Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 14

hins vegar sett saman á fyrstu árum 14. aldar ef marka má formála verks-
ins, þar sem fram kemur að Hákon háleggur Magnússon, Noregskonungur
1299-1319, hafi sagt fyrir um ritun þess.9 Erfiðara er að tímasetja tilurð
Stjórnar II. Jakob Benediktsson dró fram nokkur máleinkenni sem benda
til þess að textinn gæti verið frá fyrri hluta 13. aldar en ekki er það þó fast
í hendi.
Þessi sköpunar- og varðveislusaga textanna þriggja sýnir glögglega að
Stjórn, eins og hún er milli tveggja spjalda í útgáfu Ungers, er hálfgerður
bastarður - hún hefur engan heildarsvip, heldur markast af ólíkum efnis-
tökum og stíl hinna þriggja hluta. Þetta hafa menn auðvitað lengi vitað
en samt virðumst við eiga í erfiðleikum með að brjótast út úr þeim hugs-
unarhætti að Stjórn Ungers sé „norræna miðaldabiblían“. Fræðimenn sem
hafa fengist við rannsóknir á norrænum biblíuþýðingum hafa lagt áherslu
á að draga fram einhverja heildarmynd; þeir hafa reynt að tengja hina varð-
veittu texta saman og sett fram nokkurs konar þróunarkenningar til þess að
skýra tilurð og samband þeirra. Unger áleit að Stjórn III væri elsta þýðing-
in, og Gustav Storm og fleiri tóku undir það viðhorf.10 Hin síðari ár hafa
menn á hinn bóginn leitast við að rökstyðja að í Stjórn II megi sjá leifar
elstu biblíuþýðingar á norrænu sem hafi verið gerð um eða upp úr 1200.
Sú þýðing hafi verið trú frumtextanum og lítið bróderuð með skýringum.
Fáeinum áratugum síðar hafi þessi þýðing síðan verið endurbætt og aukin
að skýringum svo úr varð Stjórn III. í byrjun 14. aldar hafi svo staðið til,
að boði Hákonar háleggs, að gera nýja biblíusögu, mjög aukna skýringum
en ritstjórinn hafi ekki náð að koma nema byrjun Mósebókanna í þenn-
an nýja búning. Enda þótt ekki sé hægt að sanna að þessi nýja biblíusaga
- Stjórn I - byggist á eldri þýðingu hafa fræðimenn yfirleitt gert ráð fyrir
því að svo hafi verið. Sú skoðun fær óbeinan stuðning af því að vísbendingar
frá hinu. Gott yfirlit um þá umræðu má sjá hjá Jakobi Benediktssyni, „Some observations on
Stjórn,“ 36-38.
9 Stjorn, 2. Sbr. Sverrir Tómasson, Formálar íslenskra sagnaritara á miðöldum (Reykjavík: Stofnun
Árna Magnússonar á íslandi, 1988), 354-355.
10 Jakob Benediksson, „Some observations on Stjórn,“ 36. Jakob gefur greinargott yfirlit um
skoðanir fræðimanna á tilurð og tengslum hinna mismunandi hluta Stjórnar, bls. 28-39. Ég leiði
í þessari grein alveg hjá mér þá umræðu hvort líta beri á þýðingarnar sem norskar eða íslenskar.
Tungumálið var þjóðunum sameiginlegt á þessu skeiði.
12