Fréttablaðið - 08.12.2014, Blaðsíða 16

8. desember 2014 MÁNUDAGUR| SKOÐUN | 16
Liggurðu á skoðunum þínum? Það er algjör óþarfi .
Sendu greinina þína á greinar@visir.is
og við komum henni á framfæri hið snarasta.
Árið sem er að líða er mikið
afmælisár. Við minnumst
upphafs þriggja stríða. Frá
ófriði Dana og Prússa árið
1864 eru liðin 150 ár. Heil
öld er síðan heimsstyrjöldin
fyrri hófst 1914, og frá upp-
hafi seinni heimsstyrjaldar-
innar eru liðin 75 ár. Sjón-
varpið sýnir nú danskan
sjónvarpsþátt, sem fjallar
um þessi afdrifaríku átök
1864. Þar er dregið fram
hvernig fávísir, þröngsýnir og vit-
grannir stjórnmálamenn kyntu
undir blindum ofmetnaði, dönskum
þjóðernisyfirburðum og megnri
vanþóknun gagnvart útlendingum,
ekki hvað síst nágrönnunum í suðri.
Svo staurblindir voru þeir af þjóð-
rembuofsa að frekar létu þeir slátra
lunganum úr dönskum ungmennum
á vígvellinum en viðurkenna dapur-
legar staðreyndir. Málamiðlanir
jafngiltu svikum. Kenjar og duttl-
ungar réðu ferð. Þeir töpuðu því
stórt. Afstaða annarra evrópskra
stjórnmálamanna sunnar í álfunni
hálfri öld síðar einkenndist af sama
hugaræði ofmetnaðar og eigin þjóð-
legra yfirburða. Við klárum þetta á
hálfu ári sögðu vímuvilltir Þjóð-
verjar 1914. Slátrunin, grimmdin og
glæpaverkin voru eftir því. Hrika-
legar afleiðingar fyrra heimsstríðs-
ins mótuðu sögu álfunnar út öld-
ina. Tuttugu og fimm árum seinna
hófst enn einn hildarleikurinn upp-
runninn úr ofstopafullri þjóðernis-
hyggju, af áður óþekktum ofsa. Nú
var ekki bara ráðist á fyrirlitlega
útlendinga, heldur gengið á milli
bols og höfuðs á samborgurum,
sem ekki höfðu réttan þjóðlegan
uppruna, jafnvel langt fram í ættir.
Atburðarás, endalok og afleiðingar
þessara þjóðamorða þekkjum við of
vel. Mannlegar hörmungar
eru framdar af vitskertum
leiðtogum.
Bölvun þjóðrembunnar
Ein meginkveikjan að þess-
um stríðum var sú sama,
þótt blæbrigðin væru ólík.
Öll áttu þau það sameig-
inlegt að kvikna og nær-
ast af þjóðernishyggju, en
hún byggir á þeirri tilfinn-
ingu að einhver ákveðinn
hópur fólks sé útvalinn, sérstakur
og æðri öðrum. Það er því örstutt
skref á milli þess að ofmeta eigin
þjóð og málstað hennar og að fyrir-
líta aðrar þjóðir. Blindur þjóðremb-
ingur og ranghugmyndir um völd,
stöðu og getu, leiddu og leiða enn
heilar þjóðir á villigötur, jafnvel í
glötun. Engar samfélagskenning-
ar eða „ismar“ eru eins varasamar
til pólitísks brúks, því þjóðernis-
hyggjan grundvallast á tilfinningu,
ekki rökhyggju. Auðvelt er að vinna
henni fylgi. Einstaklingum, hópum
eða þjóðum finnst þau vera sterk-
ari og öruggari, ef þeim er sagt
að þau skari fram úr öðrum. Erf-
itt getur því reynst að halda þjóð-
hyggjunni í skefjum, því auðvelt
er að spila á þessar tilfinningar.
