Morgunblaðið - 05.03.2016, Page 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MARS 2016
Man einhver eftir orðunum landsala og menningarhelgi?Ég rakst á þau í grein sem ég hafði skrifað fyrirmargt löngu en þá voru liðin ár og dagur frá því aðþau voru notuð og höfðu sérstaka merkingu. Þessi orð
eru gegnsæ eins og svo mörg önnur í málinu okkar en spurningin
er hvað stóð á bak við þau og hvaða tilgangi þau þjónuðu.
Orðið landsala merkir að sjálfsögðu að selja land og það hafa
ýmsir landeigendur gert í gegnum tíðina og gera enn. En á tímum
kalda stríðsins merkti það bókstaflega að selja Ísland eins og
Danir ætluðu að gera í Íslandsklukkunni en tókst ekki enda sagði
Arnas Arnæus að það væri ekki hægt að selja það. Í Atómstöðinni
virðist samt sem landið hafi samt verið selt og upp frá því var
stöðugt klifað á því að það hefði í rauninni verið selt eða sú væri
ætlun vondra manna. Sjálf tók ég þátt í ýmsum aðgerðum til að
koma í veg fyrir að landið yrði selt eða sölunni rift hefði hún á
annað borð átt sér stað. Fyrir þá sem eru of ungir til að muna
þessi átök sem lengi vel
skiptu þjóðinni upp í tvær
fylkingar snerist málið ein-
faldlega um herstöðina í
Keflavík og þjónkun við
Bandaríkjamenn en hvern-
ig sem á því stóð dagaði
þetta mikla hitamál uppi
eftir að kalda stríðinu lauk, Bandaríkjamenn hurfu á brott, alls
hugar fegnir að því er virtist. Þeir sem hlynntastir voru herstöð-
inni virðast hafa snúið dæminu við og óttast að Evrópusambandið
ætli að sölsa Ísland undir sig. Samt hafa þeir ekki gripið til orðs-
ins landsala í baráttu sinni.
Þá kem ég að hinu orðinu; menningarhelgi. Það snerti líka
bandarísku herstöðina. Þar var rekin sjónvarpsstöð löngu áður en
íslenskt sjónvarp kom til sögunnar. Þeir sem bjuggu í grennd við
Keflavíkurflugvöll og víðar á Faxaflóasvæðinu náðu útsendingum
stöðvarinnar og smám saman teygði sig þyrping sjónvarpsloftneta
upp í skýin yfir Íslandi. Um svipað leyti kom fram nýyrðið menn-
ingarviti og margir sem báru það sæmdarheiti voru andvígir þess-
um útsendingum og vildu gjalda varhug við. Þeir harðsvíruðustu
sökuðu Bandaríkjamenn um freklega innrás í íslenska menning-
arhelgi, væntanlega með tilvísun í orðið landhelgi. Ég var hjart-
anlega sammála þessum menningarvitum og laut aldrei svo lágt að
sjá bandarískan áróður í sjónvarpi.
Ef einhver legði í að útskýra þessa orðræðu fyrir unga fólkinu
okkar, sem hefur aðgang að ystu menningarkimum veraldar í ör-
smáum tækjum, tel ég víst að fáum stykki bros og þeir sem æptu
sig hása yfir landsölu og innrás í íslenska menningarhelgi yrðu
varla taldir með öllum mjalla. En mér finnst svolítið gaman að
rifja þessi orð upp og hvernig þau endurspegluðu horfinn hug-
arheim þótt hugmyndafræði hafi varla verið á vetur setjandi.
Hvað varð um
menningarhelgina?
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Nýjasta skoðanakönnun Gallups, sem sagt varfrá í fréttum RÚV sl. miðvikudag, bendir tilað deilur og uppákomur í hópi Pírata hafiengin áhrif haft á fylgi þeirra meðal þjóð-
arinnar. Könnunin nær yfir mánaðartímabil og hugs-
anlegt að það ráði einhverju um. En önnur skýring er sú
að reiði fólks í garð hinna hefðbundnu stjórnmálaflokka
sé einfaldlega svo mikil, að erjur af því tagi sem orðið
hafa meðal Pírata skipti engu máli. Og svo er líka hugs-
anlegt að gömul lögmál í pólitíkinni sem eldri kynslóðir
hafa alizt upp við séu ekki lengur ríkjandi meðal yngri
kynslóða, sem yppti öxlum yfir því sem okkur sem eldri
erum finnst ótrúlega barnalegt rifrildi hjá þeim sem
vilja taka við landstjórninni.
