Málfregnir - 01.11.1992, Blaðsíða 7

hugtak <-
innihald
útlit
-> hlutur
Með þessu er ekki sagt að táknið vísi
ætíð samtímis til hugtaks og hlutar,
heldur er einungis lögð áhersla á að
hugtakið getur einnig verið táknmið. En
vissulega hefur táknið Janusarandlit sem
veit bæði að hugsun og veruleika,
talanda og hlustanda (sjá Antal 1963,
1964 og Hjelmslev 1966).
Innihald og hugtak
Þeir sem semja almennar orðabækur
miða, held ég, yfirleitt við táknhugmynd
eins og þá sem síðast var lýst, vísvitandi
eða ósjálfrátt. Þeir telja sig hvorki vera
að skilgreina hugtök né lýsa hlutum. Þeir
reyna aftur á móti að lýsa innihaldi
táknsins á þann hátt að gera grein fyrir
notkun þess - setja saman innihaldið úr
algengustu „talmerkingunum“.
í íðorðastarfinu þykjast menn á hinn
bóginn vera að skilgreina hugtök, og er
það talinn meginþáttur starfsins. Þetta
væri auðvitað bagalegt ef svo væri í raun,
en sem betur fer eru þeir ekki að skil-
greina hugtök, hvað svo sem þeir segja.
í Orðasafni íðorðafrœðinnar er hugtak
t.d. sagt vera „huglæg ímynd um merk-
ingarmið eða hóp af þeim“ („mental före-
stállning om en referent eller om en
grupp av referenter“), og íðorð „málleg
táknmynd fyrir hugtak sem tilheyrir sér-
grein“ („sprákligt uttryck för ett begrepp
som tillhör ett fackomráde") (Termino-
logins terminologi, bls. 8 og 20).
Þessar skilgreiningar styðjast augljós-
lega við þríhliða táknhugmynd eins og
þá sem fyrst var lýst. í sjálfu sér er lítið
við skilgreiningu hugtaksins að athuga,
og skilgreiningu íðorðsins mætti bæta
með því að segja að það sé „mállegt tákn
tákn
fyrir táknmið sem tilheyrir sérgrein".
En ef einn meginþáttur íðorðastarfs-
ins er ekki sá að skilgreina hugtök hver
er hann þá? í skilgreiningum íðorða felst
lýsing á innihaldi. Af þeirri lýsingu á að
vera hægt að ráða um hvað á að nota
táknið. A orðanefndafundum er ekki um
það að ræða að hugtök einstaklinganna
sem þar sitja, og eru jafnmörg og þeir,
bræðist á einhvern dularfullan hátt
saman í eitt. Þeir komast hins vegar að
samkomulagi um hvaða merkingu skuli
leggja í eitthvert ákveðið tákn og orða
þetta samkomulag í skilgreiningu. Þeir
ákveða sem sé bæði útlit og innihald
táknsins. í daglegu máli er aftur á móti
hvort tveggja fyrir fram gefið. í íðorða-
starfinu er ákveðið hvert táknið á að
vera og hvernig á að nota það, en í
almennu orðabókarstarfi þurfa menn að
komast að því hver táknin eru og
hvernig þau eru notuð (sbr. Nikula 1989,
Alm-Arvius & Westerberg 1989).
Orðaforði og íðorðaforði
I þessu ljósi er vert að skoða hlutverk
íðorðaforða og fagmáls og muninn á
þessu og almennum orðaforða. Vísinda-
legur, tæknilegur og almennur íðorða-
forði tilheyrir vissulega málinu en hefur
aðra stöðu en orðaforði daglegs máls.
Stundum er í þessu sambandi talað um
mál til almennra nota (LGP, language
for general purposes) og mál til sér-
hæfðra nota (LSP, language for special
purposes). íðorðaforðinn birtir flokkun
veruleikans sem er óháð málinu en til
komin vegna athugana á veruleikanum
utan málsins. Það er sem sé ómálleg og
ómállega ákvörðuð flokkun sem tjáð er
7