Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.2014, Qupperneq 28

Helgarblað 14.–17. nóvember 2014
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
fréttaskot
512 70 70fr jál s t, ó Háð dag b l að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
aðalnúmer
ritstjórn
áskriftarsími
auglýsingar
sandkorn
28 Umræða
Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Hallgrímur Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jóhann Hauksson • Ritstjórnarfulltrúi: Ingi Freyr Vilhjálmsson • Umsjónarmaður innblaðs: Sólrún Lilja Ragnarsdóttir
Framkvæmdastjóri : Steinn Kári Ragnarsson • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Hanna Birna og prófsteinninn
Rólegur Illugi
Seinagangurinn sem fylgt hefur
ráðningunni á nýjum þjóðleik­
hússtjóra þykir nokkuð lýsandi
fyrir menntamálaráðuneyti Illuga
Gunnarssonar. Eftir því hefur verið
tekið að hlutirnir gerast nokkuð
hægt á þeim bænum og þykir Ill­
ugi nokkuð rólegur í tíðinni.
Ráðningin á nýja leikhússtjór­
anum, sem taka á við starfinu
þann 1. janúar næstkomandi, er
bara enn eitt dæmið. Raunar hef­
ur ráðningin dregist svo mikið að
drátturinn er farinn að hafa áhrif á
áætlanir leikhússins fyrir næsta ár.
Í fyrra tók ráðningin á nýjum
framkvæmdastjóra LÍN einnig
sinn tíma og var kláruð talsvert
seinna en ætlað var.
Gallabuxnalaus LÍN
Urgur er kominn upp hjá
starfsmönnum Lánasjóðs ís­
lenskra námsmanna eftir nýlegan
starfsmannafund.
Meðal þess
sem fram mun
hafa komið á
fundinum er að
framvegis megi
starfsmenn sjóðs­
ins ekki klæðast
gallabuxum í vinnunni. Munu
einhverjir þeirra hafa tekið til­
mælin óstinnt upp. LÍN á því að
verða gallnabuxnalaus árið 2015.
Hrafnhildur Ásta Þorvaldsdóttir
er framkvæmdastjóri Lánasjóðs
íslenskra námsmanna.
Vitneskja Hönnu Birnu
Lekamálið virðist nú senn ætla að
taka enda í lögfræðilegum skiln­
ingi með játningu og dómi yfir
Gísla Frey Valdórs-
syni.
Eftir standa hins
vegar endan­
legar pólitískar
afleiðingar máls­
ins og auðvitað
sú stóra spurning
hvort Hanna Birna Kristjánsdóttir
hafi í reynd vitað að það var Gísli
Freyr sem lak skjalinu um hælis­
leitendurna í fjölmiðla, líkt og
hann hefur nú gengist við.
Segja má að skoðanir manna
séu skiptar á þessu, sumar trúa
Hönnu Birnu en aðrir ekki. Hins
vegar má segja að pólitískt líf
hennar velti á þessari spurningu:
Hvort hún vissi eða vissi ekki.
Svarið við spurningunni mun hins
vegar kannski aldrei koma fram.
Aur fyrir upplýsingar
Bók Styrmis Gunnarssonar um
kalda stríðið á Íslandi er byrjuð
að vekja athygli en hún kemur út
í næstu viku. Mogginn sló því upp
á fimmtudaginn að Styrmir hefði
á sjöunda áratugnum fengið upp­
lýsingar frá ónafngreindum sós­
íalista um hræringar í herbúðum
vinstrimanna. Þessar upplýsingar
rötuðu svo í gegnum Morgun­
blaðið til æðstu ráðamanna
Sjálfstæðisflokksins og jafnvel til
bandaríska sendiráðsins. Hermt
er að Styrmir hafi fengið peninga
frá ritstjóra Morgunblaðsins til að
gefa sósíalistanum ónafngreinda,
heimildarmanni sínum, fyrir að­
stoðina. Sagt er að þessir pen­
ingar hafi komið frá bandaríska
sendiráðinu á Íslandi sem þannig
gat fengið upplýsingar um starf­
semi sósíalista á Íslandi fyrir lítið.
