Morgunblaðið - 22.07.2015, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. JÚLÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það verða aðteljaststór-
merkileg tíðindi,
að Bandaríkin og
Kúba skuli hafa
tekið upp formlegt stjórn-
málasamband á ný eftir rúm-
lega hálfrar aldar hlé. Einni
helstu arfleifð kalda stríðsins
hefur þar með verið kastað
fyrir róða, fyrst og fremst
fyrir tilstilli Baracks Obama,
Bandaríkjaforseta, sem mun
líta á þennan viðburð sem
einn sinn helsta sigur í utan-
ríkismálum.
Það er þó ekki allt saman
bjart við þessar sögulegu
sættir. Fyrir það fyrsta mun
taka langan tíma að endur-
vinna það traust, sem glatast
hefur frá því að Fídel Kastró,
fyrrverandi leiðtogi Kúbu,
kastaði af sér grímunni og
skipaði sér í sveit með Sov-
étríkjunum. Frá þeim tíma
eru enn mörg útistandandi
mál, eins og hvaða rétt
bandarísk fyrirtæki hafa á
bótum fyrir þær eigur sem
þau glötuðu við byltinguna.
Þá er jafnframt eftir að sjá
hvort tilhugalífið geti lifað
stjórnartíð Obama, en marg-
ir repúblikanar eru and-
snúnir nokkurri nálgun við
Kúbu. Þá gæti verið áhuga-
vert að sjá hvaða áhrif þetta
hefur á gengi Demókrata-
flokksins í Flórída-ríki í
næstu forsetakosningum, þar
sem margir Kúbverjar, sem
flúið hafa harðstjórn Kastró-
bræðra, hafa sest
að.
Þeim gremst
einkum það, að í
þessari gjörð felst
óbein viðurkenn-
ing Bandaríkjanna, for-
ysturíkis lýðræðisaflanna í
heiminum, á því stjórnarfari
sem ríkt hefur á Kúbu síðast-
liðin 56 ár, þar sem óheilla-
systurnar stöðnun og kúgun
hafa tekið höndum saman til
þess að halda lífskjörum al-
mennra Kúbverja langt undir
viðunandi mörkum, á meðan
fámenn klíka makar krókinn.
Við lok kalda stríðsins varð
sú tilgáta vinsæl meðal
stjórnmálafræðinga, að
auknu efnahagslegu frelsi
myndi sjálfkrafa fylgja póli-
tískt frelsi. Tilgátan hefur
hins vegar ekki reynst vel,
eins og sjá má í Kína, þar sem
umbætur á hinni fúnu og
feysknu sameignarstefnu
hafa síður en svo náð að losa
tök einræðisins, heldur þvert
á móti fest það í sessi.
Óskandi væri, að hin nýja
nálgun Bandaríkjanna að
samskiptunum við Kúbu
myndi leiða til þess að stjórn-
arfar á eyjunni færðist til
betri vegar. Því miður gætu
áhrifin orðið þveröfug, þar
sem hinn efnahagslegi ávinn-
ingur sem felst í auknum við-
skiptum og ferðalögum á milli
landanna tveggja gæti fest
Kastró-bræður og þeirra
óheillastjórn enn frekar í
sessi. Þá væri til lítils unnið.
Bandaríkin og Kúba
stofna til stjórn-
málasambands á ný}
Sögulegar sættir
Það virðist veralögmál að eft-
ir því sem skatt-
kerfi verða flókn-
ari verði
afleiðingarnar
kynlegri. Í Morg-
unblaðinu í gær birtist frétt
um að breytingar á virð-
isaukaskattskyldu fyrirtækja
í ferðaþjónustu myndi í
ákveðnum tilvikum fá meira á
úr ríkissjóði en þau létu af
hendi rakna.
Með breytingunni þurfa
fyrirtæki í tilteknum greinum
nú að borga 11% virðis-
aukaskatt af vörunni sem
þeir selja, hvort sem það eru
skemmtisiglingar eða jarð-
böð. Um leið og fyrirtækin
þurfa að greiða skattinn opn-
ast möguleikinn til að draga
frá virðisaukaskattinn, sem
þau borga fyrir aðföng. Hann
er 24%.
Þessi staða er ekki ný af
nálinni og hefur til dæmis átt
við um hót-
elrekstur.
Vala Valtýs-
dóttir, sviðsstjóri
skatta- og lög-
fræðisviðs Delo-
itte, segir í frétt-
inni að í raun fái þeir, sem
selja út þjónustu sem ber
11% virðisaukaskatt en greiði
24% virðisauka af aðföngum
„dálítinn ríkisstyrk“ og bætir
við: „Þetta er einfaldlega
hættan sem skapast þegar
tvö þrep eru í skattheimt-
unni.“
Augljóst er að eitthvað er
bogið við það þegar skattur
verður að styrk og bætist
þetta dæmi við rökin fyrir því
að einfalda skattkerfið. Það
verður ekki gert með því að
færa skattþrep til, því kerfið
er jafnflókið þótt bilið milli
þrepanna styttist. Það verður
gert með því að hafa þrepið
aðeins eitt og nota um leið
tækifærið til skattalækkunar.
