Jökull - 01.12.1964, Blaðsíða 50

Sankti Brendan var hetja að fornum sið — af
konungsættum. Að beztu fyrirmvndum snöri
hann baki við heiminum til að gerast munkur,
en lét til leiðast fyrir þrábeiðni manna að ger-
ast ábóti. Skáldið lýsir þessu í fám línum, áður
hann hefji söguna: Nálægt lokum ævi sinnar
baðst Brendan þess, að sér yrði sýnt í tvo
heima, himin og Hel. Þessa orsök fararinnar
hefur Benedeit sjálfur diktað. Brendan leitaði
ráða hjá Barintz, sem hafði lent á eyju nálægt
Paradís á sinni sjóferð. Þetta mun vera í fyrsta
sinn í frönskum bókmenntum, er menn leita
ráða hjá munki, sem gefur góð ráð, en munk-
urinn verður að húsgangi í bókmenntunum.
Auk þess virðist Barintz vera uppfundinn af
Benedeit. Er Brendan kom úr jressari ráðagerð,
byggði hann sér skip og skipaði það fjórtán
félögum. A siðasta augnabliki varð hann nauð-
viljugur að bæta þrem í hópinri. Þessir þrír
minna á þrjá hrappa lygisagna, enda hrepptu
þeir allir illan enda. Lýsingin á sjóferðinni er
full af undrum — auðug borg, frámunalega
skrautleg; páskaveizla á baki sofandi hvals, en
sá hvalur er ekki einsdæmi í bókmennum tím-
ans, því hans er getið í kvæði eftir samtíma-
mann Benedeits, Philippe de Taon, auk þess
sem hvalurinn hittist í Þúsund og einni nótt.
(Þessi hvalur heitir aspedo í íslenzkum Physio-
logus, en Cete grandi í miðensku Bestiary.j.Þarna
er líka fuglaparadís með kór fallinna engla,
sem Chrestien af Troyes notaði í Yvain. Þarna
er töfrabrunnur áfengur, sem verður margra
barna faðir í bókmenntum; þarna eru bardagar
sæskrímsla, finngálkn og drekar, smiðja Helvítis
mjög áþekk hreinsunareldi Patreks helga, eld-
fjallið' Hekla, þar sem Júdas var í haldi, ákaf-
lega vinsælt efni í frönskum bókmenntum, og
loks Paradís sjálf. Þar gefur skáldið sér lausan
taum og bætir talsverðu við lýsinguna. Nokkuð
hefur hann frá Genesis (Fyrstu Mósebók), nokk-
uð frá Exodus (Annarri Mósebók), nokkuð frá
Apocalypsis (Opinberunarbókinni), en næstum
jafnmikið frá Claudian (um 400). Það er merki-
legt að sjá, hvernig tvær lindir Claudians, sem
bera blandað eitur og hunang, snúast í tvær
ár, er fljóta í mjólk og hunangi, og hvernig
Æska (Juventus) snýst í engil sem leiðsögu-
mann. Lukti garðurinn er fluttur upp á fjall.
Að svo komnu er ekki annað fyrir skáldið að
gera en að segja stuttlega frá endurkomu hins
heilaga manns og dauða. Ivvæðið endar jafn-
fyrirvaralaust og það hefst; enginn eftirmáli.
Benedeit breytti sögu sinni á tvennan hátt.
Hann gerði hana uppbyggilegri með því að
gera förina trúarsönnun (test of faith); hann
skreytti hana liér og þar og sýndi þar með, að
hann var hrifinn orðinn af rómantísku stefn-
unni og hirðtízkunni.
Rit Benedeits varð þegar mjög vinsælt.
Skömrnu eftir dauða drottningarinnar, 1121,
tileinkaði hann það eftirmanni hennar á drottn-
ingarstóli, Adelizu frá Louvain.
Ef trúa má vitnisburði Renards — Reinecke
Fuchs'— Skaufhalabálks — þá hafði Skaufhali
á skemmtiskrá sinni góð bretónsk og brezk
kvæði, Mestinasspá, Neptún, Arthur konung,
Tristran, Chievrefeuelle (geitarlauf), ísold og
Sankti Brendan, — allt til söngs. Líklega hefur
Brendan verið sunginn undir lagi, er átti við
latneska hymnann, er fylgdi hátíð hans. Einn
slíkur er frá Ivrea á Irlandi og hefst:
Iam Brendani sanctos mores
Canent fratres et sorores.
Snúið úr Anglo-Norman Literatur and its
Background. By M. Dominica Legge. Oxford.
Clarendon Press 1963, með leyfi höfundar.
Um Brendan má nú vísa Islendingum á ágæta
grein, „Brendan kom til Islands (548)“ eftir
Árna Óla í Grúski (1964). Á Háskólabókasafni
er til Navigatio St. Brendani abbatis, by Carl
Celmer. University of Notre Dame Press, 1959.
I made the discovery that Hekla’s first erup-
tion of 1104 was first mentioned in European
Literatur in the Anglo-norman poem Voyage of
St. Brendan by Benedeit, a Benedictine monk
at the Court of Maud, queen of Henry I,
during the years 1106—1121. I made this dis-
covery tuhile reading and reviewing for Revue
Belge the book Anglo-Norman Literature and
its Background by M. Dominica Legge (Oxford
1963), whose chapter on Benedeit and Brendan
I have here roughly translated for Icelandic
readers, while English readers are referred to
the book.
The discovery is dedicated to my old friend
Jón Eythórsson on his seventieth birthday,
January 21, 1965.
108
JÖKULL 1964