Morgunblaðið - 10.10.2015, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2015
AVS rannsóknasjóður hefur að markmiði að styrkja verkefni, sem stuðla að auknu verðmæti
íslensks sjávarfangs og styrkja samkeppnishæfni íslensks sjávarútvegs og fiskeldis. Sjóðurinn
auglýsir nú eftir umsóknum í verkefni með þetta að markmiði. Skilafrestur umsókna er til kl.
20, 1. desember 2015. Umsóknum ber að skila rafrænt á netfangið avs@byggdastofnun.is og
bréflega á póstfangið Byggðastofnun v/AVS rannsóknasjóður í sjávarútvegi, Ártorgi 1, 550
Sauðárkrókur. Vakin er athygli á því að umsóknum þarf bæði að skila rafrænt og bréflega.
Styrkir sem sjóðurinn veitir
falla undir tvo flokka:
a. Styrkir til rannsókna- og þróunarverkefna
Styrkir til afmarkaðra rannsókna- og/eða þróunar-
verkefna, sem falla að markmiðum sjóðsins. Veittur
er styrkur til eins árs í senn og skal í umsókn gera
grein fyrir verkþáttum og fjármögnun. Hver styrkur
getur numið allt að átta milljónum króna.
Hægt er að sækja um styrki til umfangsmeiri verk-
efna (framhaldsverkefna), sem unnin eru á lengri
tíma, eða allt að þremur árum, en sækja þarf um
styrk á hverju ári. Hafi verkefnið áður verið styrkt,
þarf að gera grein fyrir framvindu þess áður en
styrkumsókn er afgreidd.
b. Smá- eða forverkefni
Hægt er að sækja um styrki til smærri verkefna eða
til að undirbúa stærri verkefni á sviði rannsókna og/
eða þróunar. Styrkupphæð er allt að einni milljón
króna og skal verkefnið unnið innan tólf mánaða.
Um alla styrki gildir að framlag
sjóðsins má ekki fara fram
yfir 50% af heildarkostnaði og
sjóðurinn tekur ekki þátt í að
styrkja fjárfestingar.
Nánari upplýsingar og
umsóknarblað er að finna á
heimasíðu sjóðsins www.avs.is.
AVS rannsóknasjóður í sjávarútvegi · Ártorgi 1 · 550 Sauðárkrókur · sími 455 5400 · www.avs.is
AVS rannsóknasjóður í sjávarútvegi
starfar á vegum atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneytisins.
AVS rannsóknasjóður í sjávarútvegi
auglýsir eftir umsóknum
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
„Hann er 13 ára hugrakkur,
skemmtilegur og hugmyndaríkur
strákur. Þegar hann verður veikur
verður hann að fá aðstoð, eins og önn-
ur veik börn. Hann hefur grátið undir
sæng allan afmælisdaginn sinn og
sagst vilja deyja. Daginn eftir finnst
honum að hann sé bestur í öllu og geti
sigrað heiminn. Hann fer hátt upp og
langt niður. Þess vegna kalla ég hann
rússíbanann.“ Þetta segir Helga
Björg Dagbjartsdóttir, móðir 13 ára
drengs sem var greindur með geð-
hvörf þegar hann var átta ára og er
einnig með kvíðaröskun, ADHD og
mótþróaþrjóskuröskun.
Jólin áður en drengurinn átti að
byrja í grunnskóla fór að bera á
kvíða. Hann hafði farið í heimsókn í
skólann, fannst það erfitt og kveið
fyrir því að byrja í skóla. Um vorið
fór hann í kvíðagreiningu og nið-
urstaðan var að hann væri ekki með
kvíðaröskun. „Fyrstu tvær vikurnar í
sex ára bekk gengu mjög vel, en síð-
an hrundi allt. Hann var úti um allt
og vakti heilu næturnar. Þess á milli
var hann mjög þungur, grét og var
ofsalega kvíðinn. Hann nagaði allt
sem hann komst í; föt og húsgögn og
kvíðinn braust m.a. út í trúðslátum,
áráttuhegðun, athyglisbresti, að-
skilnaðarkvíða og árásarhneigð og ég
þurfti oft að bera hann argandi í skól-
ann,“ segir Helga.
Erfitt að finna meðferð við hæfi
Hann fór í greiningu hjá skólasál-
fræðingi og niðurstaðan var að hann
væri með ADHD. Helga segist hafa
verið ósammála þeirri niðurstöðu, en
samþykkti að sonurinn færi á
ADHD-lyf. „Hann varð skrýtinn af
þeim, vaknaði á nóttunni og bablaði
eins og ungbarn. Eftir smá tíma var
hann tekinn af lyfjunum. Þetta virk-
aði greinilega ekki sem skyldi.“
Ýmislegt var prófað til að hjálpa
piltinum, t.d. umbunarkerfi, meðferð
hjá geðlækni og ýmis lyf, en ekkert
bar árangur. Í 2. bekk var ákveðið að
hann færi í átta vikna legu á barna-
og unglingageðdeild, BUGL og þar
fór hann einnig í ítarlega greiningu.
