Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Side 84

brautryðjanda „hugsvifastefnunnar“, það er rómantíkurinnar.17 Þau áhrif
hafa þó ekki legið á sviði guðfræðinnar heldur falist í því að sveigja huga
Tómasar almennt að hinum nýju mennta- og menningarstraumum sem
Steffens var einn fyrsti boðberi fyrir í Kaupmannahöfn.
Vandinn við greiningu Jóns Helgasonar á guðfræði afa síns kemur þó
fram í því að hann lýsti Tómasi sem „ákveðnum Krists-trúar-manni.“18 En
einmitt á þennan hátt lýsti hann einnig grunninum að guðfræði Hannesar
Finnssonar (1739-1796) biskups þegar hann sagði að Hannes hafi verið
„einlægur trúmaður og meira að segja í jákvæða kristilega átt, þ.e. Krist-
trúarmaður“.19 Þar sem Hannes var af allt annarri kynslóð og mótaður af
öðrum guðfræðistefnum en Tómas læðist sá grunur að gagnrýnum athug-
anda að Jóni Helgasyni hafi hætt til að sjá sömu grunnþætti í guðfræði
þeirra einstaklinga sem hann valdi sér til umfjöllunar. Jafnframt væri þá
um uppistöðuna í hans eigin guðfræði að ræða en vissulega má lýsa Jóni
Helgasyni sjálfum sem Kriststrúarmanni. Þá má einnig benda á að hug-
takið er ærið opið og lýsir frekar trúarafstöðu en guðfræðilegum áherslum.
Loks ætti hugtakið að eiga við um kristna menn almennt. Þrátt fyrir þær
efasemdir sem hér hafa verið látnar í ljós má færa rök að því að hugtak
það sem hér um ræðir geti þjónað tilgangi til að lýsa guðfræðilegri stöðu
Hannesar Finnssonar og Tómasar Sæmundssonar hvors á sinni tíð í þrengri
merkingu en látið var að liggja.
Hér að framan er litið svo á að Tómas hafi verið guðfræðingur á mörkum
upplýsingar og nýrrar hefðbundnari og kirkjulegri stefnu sem leysti upp-
lýsinguna af hólmi. Hannes Finnsson hafði raunar svipaða stöðu í upphafi
upplýsingartímans. Höfundur þessarar greinar hefur lýst honum sem einum
fyrsta fulltrúa frumupplýsingarinnar hér á landi.20 Með frumupplýsingu
(,aufgeklárte/verniinftiege Orthodoxie) er átt við stefnu sem kostaði kapps um
að samþýða arfinn frá rétttrúnaðinum og píetismanum þar sem það átti við
með nýjum áherslum upplýsingartímans á grundvelli þess grundvallarvið-
horfs að skynsemi og opinberun væru tvær leiðir til gildrar trúarlegrar þekk-
17 Jón Helgason 1941: 135-136. Hultberg 1983: 45-49.
18 Jón Helgason 1941: 138.
19 Jón Helgason 1936: 223.
20 Hjalti Hugason 1990: 132-134.
82