Feykir - 16.12.1987, Blaðsíða 14

14 FEYKIR 42/1987
Sýslunefndarsaga Skagfirðinga
Sýslunefnd Skagafjarðar-
sýslu gefur út Sýslunefndar-
sögu Skagfirðinga. Verður
hún í tveim bindum og
spannar tímann frá upphafi
sýslufunda, 1874, til ársloka
1988. Er þó drepið á fleira en
málefni sýslunefndar og má
verkið kallast einskonar
atvinnu- og hagsaga héraðsins.
Fyrra bindið nær fram um
1935 eða þar um bil.
Höfundur er Kristmundur
Bjarnason rithöfundur á
Sjávarborg.
Sýslunefndarsaga Skagfirðinga
skiptist í sex hluta, auk
inngangs: Samgöngur, Menntir,
Heilbrigðismál; Iðnir; Utveg;
Búshagi. Bókarhlutum flestum
er skipt í nokkra kafla
innbyrðis. Um 100 ljósmyndir
eru í bókinni, nær allar
teknar á tímabilinu 1874 -
1940.
Núverandi kláfur hjá Skatastöðum
Feykir birtir hér sýnishorn
af efni bókarinnar og verður
gripið niður í fyrsta kaflann
um samgöngur.
„Kláfur á Jökulsá eystri.
Fyrsti skagfirzki kláfurinn,
ætlaður til mannflutninga,
var settur á Jökulsá eystri hjá
Skatastöðum um 1850, og
litlu síðar annar á Abæjará,
sem síðar var brúuð. Fyrir
öllum þessum framkvæmdum
stóð sami maður: Guðmundui
Guðmundsson bóndi á Abæ,
og mun hann hafa borið
kostnaðinn að mestu eða öllu
leyti.
slaka. Þótti þá lífsvoði yfirað
fara, þar eð kaðlinum var
hætt, er kaststrengurinn
hampaði kláfnum. Þó varð
þar ekki slys á mönnum.
Hins vegar kom kláfdrátturinn
gestum og gangandi að
góðum notum. Það er í
frásögum, er Skeiða- og
Ytrihreppamenn keyptu fé
austan Vatna í Skagafirði
1858 eftir niðurskurð vegna
fjárkláða, að ófært reyndist
að reka í Jökulsá sökum
flóða. Ferjaði Guðmundur á
Abæ allan þann rekstur, um
1000 fjár, í kláfnum og þá
enga borgun fyrir.
Oljóst er, hvenær kláfur
Guðmundar bónda á Jökulsá
eystri varð ónothæfur. í

Brúarstöpull frá fyrstu brúnni á Kolku í Tungusporði.
Sá galli þótti á drætti
Guðmundar á Jökulsá, að
áin náði í stórflóðum til hans
á miðjum streng sökum
notkun var hann um daga
hans (d. 1873) og trúlega
lengur. Hitt er víst, að
bændur á Merkigili, Skata-
stöðum og Ábæ rituðu
sýslunefnd í ársbyrjun 1887
og fóru þess á leit „að hún
veitti 200 kr. styrk... til að
koma upp kláfdrætti á
austari Jökulsá, er sé bæði
straumhörð og stórgrýtt og
að jafnaði ill yfirferðar...”
Sýslunefnd taldi málið þarft,
en óverjandi að kosta slíkt
fyrirtæki, „sem einungis
varðar sárafáa bæi”, kvað
hún nauðsynlegt skilyrði
fyrir úrlausn, ,,að þeir, sem
næst standa, leggi fram að
minnsta kosti helming kostn-
aðarins...” Þá fyrst vildi
nefndin styrkja þessa fram-
kvæmd, er „hlutaðeigendur
hafa sýnt, hve mikið þeir vilja
til þess vinna”.
Árið eftir sóttu bændur um
100 kr. styrk gegn jafnháu
framlagi, en nefndin taldi sér
aðeins fært að lofa 50
krónum til dráttarins, sem
komst upp litlu síðar.
Á fyrsta sýslufundinum
(1874) las oddviti upp bréf
,/rá sveitarstjóminni í Lýtings-
staðahrepp og nokkrum
bændum í framparti hrepps-
ins. Lýstu þeir því, hve brýna
nauðsyn bæri til að setja kláf
á vestari Jökulsá, er þeir telja
að mundi kosta 100 rd...”