Daginn áður en niðurstaða hennar
átti að liggja fyrir rakst Helga á
bækling um geðhvörf og fór að blaða í
honum. Við það rann upp fyrir henni
ljós. „Mér fannst eins og ég væri að
lesa um son minn. Þess vegna varð ég
ekkert hissa þegar geðlæknirinn
sagðist hafa greint hann með geð-
hvörf. Það var gott að fá nafn á það
sem var að honum, við vorum búin að
ganga í gegnum svo margt.“ Að sögn
Helgu er mjög umdeilt að greina svo
ung börn með sjúkdóminn, það er
mjög sjaldgæft hér á landi og margir
sérfræðingar voru ósammála þessari
greiningu, en hafa nú fallist á hana.
Góður stuðningur í skóla
Við tók tímabil þar sem illa gekk að
finna meðferð sem hentaði drengn-
um, hann fékk tíð oflætisköst, svaf lít-
ið sem ekkert og var mikið veikur.
Hann var meira eða minna inni á
BUGL allan 4. bekk og margt var
reynt, bæði ýmis meðferðarform og
lyf. Hann gat þó að mestu sótt skóla
reglulega og Helga segir það vera
þeirra „mestu lukku“ að hann var í
Laugarnesskóla og síðar í Lauga-
lækjarskóla. Þar fékk hann alla þá
aðstoð sem hann þurfti frá fyrsta
degi þrátt fyrir að vera ekki kominn
með neina greiningu. Hann var í ein-
staklingsmiðuðu námi og fékk stuðn-
ing inni í bekk. „Ég heyri á foreldrum
geðsjúkra barna að þetta er ekki allt-
af svona. Sum fá litla aðstoð í skól-
anum og ég hef líka heyrt um geðsjúk
börn, sem eru aðeins eldri en hann,
sem hefur verið vísað úr skóla. Skól-
inn hefur gefist upp á þeim.“
Undanfarin ár hefur tekist að
halda sjúkdómnum að hluta til niðri
með lyfjagjöf sem dregur úr þeim
sveiflum sem fylgja geðhvörfum og
þegar á þarf að halda fer rússíbaninn
á legudeildina á BUGL. Hann hefur
verið í listmeðferð og í meðferð hjá
geðlækni, en er talinn of ungur til að
vera í viðtalsmeðferð.
Meðvitaður um sjúkdóminn
Frá fyrstu tíð hefur Helga rætt um
sjúkdóminn við rússíbanann sinn.
„Hann fékk að vita það strax, átta ára
gamall, að hann væri með geð-
sjúkdóm. Hann þurfti að skilja að
stundum réði hann ekki við lífið og
það væri eitthvað á bak við það að
hann vildi stundum deyja. Að það
væri ekki vegna þess að hann væri
ómögulegur eða bjánalegur; þetta
væri vegna sjúkdóms sem hann réði
ekkert við. Það skiptir öllu máli fyrir
sjálfsmynd hans að þetta sé ekki per-
sónuleikinn hans, heldur sjúkdóm-
urinn.“
Fyrir nokkru þurfti Helga að taka
þá erfiðu ákvörðun að rússíbaninn
færi tímabundið af heimilinu. „Hann
var kominn í vítahring ofbeldis gagn-
vart mér og eina leiðin til að brjóta
það upp var að hann færi af heimilinu
um tíma. Ég áttaði mig ekki á því fyrr
en eftir nokkurn tíma að ég var orðin
föst í ofbeldissambandi með syni mín-
um og að systir hans var að upplifa
heimilisofbeldi. Við gátum ekki
hreyft okkur, sjúkdómurinn stjórnaði
heimilinu. Ég veit að ég gerði það
eina rétta fyrir framtíð okkar allra,
ekki síst litlu systur hans sem má
ekki gleymast í þessari rússíban-
aferð. Í grunninn er drengurinn minn
yndislegur, hjartahlýr og skemmti-
legur og þegar köstunum lýkur líður
honum mjög illa og fyllist vanlíðan.“
Rússíbaninn hennar Helgu er nú í
svokölluðu styrktu fóstri á heimili á
landsbyggðinni en í því felst að hann
fær þar sérstaka umönnun og hjálp
við að takast á við sjúkdóminn. Helga
segir að það hafi tekið tæpt ár að
koma þessu í kring og á því tímabili
versnaði ástandið dag frá degi. „Til
að komast í það úrræði þurfti ég að
safna tilkynningum til Barnavernd-
arnefndar. Þannig að ég fór í það. Ég
bað nágranna mína um að tilkynna
ástandið á heimilinu, ég kallaði lög-
regluna á vettvang, ég fékk skólann
til að tilkynna og ég tilkynnti líka
sjálf um ofbeldið. Þetta er auðvitað
fáránleg leið til að fá aðstoð, en sú
eina sem er til.“
Áður en rússíbaninn fór á fóstur-
heimilið dvaldi hann í Vinakoti, sem
er sérhæft úrræði fyrir unglinga með
ýmsan vanda og sjúkdóma, m.a.