Breytingar á
skattkerfinu geta
haft aðrar afleið-
ingar en ætlað var}
Skattur verður að ríkisstyrk
E
itt eiga þeir sameiginlegt Barack
Obama Bandaríkjaforseti og
karlarnir sem keppa um að
verma sæti hans í Hvíta húsinu
eftir næstu forsetakosningar.
Þeir eru allir skegglausir. Forsetar Banda-
ríkjanna hafa verið lítt hrifnir af skeggi; að-
eins fimm þeirra frá upphafi hafa verið al-
skeggjaðir og aðrir fjórir hafa verið með
yfirvaraskegg. Og það er æði langt síðan það
var.
Þetta hefur verið rannsakað vandlega og rit
og vefsíður eru helgaðar málinu vestanhafs.
Það mega Bandaríkjamenn eiga að þeir hafa
tilfinningu fyrir því sem skiptir máli í félags-
vísindum og hvað er fánýtt. Skeggvöxtur
stjórnmálamanna tilheyrir án nokkurs vafa
fyrri flokknum.
Þegar litið er yfir svið stjórnmála í okkar heimshluta
sést að það er hrein undantekning að rekast á skeggjaða
menn í þeirri atvinnugrein. Að minnsta kosti á seinni ár-
um. Stephen Crabb, sem tók við ráðherraembætti í Bret-
landi í fyrra, er til dæmis fyrsti skeggjaði maðurinn í rík-
isstjórn íhaldsmanna í meira en hundrað ár. Og kæmi
mér ekki á óvart að hann væri búinn að raka sig þegar
þetta birtist á prenti.
Því miður höfum við Íslendingar vanrækt skeggrann-
sóknir í stjórnmálum. Ef flett er þingmannatali á vef Al-
þingis virðist sem skegg hafi prýtt allan þorra þingmanna
þegar þingið var endurreist á 19. öld og síðan áratugum
saman. Voru sumir þingmenn jafnvel með síð-
skegg sem náði niður á nafla.
Skyndirannsókn mín á skeggvexti núver-
andi þingkarla leiddi í fljótu bragði í ljós fimm
skeggjaða. Þá miða ég við myndirnar sem þeir
láta birta af sér á vef þingsins. Þetta eru Guð-
mundur Steingrímsson, Bjartri framtíð, Helgi
Hrafn Gunnarsson, Pírötum, Helgi Hjörvar,
Samfylkingunni, Óttarr Proppé, Bjartri fram-
tíð, og Róbert Marshall, Bjartri framtíð.
Eitt er athyglisvert. Helstu foringjar þjóð-
arinnar í hópi karlþingmanna um langt árabil
hafa ekki verið skeggjaðir. Jón Sigurðsson
forseti var skegglaus og var þó uppi á mikilli
skeggöld. Jónas frá Hriflu var líka skegglaus.
Sama er að segja um Hermann, Ólaf Thors,
Bjarna Ben (eldri og yngri), Geir og Davíð og
Sigmund Davíð. Hannes Hafstein er undan-
tekning (sem sannar regluna samkvæmt rökfræðinni).
Aldrei hefur sést skegg á forsetum Íslands. Þeir hafa allir
verið skegglausir.
Getur verið að það sé fylgni á milli skeggvaxtar og ár-
angurs í stjórnmálum á síðari tímum? Varla er það til-
viljun að einu mennirnir á Alþingi sem hafa látið sér vaxa
skegg eru í stjórnarandstöðu? Getur verið að kjósendur
séu tregir til að kjósa skeggjaða menn í há embætti? Og
þá hvers vegna? Er eitthvað ótraustvekjandi við skegg-
vöxt? Sjálfur hef ég ekki svör á reiðum höndum. En það
blasir við að hér er merkilegt rannsóknarefni fyrir fræði-
menn okkar. gudmundur@mbl.is
Guðmundur
Magnússon
Pistill
Skeggræða um stjórnmál
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Laufey Rún Ketilsdóttir
laufey@mbl.is
Hinn 1. janúar 2016 tekurembætti nýs héraðs-saksóknara til starfa ogverður embætti sérstaks
saksóknara lagt niður frá sama
tíma. Munu öll verkefni sérstaks
saksóknara, hvort sem þau eru enn í
rannsókn, í ákærumeðferð eða fyrir
dómi því hverfa til héraðssaksókn-
ara.
Innanríkisráðuneytið hefur
þegar auglýst eftir héraðssaksókn-
ara og varahéraðssaksóknara, en sá
fyrrnefndi verður skipaður frá og
með 1. september 2015. Hefst hann
strax handa við undirbúning nýs
embættis og finnur því meðal ann-
ars stað í samráði við ráðuneytið og
fasteignir ríkisins. Þetta kemur
fram í upplýsingum frá innanrík-
isráðuneytinu.
