Lögmannablaðið - 01.03.2003, Blaðsíða 22

þau réttarúrræði sem til staðar eru og þeim veitt
lögfræðileg aðstoð strax í upphafi máls en ekki
einungis við kæruferlið.
Í lögunum er sérstaklega kveðið á um ákveðna
lágmarksréttaraðstoð sem að mati greinarhöf-
undar nær of skammt. Í eldri lögum voru engin
slík ákvæði en í kjölfar þess að straumur flótta-
fólks til Íslands jókst eftir 1998 var gerður samn-
ingur milli Rauða kross Íslands og Dóms- og
kirkjumálaráðurneytisins um lágmarksaðstoð sem
eingöngu tók til kæru á synjunarúrskurðum
Útlendingaeftirlits til ráðuneytisins.
Samkvæmt nýju lögunum á útlendingur rétt á
slíkri aðstoð við kæru til ráðuneytis hafi umsókn
hans um hæli verið hafnað, en ekki hafi honum
verið veitt dvalarleyfi af mannúðarástæðum. Eins
og áður sagði er mikill munur á þessu tvennu og
hafa hælisleitendur mikla hagsmuni af því að geta
notið aðstoðar talsmanns við kærumeðferð án
þess að þurfa greiða fyrir það sjálfir sbr. 25. gr.
laganna, sem fæstir geta eðli málsins samkvæmt.
Engin sérstök ákvæði eru um réttaraðstoð
vegna barna. Vandamál tengd hælisbeiðnum barna
eru vaxandi í Evrópu þó það hafi ekki enn komið
upp hér á landi nema í tengslum við beiðnir frá
fjölskyldum.
Í 89. gr. reglugerðar nr. 53/2003 er gert ráð
fyrir að fulltrúi barnaverndaryfirvalda sé við-
staddur viðtal við barn en telja verður að í þessum
tilfellum sé nauðsyn lögfræðilegrar aðstoðar
vegna kröfu um þekkingu viðkomandi á alþjóða-
samningum um börn og flóttamenn og öðrum
þeim lögum og reglum sem á kann að reyna við
meðferð málsins.
Þannig tryggja nýju lögin, að mati greinarhöf-
undar, hvorki slíka aðstoð í upphafi máls, t.d. við
skýrslutökur, né að andmælarétti sé komið við
vegna hugsanlegra viðurlaga verði ekki fallist á
beiðni hælisleitanda.
Þá skal á það bent að þegar skipa skal útlend-
ingi talsmann, sbr. 2. mgr. 34. gr. laganna, vegna
umsóknar um hæli þarf hann ekki að vera úr hópi
lögmanna. Er það rökstutt með þeim hætti að við
meðferð mála fyrir stjórnsýslu þyki það ekki
nauðsynlegt. Slíkur rökstuðningur er að mati
greinarhöfundar rýr þar sem mikilverð réttindi eru
í húfi sem snerta mörg svið lögfræðinnar. Þótt þau
séu í upphafi rekin á stjórnsýslustigi á það ekki að
valda því að minni kröfur séu gerðar til kunnáttu
talsmanna, t.d. í lögum. Þá kunna þessi mál að
koma síðar til kasta dómstóla.
Þau viðurlög sem jafnan er beitt er brottvísun
úr landi ásamt endurkomubanni. Auk þess er við-
komandi aðili skráður í Schengen-upplýsinga-
kerfið sem veldur því að hann telst óæskilegur á
landssvæðum allra Schengen-ríkjanna, oftast nær
tímabundið í þrjú ár.
Þessum viðurlögum hefur að mati greinarhöf-
undar verið beitt í mun ríkari mæli en nauðsynlegt
má telja auk þess sem þeim hefur nær undantekn-
ingalaust verið beitt í þeim tilfellum þar sem ekki
er tekið efnislega á hælisbeiðnum vegna ákvæða
svokallaðs Dyflinnar-samnings, sbr. umfjöllun hér
síðar, eða reglum norræna vegabréfaeftirlitssamn-
ingsins.
Það er mjög umdeilanlegt hvort beita eigi hæl-
isbeiðendum svo alvarlegum viðurlögum þegar
óvíst er hvort þeim verði veitt hæli sem flótta-
mönnum af viðtökuríki eða ekki. Hefur þá við-
tökuríkið mun betri og fyllri forsendur til að
kveða á um slík viðurlög.
Skömmu eftir að Schengen-samningurinn tók
gildi á Íslandi, þann 25. mars 2001, gerðumst við
aðilar að Dyflinnar-samningnum, er tók gildi þann
1. apríl 2001. Með þeim samningi Evrópusam-
bandsríkjanna, sem er frá 15. júní 1990, eru lagðar
línurnar um það hvaða ríki beri ábyrgð á umsókn
um hæli þegar fleiri en eitt ríki koma til greina.
Tilgangurinn er aðallega tvíþættur, annars
vegar að tryggja að hælisbeiðendur séu ekki
sendir milli landa (non-refoulment), án þess að fá
efnislega niðurstöðu í málum sínum, og hins
vegar að flóttamenn geti ekki ferðast milli landa
og lagt fram umsóknir í öllum þeim ríkjum sem
þeim þóknast.
Í lögunum er ekki gert ráð fyrir réttaraðstoð við
meðferð máls þar sem getur reynt á endursend-
ingar vegna ákvæða samningsins en vissulega
geta hælisleitendur haft ákveðnar ástæður fyrir
því að sækja ekki um hæli í fyrsta griðlandi.
Eftir að Ísland gerðist aðili að Schengen-samn-
ingnum jókst flóttamannastraumurinn til landsins
verulega. Fram að því höfðu að jafnaði 4 til 5
aðilar sótt um hæli árlega. Á árinu 1999 sóttu 17
um hæli, árið 2000 voru þeir orðnir 24, árið 2001
sóttu 52 um hæli og á árinu 2002 sóttu 117 um
hæli.
Þróunin hér á landi hefur verið sú að mun fleiri
hælisleitendur hverfa af landi brott eða draga
umsóknir sínar til baka væntanlega vegna vit-
neskju um mögulega endursendingu á grundvelli
Dyflinnar-samningsins og tilheyrandi viðurlaga
án raunverulegrar efnismeðferðar. Þannig drógu
1 / 2 0 0 322