Þú verður bara að
þola það
Sigmar Guðmundsson tók viðtal við forsætisráðherra. – Kastljós
H
anna Birna Kristjánsdóttir
innanríkisráðherra getur ekki
setið lengur sem ráðherra í
ríkisstjórn Íslands.
Þetta verður augljóst þegar fyr­
ir liggja málavextir lekamálsins, af­
leiðingar þess og þýðing fyrir þau
gildi sem við teljum að eigi að liggja
til grundvallar við stjórnsýsluna í
landinu. Í þeim efnum er lekamálið
mikilvægur prófsteinn til framtíðar.
Þrátt fyrir að endahnútur hafi ver­
ið bundinn á einn meginþráð máls­
ins fer því fjarri að öll kurl séu kom­
in til grafar.
Máli ákæruvaldsins gegn pólitíska
aðstoðarmanninum lauk í gær en í
máli almennings og Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur er margt óuppgert.
Mest hefur það að gera með hvern­
ig farið var með vald ráðuneytisins
og það yfirlæti og yfirgang sem sýnd­
ur var þeim fjölmörgu aðilum sem
tengjast málinu, auðvitað fyrst og
fremst fólkinu sem brotið var á með
birtingu lekaskjalsins, en líka fjöl­
miðlinum DV sem vakti fyrst athygli
á málinu og sérstaklega þeim Jóni
Bjarka Magnússyni og Jóhanni Páli
Jóhannssyni, blaðamönnum sem
leiddu umfjöllun fjölmiðla á þessu
ári sem liðið er frá upphafi málsins.
Nú liggur fyrir, ef það var einhverj­
um ekki ljóst frá upphafi, að umfjöll­
un þeirra átti fullan rétt á sér og var
aðkallandi og bráðnauðsynleg.
En það hefur verið gert lítið úr
þeim, þeim hótað og vegið að starfs­
heiðri þeirra og þeir loks lögsóttir.
Þessi framganga pólitískra yfirmanna
æðsta yfirvalds lögreglu og dómstóla
í landinu er með eindæmum ógeð­
felld.
Þá er ótalinn sá þáttur í framgöngu
ráðherrans sem nú er til sérstakrar
rannsóknar umboðsmanns Alþingis:
Framganga Hönnu Birnu Kristjáns­
dóttur og yfirlýsingar hennar og til­
burðir til að ýmist gera lítið úr, grafa
undan eða þrýsta á um lögreglurann­
sókn málsins sem fram fór á vegum
ákæruvaldsins í landinu, ríkissak­
sóknara með aðstoð lögreglustjórans
á höfuðborgarsvæðinu.
Þegar umboðsmaður Alþingis
birtir í næstu viku álit sitt á samskipt­
um Hönnu Birnu og lögreglustjór­
ans á höfuðborgarsvæðinu verð­
ur forvitnilegt að sjá hvort pólitískur
stuðningur samherja hennar í báð­
um flokkum í ríkisstjórn endist henni
til áframhaldandi setu á ráðherra­
stóli.
Hanna Birna segist ætla að klára
þetta kjörtímabil í pólitík. Hún segir
þó að það geti alltaf orðið breytingar í
ríkisstjórninni sem geti orðið til þess
að hún taki að sér önnur verkefni.
Hún opnar því á þann möguleika að
hætta.
Ákvörðunin um hvort hún gegn­
ir ráðherraembætti áfram er alger­
lega í hennar höndum. Hún þarf nú
að meta það tapaða traust á með­
al almennings og skaðann af þeim
trúnaðarbresti sem er bein afleiðing
af framgöngu hennar í lekamálinu,
og vega þetta á móti þeim stuðningi
sem hún telur sig enn njóta meðal
kjósenda sinna og samflokksmanna
til áframhaldandi verka í ríkisstjórn.