Gert er ráð fyrir að kostnaður
við rekstur embættis héraðssak-
sóknara verði um 750 m. kr. á ári og
er þá miðað við að starfsmenn verði
50 talsins. Stærstu kostnaðarliðirnir
eru launakostnaður, aðkeypt sér-
fræðiaðstoð og húsnæðiskostnaður,
að því er segir í greinargerð með
frumvarpi um breytingu á saka-
málalögum og lögreglulögum er
varð að lögum.
Ákæruvaldsstigin verða tvö
Markmiðið með stofnun nýs
embættis héraðssaksóknara er að
efla og styrkja ákæruvaldið og leysa
vandamál varðandi fyrirkomulag
lögreglurannsókna og ákæruvalds
hér á landi. Ákvörðun um máls-
höfðun á lægri stigum ákæruvalds
færist einnig frá embætti ríkissak-
sóknara í hendur héraðssaksóknara
og lögreglustjóra landsins. Ríkis-
saksóknari verður eftir sem áður
æðsti handhafi ákæruvalds.
Lögfest var einnig veigamikil
breyting á fyrirkomulagi ákæru-
valds en nú verður unnt að kæra
ákvörðun héraðssaksóknara eða lög-
reglustjóra um að fella niður mál
eða falla frá saksókn til æðri ákæru-
valdshafa, þ.e. ríkissaksóknara, til
dæmis í kynferðisbrotamálum.
Rannsókn á brotum starfsmanna
héraðssaksóknara verði þó áfram
hjá ríkissaksóknara.
Tekur hið nýja fyrirkomulag
gildi við gildistöku laganna, þ.e. 1.
janúar 2016. Fram til þessa hefur sá
möguleiki ekki verið til staðar en
talið er að hið nýja fyrirkomulag sé
til mikilla réttarbóta. Er héraðssak-
sóknara og lögreglustjórum einnig
gert að rökstyðja ákvarðanir sínar í
stuttu máli, sé þess óskað.
Peningaþvætti og ávinningur
Nýr héraðssaksóknari, sem
hliðsettur verður lögreglustjórum
landsins, mun einnig annast lög-
reglurannsóknir í skatta- og efna-
hagsbrotamálum, rannsóknir á brot-
um starfsmanna lögreglu og brotum
gegn valdstjórninni. Að auki flyst til
embættisins rekstur peningaþvætt-
isskrifstofu ríkislögreglustjóra. Mun
hið nýja embætti því annast mót-
töku tilkynninga á grundvelli laga
um aðgerðir gegn peningaþvætti og
fjármögnun hryðjuverka. Rekstur
skrifstofu til endurheimtu ólögmæts
ávinnings af hvers kyns refsiverðri
háttsemi í tengslum við lögreglu-
rannsóknir færist einnig inn á borð
héraðssaksóknara. Starfsemin verði
ekki einskorðuð við að rekja slóð og
aðstoða við endurheimt ólögmæts
ávinnings af skatta- og efnahags-
brotum, heldur einnig skipulagðrar
brotastarfsemi.
Tekur hið nýja embætti þannig
við verkefnum frá ríkissaksóknara
embætti sérstaks saksóknara, ríkis-
lögreglustjóra og öðrum lögreglu-
embættum. Þannig sé verkefnunum
komið fyrir með traustum og skil-
virkum hætti hjá eins fáum stofn-
unum og unnt er.
Nýtt embætti eflir og
styrkir ákæruvaldið
Morgunblaðið/Ernir
Nýtt Ákvörðun héraðssaksóknara eða lögreglustjóra, um niðurfellingu
máls eða fall frá saksókn, verður kæranleg til ríkissaksóknara.
Héraðssak-
sóknari og
varahéraðs-
saksóknari öðl-
ast lög-
regluvald
samkvæmt
breytingum á
ákvæðum lögreglulaga.
Mikilvægt þykir, þar sem
embættinu sé ætlað að annast
rannsókn sakamála, að lög-
reglumenn við embættið og lög-
lærðir starfsmenn þess hafi
slíkt vald á höndum.
Einnig er kveðið á um það að
sérfróðir starfsmenn héraðs-
saksóknara og lögreglustjóra
fái heimild til að annast skýrslu-
töku á rannsóknarstigi af sak-
borningum og vitnum.
Í umsögn laganefndar Lög-
mannafélags Íslands með frum-
varpinu er goldinn varhugur við
þessu fyrirkomulagi þar sem
fullnægjandi þekkingu á beit-
ingu þess valds liggi ekki fyrir,
til dæmis próf í lögregluskól-
anum.
Fleiri öðlist
lögregluvald
HÉRAÐSSAKSÓKNARI