulegan kaup­
sölusamning við ríkið heldur með
óendanleg réttindi á framfærslu af
hálfu ríkisins. Í öðru lagi vegna þess
að hún er með lagalega vernd og sér­
réttindi bundin í stjórnarskrá og lög
landsins. Það er aðskilnaðurinn á
þessu tvennu sem fólk á við þegar átt
er við um „aðskilnað ríkis og kirkju“
en ekki þann útúrsnúning sem biskup
og fleiri prestar hafa haldið frammi
að nú þegar sé aðskilnaður við lýði
því að kirkjan hafi sjálfræði í sínum
eigin málum. Þetta algera sjálfræði
þjóðkirkjunnar gerir reyndar ríkis­
sambandið enn brenglaðra því að það
heldur ekki vatni stjórnskipulega séð
að stofnun geti verið á föstum fram­
lögum ríkisins en ekki þurft að svara
til ábyrgðar til þess á móti.
Eiga að þrífast í hlutfalli við áhuga
Aðskilnaður er fyrst og fremst jafn­
réttis­ og jafnræðismál; að öll trú­
félög og lífsskoðunarfélög fái sömu
réttindi og sömu meðferð af hálfu
ríkisins og að engum sé mismunað.
Að baki þessu máli liggur önnur ekki
síður mikilvæg ákvörðun sem snýst
um það hversu mikið ríkið eigi að
skipta sér af þessum félögum og þá ef
afskipti (eftirlit, stuðningur) eru talin
æskileg, þá hversu mikið eigi ríkið að
styðja félögin og hvort setja eigi skil­
yrði um að þau fylgi ákveðnum lág­
markshugsjónum um mannréttindi
til að fá einhverja aðstoð.
Við þurfum að spyrja okkur hvort
við teljum félögin inna mikilvæg og
þörf störf af hendi. Félögin sjá meðal
annars um útfarir og það er spurning
hvort t.d. styrkja eigi vinnuna við þær
því við deyjum jú öll og viljum kveðja
okkar látnu á virðingarverðan máta.
Um aðra starfsemi eins og „sálræna“
hjálp eftir áföll má ræða og skoða
hvort réttlætanlegt sé að sérstök trú
fólks gefi því rétt til að sækja trúar­
hjálp með launaðri aðstoð ríkisins.
Til þess er fagfólk í heilbrigðisþjón­
ustu almennt best til þess fallið eins
og t.d. sálfræðingar sem enn hafa ekki
fengið þann stað í heilbrigðiskerfinu
sem þeirri stétt ber.
Trúfélög og lífsskoðunarfélög eiga
að þrífast í hlutfalli við hversu mikill
áhugi er fyrir þeim hverju sinni, en
ekki í krafti fjárframlaga úr ríkissjóði
nema til að styðja ef til vill við þann
hluta starfseminnar sem snýr að
þeirri nauðsyn að fá virðingarverða
útför óháð trúar­ eða lífsskoðun.
Aðskilnaður, jafnræði og þarfir
Svanur
Sigurbjörnsson
áhugamaður um
jafnræði
Trúfélög og lífsskoðunarfélög
eiga að þrífast í hlutfalli við
hversu mikill áhugi er fyrir
þeim hverju sinni, en ekki í
krafti fjárframlaga úr ríkis-
sjóði.
Guðrún Darshan
Arnalds
jógakennari
Vetrarsólstöður og það að
lifa með myrkrinu hefur
haft áhrif á líf fólks í gegnum
aldirnar, sérstaklega í
gegnum listir, bókmenntir,
þjóðsögur og ævintýri og
trúarbrögð – og hefur fengið
fólk til að búa sér til helgi-
siði sem snerust um að fagna
sigri ljóssins og lífsins yfir
myrkrinu og kuldanum.
Gylfi Jón
Gylfason
sviðsstjóri á mats-
og greiningarsviði
Menntamála-
stofnunar
Með nýjum reglum hefur
verið komið á stöðluðum
vitnisburði fyrir nemendur
við lok grunnskóla og þar
með ætti að vera komið í veg
fyrir einkunnaverðbólgu
sem tíðrætt hefur verið um.
2 1 . d e s e m b e r 2 0 1 5 m Á N U d A G U r26 s k o ð U N ∙ F r É T T A b L A ð i ð
2
0
-1
2
-2
0
1
5

2
2
:2
1
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
7
C
0
-D
E
6
8
1
7
C
0
-D
D
2
C
1
7
C
0
-D
B
F
0
1
7
C
0
-D
A
B
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
7
2
s
_
2
0
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K