Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.2014, Blaðsíða 15

Helgarblað 14.–17. nóvember 2014 Fréttir 15
StefnulauSir Stjórnmálaflokkar
n Samfylkingin enn í stefnumótun vegna olíuvinnslu n Ríkisstjórnarflokkarnir ætla að minnka útblástur og vinna olíu n VG með og á móti
seinni ára var þannig í raun sam-
þykkt árið 1983 án þess að flokkarn-
ir hafi raunaverulega gengið skipu-
lega til verks.
„Þvert á móti voru nær allir
stjórnmálaflokkar margklofnir í af-
stöðu sinni til laga um fiskveiði-
stjórnun.“ Kvótakerfið er afar um-
deilt og hefur raunar verið miðja
pólitískra átaka á Íslandi í þá þrjá
áratugi sem það hefur verið við
lýði. Undirbúningsleysi stjórn-
málaflokkanna þegar kemur að
olíuvinnslu og skortur á skýrri og
skipulagðri stefnu á sér því sögu-
lega sambærilegt dæmi sem lær-
dóm má draga af.
Ríkisolíufélag
Sem lið í núverandi stefnu yfirvalda
hefur Ragnheiður Elín Árnadóttir
iðnaðarráðherra lagt fram frum-
varp um stofnun ríkisolíufélags. Í
frumvarpinu er lagt til að ráðherra
verði heimilt að stofna opinbert
hlutafélag sem hafi það hlutverk
að gæta hagsmuna íslenska ríkisins
við þátttöku þess í kolvetnisstarf-
semi. Frumvarp Ragnheiðar gerir
ráð fyrir að ríkið leggi fyrirtækinu til
20 milljónir í hlutafé til stofnfundar
félaginu.
„Skal allt hlutafé félagsins vera
í eigu ríkissjóðs og sala þess og
önnur ráðstöfun óheimil,“ seg-
ir í athugasemd fjármála- og efna-
hagsráðuneytisins við frumvarpið.
„Félagið skal sjá um alla umsýslu
og framkvæmd á þátttöku ríkisins
í útgefnum kolvetnisleyfum eða
tengdri starfsemi og vera leyfishafi
fyrir hönd ríkisins í þeim leyfum
sem ríkið tekur þátt í. Skal félagið
hafa allar tekjur af leyfunum, greiða
allan kostnað við fjárfestingar,
rekstur og umsjón með leyfunum
og greiða arð í ríkissjóð samkvæmt
ákvörðun aðalfundar hverju sinni.
Ráðherra verður heimilt að gera
þjónustusamning við félagið um
verkefni þess og fjármögnun þar
til tekjur af leyfum falla til. Sérstak-
lega er tekið fram að félaginu verði
óheimilt að starfa sem vinnslufyrir-
tæki. Samkvæmt frumvarpinu skal
sá ráðherra sem fer með eignir rík-
isins fara með eignarhlut ríkisins í
félaginu. Gert er ráð fyrir að frum-
varpið öðlist lagagildi við samþykkt
þess en komi til framkvæmda þegar
ákvörðun um stofnun hlutafélags
liggur fyrir.“
Ljóst má vera að með stofnun
ríkisolíufélags auk þeirra sérleyfa
sem þegar hafa verið gefin út að op-
inber stefna Íslands er að vinna olíu
innan íslenskrar efnahagslögsögu.
Rannsóknir og boranir
Ríkisolíufélagið íslenska verður að
hluta byggt á norska ríkisolíufé-
laginu Petoro en félagið fer fyrst og
fremst með eignir og leyfi í hönd-
um norska ríkisins en ekki beina
vinnslu eins og Statoil. „Upp úr 1980
varð mikil umræða í Noregi um að
ekki væri rétt að eitt fyrirtæki færi
með svo stóran hlut í olíuleyfum
og arði af olíuvinnslu sem Statoil
gerði á þeim tíma. Í kjölfar þeirrar
umræðu ákvað norska þingið árið
1985 að skipta upp hlut norska rík-
isins í eignum Statoil. Var helming-
ur eignanna tekinn undan félaginu
og sá hluti kallaður „séreign norska
ríkisins í olíustarfsemi“.“ Árið 2011
var Statoil að hluta til einkavætt og
þótti þá ekki við hæfi að eignaum-
sýsla ríkisins væri í höndum fyrir-
tækisins. Petoro var stofnað í kjöl-
farið.