Fóru Lýtingar fram á, að
minnst eins árs vegagjald
hreppsins mætti ganga til
kláfgjörðar. Nefndin óttaðist,
að hana brysti lagaheimild til
að veita undanþágu frá
vegagjaldi, en vildi hins
vegar mæla með, að bændum
væri veittur helmingur þess
eða um 25 rd. og leitað yrði
samþykktar amtsins á þeirri
ráðstöfun. Hún fékkst ári
síðar.
Vesturdalskláfur komst upp
sumarið 1875 og stóðu
nokkrir bændur að mestu
undir kostnaðinum. Þetta
reyndist geysimikil samgöngu-
bót. Vestdælir urðu að sækja
til kirkju yfir Jökulsá vestari
og reyndist oft slarksamt. Á
vetrum fór fólk gangandi til
kirkju, karlmenn óðu ána, er
svo bar undir, og báru
kvenfólk og börn. I aftökum
var áin á ís, og notfærði fólk
sér það...
Þessi kláfur var í notkun
fram á árið 1896, er Jökulsá
var brúuð.
Brýr á Kolku og Hjaltadalsá
Á fundi sýslunefndar 1876
var Birni Péturssyni á
Hofstöðum og Friðriki Níels-
syni í Neðra-Ási falið að
ákveða brúarstæði á Kolku
(Kolbeinsdalsá) og Hjalta-
dalsá. Töldu þeir brúarstæði
á Kolku bezt „hjá Jörundar-
brekku í Tungusporðinum”.
Þar þurftu burðartrén að
vera 22 álnir. Einnig töldu
þeir hagkvæmast að brúa
Hjaltadalsá „neðan við Gýgja-
foss, og þurfa þar 25 álna
tré”.
Árið 1878 fól sýslunefnd
oddvita sínum að kaupa
skipsmöstur eða önnur brúartré
þá þegar. Skipsströnd voru
tíð á þessum árum við
Skagafjörð og mikið um
uppboð á trjáviði. Er ekki að
orðlengja það, að hafizt var
handa um smíði brúar á
Kolku og Hjaltadalsá, auk
þess var lagt fram vegabóta-
og samskotafé. Skjótt þurfti
Kolkubrú umbóta við. Hún
var smurð viðsmjöri og
máluð 1882 og hækkuð
nokkrum árum síðar og
hlaut þá um leið frekari
aðgerð. Varð hún sýslusjóði
löngum þurftafrek.
Sýslufundi árið 1909 barst
greinargerð frá Jóni Björns-
syni snikkara í Kolkuósi,
sem hafði skoðað nokkrar
brýr austan Vatna, meðal
annars Kolkubrú gömlu,
„sem taldist þurfa mjög
mikillar aðgerðar”. Sýslu-
nefnd ákvað að útvega efni til
nýrrar brúar á ána fyrir
haustið, að því tilskildu, að
Hóla- og Hofshreppur önnuðust
„tryggilega hleðslu að aðgerð
brúarstöpla og beri allan þar
að lútandi kostnað, að jöfnu
á báða hreppana, sem og
annist á sinn kostnað
flutning á öllu efni frá
lendingarstað til brúarstæðis”.
Brúin var endursmíðuð árið
1910.
Þegar skipsviðurinn var
keyptur til Kolkuósbrúar
1878, var einnig hugsað fyrir
brú á Hjaltadalsá, efniviður
keyptur, svo sem til hrökk.
Árið 1880 hófst undirbúningur
þar, þótt smíði lyki ekki að
fullu fyrr en 1883 sökum
efnisskorts.
Brúin entist vel, og þurfti
litlu til hennar að kosta, þó
skemmdist hún nokkuð í
vatnavöxtum 1894. Árið
1914 voru veittar rúmar 400
krónur til lagfæringar á
henni. Þrettán árum síðar var
bitabrú með steypustöplum
sett á ána á Gálgamel.
Sýslusjóður greiddi þriðjung
kostnaðar á móti ríkinu,
2503,96 kr.
Þrem árum síðar en þetta
vareðaárið 1930 varefnt upp
á 20 m langa steypta bogabrú
með langbríkum á Kolku í
stað þeirrar, sem kom á ána
árið 1910”.