Öldrun - 01.05.2004, Síða 6

6 www.oldrun.net ÖLDRUN – 22. árg. 1. tbl. 2004
skilmerkilega af Eyjólfi Kolbeins – ásamt skýringum.
Þýðing verksins er gerð af Kjartani Ragnars.
Cíceró var einn af forustumönnum rómverska
lýðveldisins á síðustu árum þess og á sinni tíð í mestum
metum fyrir mælsku sína og aðra snilli í málflutningi á
þingi og fyrir dómi. Á síðari öldum er Cícerós þó fremur
minnst fyrir rit hans, en í þeim gerði hann öllum öðrum
höfundum fremur móðurmál sitt, latínu, að því mennta-
máli sem hún, og hennar vegna önnur Evrópumál, hafa
verið síðan. Þetta gerði hann með því að fjalla á latínu
um heimspekileg efni sem fram á daga hans hafði
einungis verið skrifað um á grísku. Fyrir vikið má
Cíceró heita einn skapari þess tungutaks sem hefur
mótað evrópskar menntir allt til þessa dags (4).
Cíceró var 62 ára gamall þegar hann samdi ritið Um
ellina og tileinkaði það vini sínum Attícusi. Hann leggur
það í munn öldungnum Marcúsi Cató hinum eldri til að
gefa því aukið gildi að eigin mati. Cíceró glímir við fjórar
fullyrðingar um ellina í ritinu og tengir þær við ham-
ingjuna. 1. Ellin sviptir menn starfshæfninni. 2. Ellin
veikir líkamann. 3. Ellin rænir menn lystisemdum. 4.
Ellin er fyrirboði dauðans.
Cíceró beitir nokkrum heimspekiaðferðum til að
svara þessum fullyrðingum, en flest svörin bera keim af
stóuspeki. Um ellina er bjartsýn bók og hún kennir
lesendum sínum að taka jákvæða afstöðu til mála í stað
þess að fyllast bölmóði. Hann nefnir mörg sannfærandi
dæmi og rök fyrir þremur fyrstu fullyrðingunum. Hann
sýnir að ellin geti orðið mönnum jafngifturík og önnur
lífskeið.
IV. Svör við fullyrðingum
Fullyrðingarnar ættu allir að hugleiða. Starfsævin
breytist með árunum og ný verkefni eru möguleg, þetta
er bara spurningin um hugmyndaflug og starfsorku.
Líkaminn breytist með árunum, en það er hægt að búa
hann undir ellina til dæmis með heilsusamlegu líferni.
Lystisemdir eru ekki háðar æskunni, þær breytast með
árunum og verða aðrar og jafnvel dýpri í ellinni.
Fjórða fullyrðingin er um óttann við dauðann en hún
er spurningin um viðhorf. Cíceró skrifar: „Hvers vegna
ætti ég þó að ala á ótta ef annaðhvort bíður mín algleymi
eða alsæla? Og hver er annars svo heimskur að hann
þykist geta gengið að því vísu að honum endist líf fram
á kvöld þótt ungur sé? Lífi ungra manna er meira að
segja miklu hættara en gamalla” (bls. 78).
Röksemd hans felst m.a. í því að dauðinn vofir ekki
aðeins yfir ellinni heldur yfir lífinu öllu og æviskeiðum
þess. Sókrates sagði að lífið væri undirbúningur fyrir
dauðann. Hann boðaði að menn ættu að búa sálina
undir dauðann, þannig að hún gæti skilið við lífið án
þess að þurfa að sakna þess. Verði manneskjur gamlar
eru þær hólpnar, enda óttast elsta kynslóðin sjaldnast
dauðann því hún hefur reynslu af lífinu og verður
ósjálfrátt reiðubúin til að takast á við dauðann. Þegar
staðið er við dyr dauðans er best að hafa sigrað
líkamann og allar hans fýsnir, því annars verður erfiðara
að skilja við (5). „Ég fyrir mitt leyti fagna því, og er
dauðinn nálgast finnst mér ég kominn í landsýn þar
sem ég muni innan tíðar taka höfn að lokinni langri
sjóferð,” skrifar Cíceró (bls. 80).
Cíceró segir að eftir dauðann líði mönnum
annaðhvort ákjósanlega eða kenni sér einskis. Þetta er
dæmigert viðhorf stóuspekinga. Gallinn er ef til vill sá,
að óttinn við dauðann felst í hugmyndinni um að
„persónan deyi og að lífið sé tilgangslaust. Þessi ótti
snýst því um tilgang, líf og dauða” (6).
Niðurstaða hans er „náttúran bjó oss hér gististað til
skammrar dvalar en ekki fastan bústað. Ég fagna þeim
dýrðardegi er ég hverf brott úr solli þessum og sora á
málþing látinna í sölum guðanna” (bls. 87). Hann býst
ekki við að vera eilífur og segir manninum hollt að
slokkna útaf í fyllingu tímans. „Ellin er sem lokaþáttur í
sjónleik, og þaðan er oss bezt að hverfa, áður en
þreytan sverfur að, einkum þó ef vér erum að auki
saddir lífdaga” (bls. 88).
Þetta er bjartsýnn endir, hann svarar öllum þungum
fullyrðingum um ellina og vísar þeim á bug. Það er
engin ástæða til að óttast ellina. Hún er heilt æviskeið
sem getur verið jafngjöfult og önnur – og jafnvel
hamingjuríkara. Niðurstaðan er að ellin og hamingjan
eiga góða samleið.
Heimildir
1. Gunnar Hersveinn (1990). Um það fer tvennum sögum. Reykjavík,
Gunnar Hersveinn útg. 5. kafli.
2. Cíceró (1982) . Um ellina. Reykjavík, Hið íslenzka bókmenntafélag.
3. Aristóteles (1995). Siðfræði Nikómakkosar. 10. kafli. HÍB.
4. http://www.hib.is/laerdomsrit/cicero_ellin.html
5. Um það fer tvennum sögum, bls. 34.
6. Um það fer tvennum sögum, bls. 62.