Málfregnir - 01.04.1989, Blaðsíða 20

með þróun stílsins frá einu tímabili bók-
menntasögunnar til annars með tilvísun
til sögulegs baksviðs ritmenntanna. Sagt
verður frá umhverfi þeirra, stöðu höf-
unda og tengslum þeirra við áheyrendur
eða lesendur og hugsanlegum áhrifa-
völdum, innlendum og erlendum. í þess-
ari umfjöllun verður annars vegar leitast
við að lýsa stíleinkennum helstu bók-
menntagreina, einkum þeirra sem mót-
aðar eru af ákveðnum rithefðum. Þannig
verða til dæmis sérkaflar um hómilíur,
heilagra manna sögur, íslendingasögur,
riddarasögur, annála og þjóðsögur. Hins
vegar verður eftir föngum rætt sérstak-
lega um stíl þeirra bókmenntaverka og
höfunda sem á einhvern hátt brjóta gegn
ríkjandi hefðum eða hafa haft umtals-
verð áhrif á aðra höfunda. Hér má nefna
þýðingu Odds Gottskálkssonar á Nýja
testamentinu, postillu Jóns Vídalíns eða
höfunda á borð við Benedikt Gröndal,
Halldór Laxness og Þórberg Þórðarson.
Eins og í fyrri hluta bókarinnar verður
lögð rík áhersla á að hafa góð textadæmi
í stílsögunni, lesendum til glöggvunar.
Einnig verður sagt frá hugmyndum þeirra
fræðimanna sem ritað hafa um efnið.
Þó að Islensk stílfræði verði rituð í sam-
felldu kaflaskiptu máli er gert ráð fyrir því
að hún geti einnig nýst sem almennt upp-
flettirit. Þannig verður þar ítarleg atriðis-
orðaskrá yfir mikilvægustu hugtök og
heiti, sem notuð eru í bókinni, með til-
vísun til þeirra staða þar sem þau eru
skilgreind eða notuð á annan hátt. Um
leið verður þar skrá yfir helstu fræðirit
eða greinar sent fjalla um almenna stíl-
fræði og stíl íslenskra bókmennta.
Helstu vandkvæði
Ljóst er að gerð íslenskrar bókar um stíl-
fræði er um margt vandkvæðum bundin.
í fyrsta lagi eru innlend fræðirit um efnið
engin, ef frá eru skilin fjölritað kennslu-
kver Bjarna Guðnasonar, Stíll og stíl-
brögð, frá 1972, og Stílfrœði Baldurs
Ragnarssonar frá 1985, sem ætlað er til
kennslu í framhaldsskólum. Bein afleið-
ing þessa er sú að hér á landi hefur lítil
sem engin hefð myndast fyrir því að
skrifa eða tala urn stíl og stílfræði. Allt
of oft hafa menn brugðið fyrir sig
almennum og óljósum orðum þegar stíll
einstakra verka hefur borist í tal. Hver
kannast ekki við ummæli á borð við þau
að stíllinn sé „lipur og léttur“, „Ijóðrænn
og skáldlegur", „hraður og skemmtileg-
ur“, „rismikill og hátíðlegur" eða ein-
faldlega „við hæfi“? í fæstum tilvikum
hafa menn hins vegar reynt að útskýra
hvað felst í þessum einkunnum eða finna
þeim stað í textunum sem um er rætt.
Tilrauna í þá veruna er helst að leita í
óútgefnum námsritgerðum frá síðustu
árum og einstaka köflum stærri verka
þar sem fjallað er um tiltekna rithöf-
unda.
Þessi skortur á undirstöðurannsóknum
á stíl íslenskra bókmennta tálmar vita-
skuld og takmarkar mjög ritun íslenskrar
stílsögu. Við þetta bætist að sum höfuð-
rit okkar að fornu og nýju eru enn ekki
til í traustum og aðgengilegum útgáfum.
Hér má til að mynda nefna íslensku
hómilíubókina, Njáls sögu, Vídalíns-
postillu eða Ævisögu Jóns Steingríms-
sonar eldklerks. Meðan svo er ástatt
hljóta óhjákvæmilega að verða ýmsir
lausir endar þegar saga íslensks máls og
stíls er skráð. Um leið hljóta þessir og
aðrir annmarkar þó að verða mönnum
hvatning til að bæta ráð sitt og efla rann-
sóknir og ptgáfu íslenskra bókmennta.
Lokaorð
Með Islenskri stílfræði er einmitt leitast
við að treysta eina af undirstöðugreinum
máls og bókmennta og brjóta leið til
æskilegrar hugtakamyndunar og fram-
þróunar í þessari vanræktu fræðigrein.
Ritið er þó ekki einungis ætlað fámennum
hópi fræðimanna heldur er stefnt að því
að það verði sem allra flestum til gagns
og gamans. Stíll er enda í eðli sínu býsna
víðfeðmt hugtak sem tekur ekki aöeins
20