Málfregnir - 01.04.1989, Síða 5

við sögu. Nöfn í Þorbjargarflokki, sem
fá endinguna -u, eru svo nefndir ö-stofnar
og i-stofnar, en nöfn í Ásgerðarflokki,
sem fá endinguna -/, kallast iö-stofnar.
(Með ö-stofnum er í þessari grein átt við
hreina ö-stofna og jö-stofna.)
Þorbjargarllokkur
Samsett kvenmannsnöfn með ö- eða i-
stofn að síðari lið eru býsna mörg í
íslensku. Til hans teljast einnig samsett
nöfn, sent hafa fremur lýsingarorð en
nafnorð að síðari lið, en uppruni sumra
viðliða er óljós. Flest nöfn í þessum
flokki enda á -björg, -borg, -ey, -laug,
-leif, -Ijót, -ný, -rún, -veig eða -vör.
Dæmi: Þorbjörg, Valborg, Laufey, Guð-
laug, Dýrleif, Bergljót, Guðný, Guðrún,
Rannveig, Hervör.
Meiri hluti þessara nafna mun upphaf-
lega vera ö-stofnar, en þess ber að gæta
að mörkin milli i- og ö-stofna eru nú
óglögg og voru orðin það þegar um 1300.
Allir ö-stofnar, sem í fornu máli höfðu ö
í stofni (t.d. sök, gjöf), beygjast nú eins
og i-stofnar (ft. sakar, nú sakir; ft.
gjafar, nú gjafir).
Nafnið Kolbrún, sem var einungis
viðurnefni að fornu, fellur inn í þennan
flokk.
Talið er að sumir hinir fornu viðliðir
séu lýsingarorð að uppruna, þótt ekki sé
augljóst nútímafólki. Það breytir því ekki
að nöfnin fá öll endinguna -u, hver sem
uppruni viðliðar er. Öðru máli gegnir
unt yngri nöfn, sem hafa lýsingarorð að
síðari lið, nöfn sem enda á -björt eða
-hvít. Nokkur vafi getur leikið á um
beygingu þeirra. I máli margra er t.d.
rótgróin beygingin Dagbjörtu, en aðrir
eru í vafa. Nafnið Svanhvít er beygt á
ýmsa vegu, og sama gildir um nafnið
Mjallhvít \ ævintýrinu. En komum betur
að þeint síðar.
Asgerðarflokkur
Samsett kvenmannsnöfn, sem enda á -/ í
þolfalli og þágufalli, hafa að síðari lið
-dís, -elfur, -fríður, -gerður, -gunnur,
-heiður, -hildur, eða -þrúður. Dæmi:
Þórdís, Þórelfur, Hólmfríður, Asgerður,
Hildigunnur, Ragnheiður, Svanhildur,
Arnþrúður. Hér eiga einnig heima nöfn
sem enda á -rt'ður og -unn, t.d. Sigríður
og Steinunn, þótt ekki séu lengur aug-
ljósar samsetningar.
Þetta eru svo nefndir iö-stofnar. Öll
hafa þessi orð endinguna -/ í þolfalli og
þágufalli, hvort sem þau eru viðliður í
samsettu orði eða sjálfstæð, nema dísar-
nöfnin. Þau skera sig úr og hafa gert það
allt frá öndverðu.
I hvaða flokki er Berglind?
Orðið lind beygist yfirleitt sem i-stofn.
Fleirtalan lindar er þó til; að minnsta
kosti var oft sagt Herðubreiðarlindar
fyrir norðan og tíðkast eflaust enn. En
það skiptir ekki máli hvort lind er i-stofn
eða ö-stofn; það togar nafnið Berglind
inn í Þorbjargarflokk hvort sem er. Svo
mikið er víst að iö-stofn getur það ekki
verið, og ekki er Berglind dísar-nafn.
Engin frambærileg rök eru til annars en
skipa því í flokk með Þorbjargar-nafni
og öðrum góðurn nöfnum sem beygjast
eins og það.
Reglubundið misræmi
Það sem er einkennilegt í þessum beyg-
ingarmálum er sérstaða hinna samsettu
nafna í Þorbjargarflokki og dísar-nafna.
Sem fyrr segir beygjast samsett orð í
íslensku yfirleitt eins og síðari liðurinn:
svalalind beygist eins og lind, Iífsbjörg
eins og björg og Ijóðadís eins og dís. En
kvenmannsnöfn, sem enda á -björg og
-dís, láta sem þeim komi þetta ekkert
við. Hin fyrrnefndu - og flokksfélagar
þeirra - enda á -u í þolfalli og þágufalli,
en hin síðarnefndu á -/, hvað sem svip-
uðum orðum líðut.
Sams konar misræmi er til meðal karl-
mannsnafna. Þar má nefna sem dæmi að
samsettu nöfnin Þorgeir og Steinþór fá
í þágufalli endinguna -/, en nöfnin Geir
5