Málfregnir - 01.04.1989, Page 19

ÞÓRIR ÓSKARSSON
íslensk stílfræði
Inngangur
Hinn 12. mars á þessu ári voru Iiðin 100
ár frá fæðingu Þórbergs Þórðarsonar rit-
höfundar. Á þessum tímamótum fer vel
á því að minnast einnar bókar sem nú er
í smíðum og hann var forgöngumaður
um. Hér er átt við yfirlitsritið íslenska
stílfrœði sem unnið er að á vegum
Styrktarsjóðs Þórbergs Þórðarsonar og
Margrétar Jónsdóttur.
Styrktarsjóður Þórbergs og Margrétar
var stofnaður árið 1970 með veglegri
gjöf þeirra hjóna. Sjóðurinn er í vörslu
Háskóla Islands og sitja nú í stjórn hans
Jón Aðalsteinn Jónsson, forstöðumaður
Orðabókar Háskólans, Davíð Erlings-
son, dósent í íslensku, og Sigmundur
Guðbjarnason rektor. íslensk stílfræði
er annað verkefnið sem sjóðurinn ræðst
í, en haustið 1985 gaf hann út íslenska
samheitaorðabók undir ritstjórn Svavars
Sigmundssonar. Auk þessara tveggja rita
er í skipulagsskrá sjóðsins einnig áformuð
útgáfa n'morðabókar.
Beint starf að undirbúningi íslenskrar
stílfræði hófst árið 1987. Stjórn styrktar-
sjóðsins réð þá Þorleif Hauksson, sendi-
kennara í Uppsölum í Svíþjóð, sem rit-
stjóra bókarinnar og hefur hann séð um
skipulagningu hennar samhliða kennslu-
störfum sínum. Sá sem þetta skrifar
hefur hins vegar verið í fullu starfi við að
grundvalla og semja drög að einstökum
hlutum verksins síðan í maí 1987. Þess
er vænst að Þorleifur geti einnig snúið
sér alfarið að ritun bókarinnar frá vori
komanda.
Gerð og efni
Enn er ekki ljóst hve mikil íslensk stíl-
fræði verður að vöxtum. Þó er gert ráð
fyrir því að hún verði í einu bindi en
skiptist í tvo meginhluta. Fyrri hlutinn er
hugsaður sem almenn umfjöllun um stíl-
fræðina sem fræðigrein, en síðari hlutinn
verður saga íslensks lausamálsstíls frá
öndverðu og fram á þessa öld. Rúmsins
vegna þótti ekki fært að gera grein fyrir
stílsögu bundins máls, og verður hún því
að bíða betri tíma.
I upphafi bókarinnar verður rakin
saga klassískrar mælskufræði allt frá
dögum Grikkja og Rómverja fram á síð-
ustu öld þegar nútímaleg stílfræði tekur
að leysa hana af hólmi. Greint verðurfrá
stöðu mælskufræðinnar í samfélaginu,
aðferðum hennar við að bregðast við
ólíkum markmiðum og áhrifum hennar á
ræðuflutning og bókmenntir. I framhaldi
af þessum sögulega hluta verður rætt um
mismunandi greinar nútímastílfræði, svo
sem forskriftarstílfræði, aðgreinandi stíl-
fræði, lýsandi stílfræði, túlkandi stílfræði
og rökræðustílfræði. Hér verður enn
frernur talað um ólíkar hugmyndir manna
um það hvað stíll sé. Einnig verður
greint frá vandamálum sem tengjast hug-
myndum um form og inntak í ritverkum.
Að lokum verður fjallað um helstu
stílbrögð sem notuð eru til að ná fram
einhverjum ákveðnum áhrifum, vinna
áheyrendur eða lesendur á sitt band,
sannfæra þá eða hrífa geð þeirra. í
tengslum við allt þetta verða sýnd fjöl-
mörg textadæmi allt frá auglýsingum og
blaðafréttum til fagurbókmennta frá
ýmsum tímum.
Eins og áður sagði verður síðari hluti
stílfræðibókarinnar helgaður sögu ís-
lensks lausamálsstíls. Hér verður fylgst
19