Í þessu sambandi er þó ástæða til að ítreka það, sem
að var vikið hér á þessum vettvangi fyrir viku, að það er
komin mikilvæg samstaða meðal allra stjórnmálaflokka
um þrjú grundvallaratriði í sam-
félagsmálum okkar Íslendinga. Í
fyrsta lagi að ákvæði verði sett í
stjórnarskrá um sameign þjóð-
arinnar á auðlindum lands og
sjávar. Í öðru lagi að ákveðinn
hluti þjóðarinnar geti krafizt þjóðaratkvæðagreiðslu um
lög, sem Alþingi hefur samþykkt. Í þriðja lagi að staða
náttúru og umhverfis verði styrkt með ákvæði í stjórn-
arskrá.
Það eru að vísu vísbendingar um að þessi samstaða sé
ekki algjör og að innan Samfylkingar t.d. séu raddir um
að ganga verði lengra. En telja verður víst að yfirgnæf-
andi meirihluti sé í þinginu fyrir tillögum stjórnarskrár-
nefndar og glapræði að reyna að bregða fæti fyrir þær
nú. Það mundi leiða til þess að mörg ár enn líði þar til
þessar umbætur næðu fram að ganga.
En að auki gætir vaxandi samstöðu meðal allra flokka
um það málefni, sem bersýnilega veldur mestri reiði
meðal fólks um þessar mundir og af skiljanlegum ástæð-
um, þ.e. um bankakerfið. Hópur þingmanna í Fram-
sóknarflokknum hóf þessar umræður með því að tefla
fram hugmyndum Frosta Sigurjónssonar alþingismanns
um samfélagsbanka, sem hann hefur nefnt svo og fleiri
hugmyndum um breytingar á fjármálakerfinu. Um
skeið virtust stjórnarflokkarnir stefna í gagnstæða átt
en fyrir viku talaði Bjarni Benediktsson fjármálaráð-
herra á þann veg í samtali við RÚV, að ljóst er að víð-
tæk samstaða er að takast á milli allra flokka á Alþingi
um að fara sér hægt í sölu á eignarhlut ríkisins í bönk-
um en leggja meiri áherzlu á aðrar breytingar á banka-
kerfinu fyrst.
Það fer ekki á milli mála, að fjármálakerfið hefur ver-
ið að safna glóðum elds að höfði sér síðustu misseri með
ákvörðunum sem fólk upplifir sem „2007“, svo vitnað sé
til vinsæls hugtaks meðal þjóðarinnar eftir hrun.
Inn í þessa stóru pólitísku mynd kemur svo undir-
skriftasöfnun dr. Kára Stefánssonar um heilbrigð-
iskerfið, sem yfir 82 þúsund einstaklingar höfðu skrifað
undir á fimmtudagsmorgni, 3. marz, þegar þessi grein
er skrifuð. Þessi gífurlegi fjöldi leggur fram ákveðnar
kröfur á hendur Alþingi um aukin fjárframlög til heil-
brigðiskerfisins á næstu árum. Slíkur stuðningur frá
hinum almenna borgara hlýtur að vera fagnaðarefni fyr-
ir alla flokka og þess vegna óhugsandi að heilbrigðismál
geti orðið að einhvers konar ásteytingarsteini í pólitík-
inni. Þótt einhver ágreiningur sé um rekstrarform er
ljóst að samstaða er um að kjarni þessa kerfis sé rekinn
af ríkinu þótt skiptar skoðanir séu um hversu langt eigi
að ganga í verktöku. Hins vegar má finna á fólki á förn-
um vegi að það skiptir máli
hvernig auknu fé er ráðstafað. “
„Þetta má ekki allt fara í
læknana“ er setning sem ég
heyrði úr tveimur áttum á tveim-
ur dögum fyrr í þessari viku.
Það væru grundvallarmistök hjá ríkisstjórninni að
taka þessari undirskriftasöfnun illa, sem tilhneiging hef-
ur verið til sums staðar í stjórnarherbúðum. Stjórn-
arflokkarnir eiga ekki að sýna þeirri þjóðarsamstöðu um
umbætur í heilbrigðiskerfinu. sem birtist í þessari
undirskriftasöfnun virðingarleysi.
Sá málaflokkur, sem enn virðist umtalsverður ágrein-
ingur um eru húsnæðismál og verðtryggingin tengist
þeim að sjálfsögðu. Þar sýnast Framsóknarflokkurinn
og vinstri flokkarnir eiga meiri samleið en stjórnar-
flokkarnir. Og ekki alveg augljóst að breyting verði á.
Nánast allt lýðveldistímabilið hefur íslenzk pólitík ein-
kennzt af djúpstæðum málefnalegum ágreiningi, fyrst
vegna kalda stríðsins, en síðar vegna hugmynda-
fræðilegs ágreinings á milli svonefndra frjálshyggju-
manna og vinstri manna.
Sú vaxandi málefnalega samstaða sem hér er vikið að
kann að vera að breyta þeirri mynd. Og það getur aftur
leitt til þess að þær hindranir sem hafa verið í vegi sam-
starfs flokka í milli verði færri en áður. Þannig getur
orðið auðveldara fyrir Sjálfstæðisflokk og vinstri flokka
að ná saman en sennilega er Sigmundur Davíð sjálfur
mesti þröskuldur í vegi samstarfs Framsóknarflokks og
vinstri flokkanna.