Mjög mikið veltur á því fyrir stjórn­
málin í landinu að hún meti þetta rétt.
Þessu stóra máli, sem virtist lítið í
fyrstu, er alls ekki lokið. Niðurstaðan
úr því mun segja okkur mikið um það
hvort okkur sem þjóð í þessu landi
mun miða stjórnarfarslega aftur á
bak úr þessu, ellegar nokkuð á leið. n
Hann er með
ritara
Gísli Einarsson keppir við borgarstjóra í eggjakökugerð. – DV
Ég ætla ekki að
svara
Gísli Freyr Valdórsson neitar að svara hvort hann eða Hanna Birna sagði satt. – DV
E
in algengasta hagstjórnarvilla
í heimi er að fella gengi gjald­
miðils og bjóða verðbólg­
unni síðan til borðs til að éta
upp ávinninginn. Þegar þannig er
farið að, ýfir gengisfellingin bara
upp verðbólguna án þess að skila
nokkrum varanlegum árangri í
auknum útflutningi, minni inn­
flutningi, hagstæðari viðskiptum
við útlönd og léttari skuldabyrði.
Ísland var þessu marki brennt ára­
tugum saman, og sama máli gegn­
ir um mörg þróunarlönd. Vandinn
undir niðri var ábyrgðarleysi og
agaleysi. Þess vegna m.a. er Ísland
nú skuldum vafið. Þegar nauðsyn
bar til að fella gengið þrátt fyrir
þenslu, hefði þurft að rýma fyrir
auknum útflutningi í kjölfarið með
því að halda aftur af neyzlu eða
fjárfestingu. Það brást iðulega. Þar
lá villan.
Sagan endurtekur sig
Sama sjónarmið á við um svo
nefnda leiðréttingu á höfuðstól
húsnæðislána, sem ríkisstjórnin
tilkynnti lántakendum á dögunum
með lúðrablæstri. Leiðréttinguna
hefði þurft að fjármagna með þeim
hætti, að verðbólgan sé ekki næsta
vís til að éta upp ávinninginn inn­
an tíðar. Það hefði m.ö.o. þurft að
hækka skatta eða lækka útgjöld
ríkisins til mótvægis við þá inn­
spýtingu kaupmáttar, sem fellur
lántakendum í skaut til skamms
tíma litið. Eins og í gengisfellingar­
dæminu að framan hefði þurft að
rýma fyrir auknum kaupmætti
heimila með því að rifa seglin til
að girða fyrir aukna verðbólgu af
völdum leiðréttingarinnar.
Þessu er ekki að heilsa nú, þar
eð ríkisstjórnin segist ætla að
sækja um helming fjármögnunar
„leiðréttingarinnar“ með skatti
á þrotabú gömlu bankanna. Slík
skattheimta er því marki brennd,
að skattinn stendur til að sækja í
hendur erlendra kröfuhafa, sem
hafa engin umsvif og því engin segl
að draga saman á Íslandi. Eins og
Gunnar Tómasson hagfræðingur
hefur lýst, þá stendur til að virkja
dautt fé. Við bætist, að til stendur
að dæla óvirkum lífeyrissparnaði
inn í hagkerfið í skjóli skattfríð­
inda. Þar er því enn verið að virkja
dautt fé. Mótvægið vantar. Slík inn­
spýting fjár inn í efnahagslífið án
mótvægis í landi, sem logar í verk­
föllum með verðbólgu og geng­
isfall kraumandi undir yfirborði
gjaldeyrishafta, er ávísun á aukna
verðbólgu með gamla laginu hér
heima þrátt fyrir litla eða enga
verðbólgu í nálægum löndum.