Á tímum umróts, breytinga á lífs-
kjörum og óvissu er skírskotun til
þjóðlegs ágætis og yfirburða vel
þegin. Þess vegna komust og kom-
ast þjóðrembumenn svo auðveld-
lega til valda. Því betur voru og eru
líka til í öllum löndum stjórnmála-
menn sem ekki leika á pólitískt til-
finningalíf fólks með þessum hætti.
Aðdráttarafl þjóðernishyggjunnar
og kjörþokki hennar er enn mikill.
Einbeiting að eigin verðleikum gerir
þjóðir þröngsýnar, sem einangrar
og er ávísun á áhrifaleysi. Hugar-
heimur tilbúinna yfirburða verkar
illa á aðrar þjóðir.
Íslenska útgáfan
Allt frá dögum sjálfstæðisbarátt-
unnar hefur þjóðernishyggja verið
sterk hérlendis. Framan af var hún
aflvaki þjóðvakningar og orku-
gjafi. Á síðustu tímum hefur hún
hins vegar þróast yfir í ágenga
þjóðrembu sem byrgt hefur sýn. Í
stað hófsemi kom oflæti. Úr hóg-
værð varð hroki. Við lentum í
gjörningaveðri þjóðernisskrums-
ins. Hér voru kveiktir eldar þjóð-
legra afburða og arfborins ágætis.
Því miður lifir enn í þeim glæðum.
Íslenskir stjórnmálamenn ólu og ala
enn á sérstæði og yfirburðum þjóð-
arinnar, þótt minnimáttarkenndin
blasi við í áráttu okkar við að þykj-
ast alls staðar vera „á heimsvísu“.
Oflæti, hroki og ofmetnaður urðu
þjóðarlestir sem alræmdir voru í út-
löndum. Við urðum, eins og Danir
1864, blindir á getu okkar, veikleika
og vanmátt. Enn þykjumst við full-
færir einir, enda er pólitískur ein-
stæðingsskapur okkar áberandi. Í
þessu andrúmslofti oflætis og rugl-
aðrar dómgreindar gerðu íslenskir
útrásarvíkingar strandhögg, rændu
fjárhirslur evrópskra banka, stofn-
ana og sparnaði einstaklinga. Árás-
ir á fjármálakerfi eru nútíma stríð.
Hér fór þetta svipað og hjá Dönum
1864. Sjálfsmörkin urðu dýrkeypt-
ust. Litlar þjóðir geta vissulega
valdið miklum usla ef brotaviljinn
er einbeittur eða sem síst er betra,
ef hyggjuleysið er algjört.
Þjóðernisöfgar, fávísi og stríð
Undirrituð hefur um ára-
bil verið starfandi barna-
iðjuþjálfi hjá Æfingarstöð
Styrktarfélagsins. Í iðju-
þjálfun koma börn frá 2–18
ára. Flest eru á aldrinum
4–11 ára þegar þau koma í
þjálfun. Stór hluti þessara
barna á við vanda að etja
með fín- og grófhreyfing-
ar. Mörg þeirra eru með
ofvirknigreiningar og/eða
athyglisbrest. Fleiri strák-
ar en stelpur koma í þjálfun sem
segir ekki alla söguna, því marg-
ar stelpur eiga við vanda að etja en
þær gleymast stundum því minna
ber á þeim en strákunum. Það
að eiga í vanda með fín- og gróf-
hreyfingar kemur oft fram í náms-
erfiðleikum sem gjarnan leiðir til
lítils sjálfstrausts sem dregur úr
jákvæðri sjálfsmynd sem hefur
síðan áhrif á hegðun. Það getur
síðan leitt til þess að börn lenda í
félagslegum erfiðleikum, þ.e.a.s. að
þau eigi erfitt með að eignast vini
og þrífast illa í hópnum. Iðjuþjálfar
vinna því bæði með börn í einstak-
lingstímum og í hópþjálfun og fer
síðari hópurinn vaxandi.