Slíkar vangaveltur skipta þó litlu máli ef hinir hefð-
bundnu flokkar verða meira og minna í rúst að loknum
næstu þingkosningum eða a.m.k. ekki svipur hjá sjón.
Til þess að svo verði ekki verða þeir að endurheimta
það traust, sem þeir hafa misst en fylgi Pírata í könn-
unum er eins konar birtingarmynd þess veruleika.
Í því samhengi er lýðræðisleg gagnsókn Árna Páls
innan Samfylkingar merkileg tilraun sem getur gefið
vísbendingu um, hvort hefðbundnir flokkar eigi sér við-
reisnar von.
Víðtæk málefnaleg samstaða
að myndast milli flokka
Fjármálakerfið er að safna
glóðum elds að höfði sér
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Jóhann Páll Árnason heimspek-ingur veitir mér ráð í tölvu-
bréfi: „Þessi linnulausi hanaslagur
þinn við vofu kommúnismans er
ömurlegt sjónarspil, og heyrir und-
ir það sem kallað er á ensku “flogg-
ing dead horses“; skynsamlegra
væri að gera eitthvað til að tolla í
tíðarandanum. Nú eru umbrota-
tímar í íslenzkum stjórnmálum, og
ein af sennilegri útkomum sýnist
mér vera endurnýjun Sjálfstæð-
isflokksins með tilstuðlan Við-
reisnar og Pírata. Þá held ég að þið
Davíð standið uppi sem einhvers
konar Neanderdalsmenn frjáls-
hyggjunnar, til athlægis og viðvör-
unar þeim sem kenningunni vilja
beita af meiri dómgreind og verk-
kunnáttu. Væri ekki rétt að hugsa
um endurhæfingu meðan tími er
til?“
Jóhann Páll skiptir svo ört um
líkingar, að lesandinn má hafa sig
allan við. Fyrst er hanaslagur, en
haninn verður allt í einu að vofu,
hún breytist skyndilega í dautt
hross, og loks birtist sjálfur tíð-
arandinn, der Zeitgeist, og fer svo
hratt yfir, að við Neanderdals-
mennirnir stöndum uppi öðrum til
athlægis og hljótum að fara í end-
urhæfingu. Orðið „endurhæfing“
hljómar þó ískyggilega. Í komm-
únistaríkjunum voru þeir, sem ekki
hugsuðu eins og valdsmenn vildu,
sendir í „endurhæfingu“, en það
merkti linnulausa tilraun til að
afmá einstaklingseðli þeirra og
uppræta sjálfstæða hugsun. Og
hvort sem við andstæðingar alræð-
is teljumst Neanderdalsmenn eða
ekki, er hitt rétt, að við stöndum
uppi, en féllum ekki kylliflatir eins
og Jóhann Páll og fleiri gáfnaljós
fyrir voldugustu alræðisstefnu tutt-
ugustu aldar, sem olli dauða eitt
hundrað milljón manna.
Ég skil vel, að gömlum marxista
eins og Jóhanni Páli sárni, þegar
saga kommúnismans er rifjuð upp.
Hann kærir sig ekki um taka þátt í
slíkri upprifjun. „Á ég að halda
ljósi að minni smán?“ spyr Jessíka í
Kaupmanni í Feneyjum. Þeir, sem
héldu á lofti minningunni um fórn-
arlömb nasismans, fengu oft að
heyra, að óþarfi væri að vekja upp
gamla drauga. Þær úrtöluraddir
eru þagnaðar. En ekki ber síður að
halda á lofti minningunni um fórn-
arlömb kommúnismans. Þótt þjóðir
Austur-Evrópu hafi hrundið komm-
únismanum af höndum sér og hann
ummyndast í eitthvað annað í
Rússlandi og Kína, eru tvö
kommúnistaríki eftir, Norður-
Kórea og Kúba. Og þótt vofa
kommúnismans gangi ekki lengur
ljósum logum um Evrópu, er hún á
kreiki á meðal kennaraliðsins í
vestrænum háskólum. Kapítalism-
inn hefur unnið mestallan heiminn,
svo að alþýða manna hefur týnt
hlekkjum fátæktar og kúgunar. En
áreiðanlega eru til einhverjir, sem
reiðubúnir væru að smíða nýja
hlekki.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Jóhann Páll, haninn,
vofan og hrossið
Allt fyrir
öryggið!
Hjá Dynjanda færðu öryggis-
vörur fyrir heimilið og vinnu-
staðinn.
Hafðu samband.
Við veitum þér faglega aðstoð.
Skeifunni 3h ll Sími: 588 5080 ll dynjandi.is