Þar eð verðtryggingin stendur enn
óbreytt, mun aukin verðbólga af
völdum „leiðréttingarinnar“ þenja
höfuðstól húsnæðislánanna, svo
að þau munu smám saman sækja
í fyrra horf.
Óleystur fákeppnisvandi
Gild rök hafa verið færð að því, að
raunveruleg leiðrétting höfuðstóls
húsnæðislána eigi rétt á sér eftir
allt, sem á undan er gengið. En
það er ekki sama, hvernig að slíkri
leiðréttingu er staðið. Hið rétta
í stöðunni hefði verið láta leið­
réttinguna hverfast um það sjónar­
mið, að miklar skuldir eru ekki að­
eins á ábyrgð lántakandans, heldur
einnig lánveitandans. Því hefði
þurft gagngera og framvirka endur­
skoðun á skuldaskilum lántakenda
við bankana og Íbúðalánasjóð. Þá
hefði þurft að nota tækifærið til að
sníða bönkunum stakk eftir vexti og
girða fyrir getu þeirra til að halda
áfram að hegða sér eins og ríki í
ríkinu. Þetta var ekki gert. Ríkis­
stjórnin hefur engin áform kynnt
enn um framtíðarskipan banka­
málanna. Vonsviknir viðskiptavin­
ir bankanna eygja því enga von enn
um aukna innlenda samkeppni
eða erlenda samkeppni, sem þyk­
ir þó sjálfsögð í öllum nálægum
löndum. Óbreytt fákeppni á fjár­
málamarkaði mun kalla áfram á
mikinn vaxtamun, þ.e. háa útláns­
vexti og lága innlánsvexti. Betra
skipulag bankamálanna með er­
lendri samkeppni er til þess fallið
m.a. að tryggja hagkvæmni og rétt­
læti á húsnæðislánamarkaði, svo
að vextir og gjaldtaka lánastofnana
geti orðið með svipuðum hætti og í
nálægum löndum.
Við bætist enn óleystur vandi
af völdum verðtryggingar, sem í
framkvæmd hefur reynzt hafa tvo
megingalla. Þegar verðlag hækkaði
hraðar en kaupgjald, t.d. 2008–
2010, uxu skuldir heimilanna
hraðar en laun og mörg heimili
lentu í greiðsluerfiðleikum. Þús­
undir fjölskyldna misstu heimili
sín. Vegna viðmiðunar fjárskuld­
bindinga við verðlag án tillits til
kaupgjalds hafa lántakendur þurft
að bera mesta áhættu vegna lána­
samninga, og lánveitendur hafa
borið litla áhættu. Þessa slag­
síðu er hægt að leiðrétta með við­
miðun við nýja vísitölu til að girða
fyrir áhrif misgengis kaupgjalds og
verðlags á hag heimilanna með því
að miða höfuðstól húsnæðislána
sjálfkrafa við verðlag þau ár sem
það hækkar hægar en kaupgjald
og við kaupgjald þau ár sem það
hækkar hægar en verðlag. Ekkert
bólar þó enn á endurskoðun verð­
tryggingar. Dómstólar innan lands
og utan eiga eftir að fella lokaúr­
skurð um verðtryggingu neytenda­
lána og hvort framkvæmd henn­
ar standist lög. Upptaka evrunnar
myndi slá tvær flugur í einu höggi
með því að opna greiðfæra leið út
úr fákeppnisvandanum og verð­
tryggingu. n
Skammgóður vermir
Þorvaldur Gylfason
skrifar
Kjallari „Leiðréttinguna
hefði þurft að fjár-
magna með þeim hætti,
að verðbólgan sé ekki
næsta vís til að éta upp
ávinninginn innan tíðar.
Leiðari
Hallgrímur Thorsteinsson
hallgrimur@dv.is
„Þrátt fyrir að enda-
hnútur hafi verið
bundinn á einn meginþráð
málsins fer því fjarri að öll
kurl séu komin til grafar.