Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Síða 35

Hér á landi hefur tiltölulega lítið verið fjallað um stílfræði eftir því sem ég
kemst næst. A þeim tíma þegar starf þýðingarnefndarinnar var í mótun naut
stílfræði hins vegar vaxandi vinsælda við marga erlenda háskóla. Þegar frá eru
taldar fáeinar ritgerðir um stíl fornsagna og einstakra síðari tíma höfunda var
hins vegar úr litlu að moða í þeim efnum þótt ræst hafi úr síðar. Þórbergur
Þórðarson ritaði á sínum tíma fræga ritgerð um stíl, það er ritgerðin „Einum
kennt - öðrum bent.“ Tilefnið var útgáfa Hornstrendingabókar. Þar ræðir
skáldið um þrjú stílfyrirbæri sem hann nefnir uppskafningu, lágkúru og
rugling og telur helstu neikvæðu stílseinkenni samtímans. Hann segir m.a.:
„Uppskafningin er íburðarmikill klónabúningur sem höfundar bregða yfir
sig þegar þá langar til að taka sig sérstaklega „kúnstneriskt" út á sýningarsvið-
inu og gerast þá skáldlegir í meira lagi. I Hornstrendingabók verður þessi
sýningarsýki stundum beinlínis hryllileg. Höfundurinn er að segja einfalda
sögu og segir hana látlaust og prýðilega. En viti menn! Áður en hrekk-
lausan lesanda minnst varir þyrlast frásögnin upp í fáránlegustu skrúfmælgi
og dettur svo jafnsviplega niður í farvegu náttúrlegra málfars og aumingja
lesandinn fálmar eftir svölunarandanum af forundrun. ... Uppskafningin
í stílshætti er jafngömul steigurlæti mannssálarinnar og getur opinberast í
margskonar teiknum og undrum eftir upplagi höfunda og menntun.“ (Bls.
635-6).
Um lágkúruna segir höfundurinn: „Lágkúran er (því) gamall og mjög
þrálátur kvilli í bókmenntum íslendinga en orsök hennar er það sálarástand
höfundanna sem kallað er menningarleysi. Þessir kalblettir í sálarlífi þeirra
er bækur rita eru aftur aðeins litlar skellur í miklu víðáttumeiri menning-
arauðnum. Það er menningarleysi og lágkúruskapur þjóðl.ífsins, þessi fjósa-
mennska í þjóðarsálinni sem einangrun og örbirgð margra alda hefur gert
að okkar innra manni.“ (Bls. 644).
Það vakti athygli mína við lestur þessarar ritgerðar Þórbergs - svo skyn-
samleg og merk hún er - að hann beinir lesandanum hvergi á leið til að fága
mál sitt. Hann finnur uppskafningu, lágkúru og rugling og bendir réttilega
á smekkleysur.
En hvar er hina sígildu og farsælu viðmiðun að finna? Þórbergi yfirsést
Twentieth Century, (bls. 256).
33