Málfregnir - 01.11.1992, Page 6

MAGNÚS SNÆDAL
Orð og íðorð
Grein þessi er lítillega breytt erindi semflutt var á ráðstefnunni „Orðabœkur og mál-
uppeldi“ 4. apríl sl. Að henni stóðu Orðmennt, íslenska málfrœðifélagið og Samtök
móðurmálskennara.
Það er alþekkt að þegar rætt er um
merkingu orða er oft ekki greint nægi-
lega milli merkingar orðs og hlutarins
sem það vísar til eða getur vísað til.
Merking orðsins er þá oft lögð að jöfnu
við hlutinn. Þetta er auðvitað vegna þess
að orð eru notuð til að tala um hluti (sbr.
Coseriu 1978:26). Þegar merkingu er lýst
verður að gera skýran mun á því sem
varðar þekkingu á hlutunum og því sem
tilheyrir málinu. Þetta leiðir hugann að
hinu mállega tákni sem í þessu viðfangi
má leggja að jöfnu við orð.
Táknið
Ýmsar hugmyndir um táknið og tákn-
hlutverkið eru notaðar í málvísindum.
Hér verður aðeins lauslega gerð grein
fyrir þremur þeim helstu.
Oft er táknhlutverkinu Iýst með svo-
nefndum merkingarþríhyrningi:
hugtak
tákn----merkingarmið
Samkvæmt þessu er táknið hljóðmynd
sem vísar til hugtaks sem aftur vísar til
merkingarmiðsins (þ.e. hlutarins, fyrir-
bærisins). Gallinn á þessari lýsingu er
talinn sá að merkingarmiðið sé með
henni gert hluti af tákninu og þar með
málinu.
Þessu þykjast menn komast hjá með
tvíhliða táknhugmynd:
hugtak
hljóðímynd
> táknmið
tákn
Samkvæmt þessu er táknið huglægt fyrir-
bæri, myndað af hugtaki og hljóðímynd.
Þessi táknhugmynd hefur einnig verið
gagnrýnd. Því er þá haldið fram að hug-
takið sé ekki hluti af tákninu en geti
sjálft verið táknmið eins og efnislegir
hiutir. Táknið sé að vísu tvíhliða en
myndað af mállegu innihaldi (eða merk-
ingu) og mállegu útliti og sé því málfyrir-
bæri:
6