„Eignir ríkisins sem Petoro fer
með eru m.a. um þriðjungur af
olíu- og gasauðlindinni á norska
landgrunninu, þ.m.t. hlutur í 33
vinnslusvæðum, auk þess sem rík-
ið á hlut í um 158 vinnsluleyfum þar
sem félagið fer með frá 3 prósent og
upp í 59 prósent hlut í leyfum, en
algengast er að hlutur Petoro sé
annað hvort 20 prósent eða 30 pró-
sent. Félagið á einnig um helming
af öllum flutningsleiðslum fyrir gas
á norska landgrunninu. Auk þess
að fara með eignarhlut ríkisins í
olíustarfsemi fer Petoro með eftirlit
með sölu olíu og gass sem unnið er
á þeim svæðum sem ríkið á hlut í.“
Á þessu sem og yfirlýsingum stjórn-
valda – þar á meðal Ragneiðar Elín-
ar – er ljóst að bein vinnsla verður
ekki í höndum ríkisfyrirtækis á Ís-
landi. Hins vegar eru líkur á vinnsla
verði í höndum norsks og kín-
verskra ríkisfyrirtækja.
Hagsmunir Íslands
Í umsögn við frumvarpi Ragnheiðar
Elínar um stofnun ríkisolíufélags er
skýrt að fyrirtækið mun ekki taka að
sér vinnslu. „Tilgangur slíks félags
er að gæta íslenskra hagsmuna með
því að halda utan um leyfi til olíu-
og gasvinnslu, sem íslenska ríkið
kann að taka þátt í, og leggja þannig
grunn að því að hugsanlegur ávinn-
ingur af olíuvinnslu nýtist samfé-
laginu öllu. Skýrt er tekið fram í
frumvarpinu að hlutafélaginu er
óheimilt að starfa sem vinnslufyrir-
tæki enda er sá rekstur annars eðl-
is,“ þá er sú skipting sem viðhaldið
er í Noregi á leyfa- og eignaumsýslu
annars vegar og vinnslu hins vegar
nefnd sem rök fyrir þessum tak-
mörkunum. Íslenska ríkisolíufyrir-
tækið gæti hins vegar tekið þátt
í norskum leyfaútboðum við Jan
Mayen-hrygginn en slíkt er vænt-
anlega hluti af ástæðu þess að nú-
verandi yfirvöld ráðast í stofnun
olíufélags.
Samningur Íslands og Noregs
Ísland og Noregur gerðu árið 1981
með sér samning um landgrunnið á
svæðinu milli Íslands og Jan Mayen.
„Ef að því kemur að norsk stjórn-
völd hefja útboð á rannsóknar- og
vinnsluleyfum Noregs megin á Jan
Mayen-svæðinu á Ísland rétt á því
að taka þátt í þeim leyfum með sama
hætti (25 prósent) og norsk stjórn-
völd hafa tekið þátt í þeim þremur
sérleyfum sem íslensk stjórnvöld
hafa veitt á Drekasvæðinu,“ segir í
umsögn við frumvarpið. „Æskilegt
er því að hafinn sé undirbúning-
ur að stofnun slíks hlutafélags svo
að íslensk stjórnvöld verði tilbúin
að takast á við hugsanlegar leyfis-
veitingar Norðmanna til rannsókn-
ar og vinnslu kolvetnis á Jan Mayen-
svæðinu. Í því samhengi er þó rétt
að benda á að íslenska ríkið þarf
ekki að taka ákvörðun um þátttöku
í leyfum á norska hlutanum fyrr en
eftir að olía hefur fundist, og því
líklegt að nokkur ár muni líða þar til
reynir á félagið í því hlutverki.“
Er aftur snúið
Sé litið til þeirra aðgerða sem þegar
hafa átt sér stað ásamt stefnumótun
og leyfisveitingum íslenska ríkisins
er ljóst að skammt er þar til erfitt
verður að snúa aftur. Yfirvöld hafa
þegar veitt þrjú sérleyfi og fyrirtæki
og erlend ríki hafa þegar lagt nokk-
uð fé í rannsóknir. Hins vegar er
leit tiltölulega skammt á veg kom-
in. Þegar hafa þó heyrst þær radd-
ir að skammt sé í að ekki verði aft-
ur snúið.
