Málfregnir - 01.04.1989, Page 26

og fannst hún hæfa býsna vel. Eflaust
hefir hljóðlíking við bruna og scroll átt
einhvern þátt í því og jafnvel við hnm
o.fl. En ég var hvorki að búa orðið til né
vekja það upp. Eg hafði lært það austur
í Hornafirði sumarið 1956.
Við hjónin vorum á ferð þarna eystra
ásamt tengdaforeldrum mínum og
gistum hjá foreldrum Stefáns. tengda-
föður míns. Pá var langt um liðið síðan
hann hafði komið á bernskustöðvar
sínar í Hornafirði. Hann hlustaði grannt
eftir máli heimamanna. Ööru hverju
hnippti hann í mig þegar hann tók eftir
einhverju sem hann hafði ekki heyrt
síðan í barnæsku.
Einn daginn fórum við austur að
Hvalnesi í Lóni, því að þangað hafði
Stefán aldrei komið. Faðir hans, Guðni
Jónsson, kom með okkur og sonardóttir
Guðna frá Höfn, telpa á aldrinum 5-6
ára. Frá heimsókn okkar að Hvalnesi
minnist ég þess að við gengum þar
eitthvað upp í brekkur skammt frá
bænum og Guðni leiddi stúlkuna við hlið
sér. Á leiðinni niður skrikaði henni
fótur. Þá sagði gamli maðurinn: „Æ,
varstu að detta?“ - „Nei, ég skrunaði
bara“, sagði telpan.
Þessi orðaskipti heyrði ég ekki, en
Stefán sagði mér söguna þegar við
komum til Hafnar. Hann var búinn að
gleyma sögninni að skruna sem hann
kunni þegar liann var barn. Ég haföi
aldrei heyrt hana áður, enda staðbundið
mál samkvæmt fyrrgreindum orðabók-
um.
Ef Gréta Stína hefði ekki runnið til í
brekkunum hjá Hvalnesi í Lóni sumarið
1956 væri líklega ekkert skrun í íslensku
tölvutæknimáli.
Ný lýsingarorð
Þegar nýyrði ber á góma verður okkur
ósjálfrátt hugsað til nafnorða, því að
flest nýyrði eru nafnorð. En stundum
vantar okkur nýjar sagnir (sbr. pistilinn
hér á undan um sögnina skruna), og
stundum er þörf fyrir ný lýsingarorð.
Þessi þörf getur komið á óvart. Málið er
stundum svo einkennilega gloppótt. Það
virðist þá ekki eiga orð þar sem einmitt
mætti búast við þeim, jafnvel mörgum
samheitum.
1. Fyrir um það bil þremur misserum
hringdi maður nokkur til málstöðvar-
innar og leitaði aðstoðar við að þýða
enska orðið superwash. Það er notað um
ull sem er verkuð með sérstökum að-
ferðum til þess að þola þvott í vél án þess
að þófna. Slík ull hafði verið kölluð
þvottavélarull, en það þótti manninum of
stirt. Auk þess vildi hann fá lýsingarorð.
Eftir samtalið datt mér í hug að
mynda mætti lýsingarorðið þvœgur um
það sem unnt er að þvo eða má þvo. Það
má teljast sambærilegt við lýsingarorðin
slœgur og tækur, sem mynduð eru af
sögnunum slá og tciku, en sögnin þvo var
upphaflega í flokki með þeim þegar hún
hafði sterka beygingu.
Orðið vélþvægur væri þá haft um það
sem má þvo í vél. Ullin er vélþvæg; það
er vélþvæg ull.
2. Annað Iýsingarorð varð til á svip-
aðan hátt. Haustið 1985 hringdi til mín
verkfræðingur á Siglingamálastofnun og
leitaði aðstoðar við að þýða úr ensku
float-free rescue boat, en með því er átt
við björgunarbát sem getur flotið upp
eftir að skip er sokkið. Þá rann það upp
fyrir mér, sem ég hafði aldrei hugleitt
áður, að í íslensku var ekkert lýsingar-
orð tiltækt í merkingunni ‘sem getur
flotið’. Þó hefir þessi þjóð átt allt undir
sjósókn og siglingum í 1100 ára sögu
sinni. En hvernig sem ég leitaði í hug-
skoti mínu fann ég ekkert orð með þessa
merkingu.
Ég fór því að leiða hugann að ein-
hverju sambærilegu og staldraði þá við
sagnir, sem beygjast eins og fljóta, og
afleidd orð af þeim. Þar í flokki er
sögnin fljúga. Fugl, sem getur flogið, er
26