Í ljósi niðurstaðna úr PISA-
könnuninni er afar ánægjulegt að
börnum líði betur í skóla en áður
en dapurt er að drengir geti ekki
lesið sér til gagns eftir grunnskóla-
nám. Hér þarf að bregðast við. Iðju-
þjálfar leggja ýmis próf fyrir börn
þegar þau byrja í þjálfun. Eitt þess-
ara prófa metur skynjun barna.
Sum þessara barna eru með skyn-
úrvinnsluvanda sem getur þýtt að
þau þola illa hávaða, snertingu, eru
lofthrædd og fleira. Þessir þættir
geta gert það að verkum að börnin
eiga erfitt með að einbeita sér sem
kemur niður á námsárangri. Þegar
iðjuþjálfar hafa prófað börnin koma
þeir með ráðleggingar til foreldra,
leikskólafólks og kennara.
Oftar en ekki þarf að draga úr
áreitum í kringum barnið en auka
þau á öðrum sviðum. Mörg af þeim
börnum sem iðjuþjálfar vinna
með þola illa mjög opin rými, þau
vinna best þar sem minnst áreiti er,
þ.e.a.s. lítill umgangur og rólegheit.
Stundum hjálpar þeim að einbeita
sér að hafa rólega tónlist í eyrunum
eða hafa heyrnartól til að útiloka
umhverfishljóð. Þá hjálpar mörgum
börnum að hafa sjónrænt skipulag,
þannig að þau hafi fyrir framan
sig myndræna töflu um hvað eigi
að fara að vinna hverju sinni. Það
auðveldar þeim að hafa yfirlit yfir
daginn og sjá hvað þau eiga að gera
næst. Þá er gott að hafa ekkert á
borðinu nema það sem þau þurfa
að vinna með hverju sinni. Betra er
að hafa verkefnin styttri en lengri.
Börnin upplifa að þau geti
lokið verkefninu sem hefur
góð áhrif á sjálfstraustið og
trú þeirra á eigin getu.
Auðvelt að innleiða
Alla þessa þætti er auðvelt að inn-
leiða heima og í skólanum. Mæta
börnunum þar sem þau eru og auka
við þau hægt og rólega. Tökum sem
dæmi barn sem á erfitt með að
púsla. Gott er að finna skemmti-
legt púsl sem er ekki of erfitt og
kenna barninu púslið, með því að
púsla það nokkrum sinnum, alveg
þangað til barnið kann það. Það
eykur sjálfstraust barnsins og
gerir það að verkum að barnið
sækir í að púsla annað púsl. Mörg
börn eiga erfitt með að sitja lengi
kyrr í skólastofu. Fínt er að taka
regluleg hreyfihlé, þar sem barn-
ið fær að standa upp og teygja sig
eða gefa barninu hlutverk í tím-
anum, ná í eitthvað, útbýta blöð-
um og fleira. Síðan sest barnið
aftur og vinnur í stutta lotu. Gott
ráð er að hætta áður en barnið er
orðið þreytt og pirrað.
Þegar barn kemur í iðju þjálfun
gerast ekki kraftaverk, iðju-
þjálfar breyta ekki barni en þeir
geta vakið áhuga barnsins á einu
og öðru sem gerir það að verkum
að barnið nær auknum tökum á
ólíkum viðfangsefnum eins og að
teikna, klippa, púsla. Til að auka
enn frekar gæði þjálfunar er sam-
vinna milli foreldra, barna, leik-
skólafólks og kennara nauðsyn-
leg.
Foreldrar gegna lykilhlutverki í
lífi barna sinna, þeir eru oftar en
ekki þeirra helstu fyrirmyndir.
Foreldrar verða að sinna heima-
vinnu barna sinna. Eiga gæða-
stundir með börnum, lesa, lita
með þeim, fara út að ganga, hjóla,
fara í sund, fara á skíði og skauta
… og sleppa símanum á meðan.