Kristín Haraldsdóttir, for-
stöðumaður auðlindaréttar við
Háskólann í Reykjavík, ræddi
þannig lagalega óvissu á nýleg-
um stefnumótunarfundi Samfylk-
ingarinnar. Áður hefur verið vitn-
að í Kristínu í úttektum DV vegna
hugsanlegrar olíuvinnslu en Krist ín
varpaði sér stak lega fram þeirri
spurn ingu hver rétt arstaða ís-
lenskra stjórn valda væri ef til kæmi
stefnu breyt ing varðandi olíu leit
og -vinnslu frá því sem nú er. Hún
spurði hvaða afleiðingar það hefði
ef olía fyn dist en ís lensk stjórn-
völd veiti ekki leyfi til vinnslu vegna
um hverf is sjón ar miða. Árið 2009
skapaðist þannig færi til að ræða
umhverfissjónarmið gegn vinnslu
með yfirlýsingum Kolbrúnar Hall-
dórsdóttur, þáverandi umhverfis-
ráðherra, gegn vinnslu. Sú umræða
var hins vegar ekki tekin og raunar
brugðist afar harkalega við.
Eignarrétturinn og
almannahagur
Kristín benti þannig á að þegar
hefðu einkaaðilar ráðist í nokkra
starfsemi vegna leitar og við leyfis-
útboð. Farið færi í þá starfsemi með
vinnslu að leiðarljósi. Aðilarnir sem
að vinnslu komi hafi þannig fjárfest
bæði í tíma og eignum og njóti því
verndar í samræmi við það. Verði
stefnubreyting hjá íslenskum yfir-
völdum verði ríkir almannahags-
munir að vera að baki. Hins vegar
má benda á að stefnan um 50–70
prósenta samdrátt á útblæstri gróð-
urhúsalofttegunda frá árinu 2007 er
enn við lýði og hefur raunar verið
tekin til áframhaldandi úrvinnslu
með skýrslu umhverfisráðuneyt-
isins árið 2009. „Ef við gef um okk-
ur það að það yrði stefnu breyt ing
stjórn valda og það væri áhugi fyr-
ir því að hrein lega ganga frá þessu
rétt ar sam bandi þá blas ir það við
að það þurfi að spyrja sig að því
hvort það sé heim ilt,“ sagði Krist ín
á fundinum. n
Umhverfisvernd og olía Samstarfssáttmáli núverandi yfirvalda gerir ráð fyrir að olíuvinnsla hefjist sem fyrst.
Olíuvinnsla ekki samræmanleg
stefnu VG Kolbrún Halldórsdóttir sagði
árið 2009 að olíuvinnsla á Drekasvæðinu
væri andstæð hugmyndafræði VG.
Notkunin ekki vinnslan sem skiptir
máli Birgir Ármann sagði fyrir kosningar
2009 að hvar olía væri unnin skipti ekki
meginmáli heldur í hvað hún væri notuð.
Setti lög um olíuvinnslu Valgerður
Sverrisdóttir mælti fyrir lögum um olíu-
vinnslu árið 2001. Þá hafði leit þegar staðið
yfir með hléum frá sjötta áratugnum.
„Þetta er svona
óðagotsaðgerð í
mínum huga, sem farið
var í, og algerlega, eins og
ég segi, að vanbúnu máli.