geðrasakanir. Haft var samband við
Helgu frá Vinakoti og henni sagt að
þar væri laust pláss og að hann væri
velkominn þangað. Þegar hún hafði
samband við þá félagsmálastofnun,
sem hafði með mál drengsins að gera,
til að inna eftir því hvers vegna henni
hefði ekki verið sagt frá þessum
möguleika var henni sagt að dvölin í
Vinakoti væri of dýr og þess vegna
hefði drengnum ekki verið boðið upp
á hana að svo stöddu. „Þá hélt ég, í
fyrsta skiptið síðan rússíbaninn minn
veiktist að ég væri að fá taugaáfall.
Ég varð svo reið. Hefði honum verið
neitað um að leggjast inn á Landspít-
alann í krabbameinsmeðferð vegna
þess að hún er svo dýr? Af hverju eru
líkamlegir og andlegir sjúkdómar
ekki lagðir að jöfnu?“
Rússíbaninn minn fer
hátt upp og langt niður
Morgunblaðið/Golli
Engir fordómar Helga ráðleggur öllum að vera opnir með geðsjúkdóma.
 Sonur Helgu var átta ára þegar hann greindist með geðhvörf
„Við erum með börn í meðferðar-
úrræðum Barnaverndarstofu sem
glíma við flókinn vanda sem stund-
um samanstendur af þroska- eða
geðröskunum og misnotkun vímu-
efna. En við áttum okkur vel á að
okkar úrræði megna ekki að sinna
þörfum allra barna í vanda, heldur
þarf þekkingu og úrræði fleiri þjón-
ustukerfa,“ segir Halldór Hauksson,
sálfræðingur og sviðsstjóri með-
ferðar- og fóstursviðs Barnavernd-
arstofu. „Það er auðvelt að vera vit-
ur eftir á. En stundum vakna
áleitnar spurningar um að sum mál
hafi orðið of erfið vegna þess að það
tókst ekki jafnóðum að veita við-
unandi stuðning við foreldra og barn
á heimili sínu. Auðvitað ættu að vera
til úrræði fyrir alla og það er það
sem við eigum ávallt að stefna að.“
Halldór segir að það sem einkenni
þennan málaflokk sé að þörfin fyrir
aðstoð geti verið viðvarandi og mikil
yfir langan tíma en vandi sumra geti
breyst mjög hratt til hins verra. „Því
er mikilvægt að hanna þjónustuna
þannig að hún sé stigskipt og að inn-
gripin séu fjölbreytt og nógu sterk
hverju sinni.“
Hann segir að það vilji einkenna
umræðuna um börn og unglinga í
vanda að einblína á skort á úrræðum
í stað þess að horfa einnig á það sem
til sé. „Við höfum víða í samfélaginu
góða þjónustu við börn og unglinga í
vanda. Því er m.a.
stundum haldið
fram að meðferð-
arúrræði Barna-
verndarstofu
bjóði ekki upp á
vímuefna-
meðferð. Það er
ekki rétt, úrræðin
eru á margan
hátt sérsniðin að
þörfum barna
sem glíma við samsettan og flókinn
vanda þar sem neysla er hluti vand-
ans. Ég held að lykillinn að betri
þjónustu sé að færa hana framar,
bæði í aldri og nær þeim sem þurfa
hana. Ef við erum með fjölbreytt úr-
ræði sem styðja hvert við annað
aukast líkurnar á að við getum boðið
upp á stigskipta þjónustu, þ.e. að
vera með á hverjum tíma inngrip
sem henta.“ Eruð þið komin með
þetta þjónustustig núna? „Við erum
ekki komin alla leið og eigum líklega
alltaf að vera á hreyfingu. En ég
held að við höfum komist nær því
eftir að við innleiddum MST.“
Góður árangur
Með MST á Halldór við svokallaða
fjölkerfameðferð sem mikil áhersla
hefur verið lögð á undanfarin ár í
meðferðarúrræðum fyrir börn og
ungmenni. MST er meðferð sem fer
fram á heimili 12-18 ára unglinga í 4-
Við erum ekki
komin alla leið
 Nýtt meðferðarheimili á döfinni
Halldór
Hauksson
Geðheilbrigðisþjónusta við börn og unglinga