Þá tel ég það vera mikinn feng
fyrir leikskóla, skóla og bæjar-
félög að ráða iðjuþjálfa til sín. Þá
vinnur iðjuþjálfinn með börnin í
sínu umhverfi og er í náinni sam-
vinnu við foreldra, kennara og
leikskólafólk.
Höfum í huga að það þarf heilt
þorp til að koma barni til manns.
Stöndum saman að velferð barna
þessa lands.
Iðjuþjálfun barna
Nýleg rannsókn sem birt er
á vef Evrópska nýmálaset-
ursins í Graz og gerð var á
meðal evrópskra ungmenna
staðfestir að þeir sem lagt
hafa stund á nám í tveim-
ur eða fleiri tungumálum
og dvalið við nám og/eða
störf utan heimalandsins
eru mun frekar boðaðir í
atvinnuviðtöl. Bent er á að
athugul ígrundun framandi
aðstæðna og umhverfis sé
meginviðfangsefni þess
sem að heiman dvelur og
staðfest að sú færni í menn-
ingarlæsi sem fæst við
þessar aðstæður leggi lóð
á vogarskálar samskipta- og félags-
færni. Þessi þjálfun stuðlar því að
farsælli tengslamyndun í hnatt-
rænum samtíma.
„Vits er þörf þeim er víða ratar,“
segir áletrun sem blasir
við þeim sem um Háskóla-
torg Háskóla Íslands fara
og til að koma umræddu
viti á framfæri þarf tján-
ingarmiðil, ósjaldan annað
tungumál en íslensku í til-
felli Íslendinga. Því er
nefnilega þannig háttað
að utan 200 sjómílna land-
helginnar dugar íslenskan
skammt og þótt enska nýtist
okkur í nágrannalöndunum
taka önnur tungumál við
þegar lengra er haldið. Stór-
huga ungmenni sem horfa í
alvöru til framtíðar ættu
því ekki að láta blekkjast af
ofuráherslu á einföldun umheimsins
og klisjunni um að sæmileg ensku-
kunnátta sé allt sem þarf. Án þekk-
ingar á fleiri tungumálum en ensku,
færni í menningarlæsi og hæfni
í samskiptum verður starfsvett-
vangurinn að öllum líkindum tak-
markaður við litla Ísland. Hæfni og
færni í ensku skiptir auðvitað máli
í þessu sambandi, en víðast hvar
á Vesturlöndum er enskukunnátta
álitin jafn sjálfsögð og grunnskóla-
próf. Það eru viðbótartungumálin
sem skipta mestu máli. Eiginlegir
heimsborgarar þurfa að geta látið
ljós sitt skína fyrir tilstilli fleiri
tungumála en enskunnar einnar
– eða í formi þýðinga ef því er að
skipta.
Tungumálanám og -kennsla er
grunnforsenda þess að athafna-,
viðskipta-, vísinda-, menningar-
og menntalíf blómstri – ekki bara
hér á landi heldur um heim allan.
Símenntun á sviði tungumála og
menningarlæsis er forsenda frek-
ari framfara og það er aldrei of
seint að hefjast handa!
Tungumál eru lyklar að heimum
➜ Alla þessa þætti er
auðvelt að innleiða
heima og í skólanum.
Mæta börnunum
þar sem þau eru og
auka við þau hægt og
rólega.
➜ Litlar þjóðir geta vissu-
lega valdið miklum usla ef
brotaviljinn er einbeittur …
MENNTUN
Hólmfríður
Garðarsdóttir
prófessor og
deildarforseti, Deild
erlendra tungu-
mála, bókmennta
og málvísinda
Háskóla Íslands
HEILBRIGÐISMÁL
Elsa Sigríður
Þorvaldsdóttir
iðjuþjálfi
ÞJÓÐERNIS-
STEFNA
Þröstur Ólafsson
hagfræðingur