Morgunblaðið - 03.11.2016, Qupperneq 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2016
Einn kunnasti pönkari sögunnar,
Bretinn John Lydon – þekktur sem
Johnny Rotten þegar hann var
söngvari hinnar byltingarkenndu
pönksveitar Sex Pistols – opnaði í
gær Pönksafn Íslands við Banka-
stræti. Safnið er á fyrrverandi al-
menningssalerni við götuna sunn-
anverða sem þekkt var sem Núllið
en því var lokað fyrir um áratug.
Lydon er gestur á Iceland Airwa-
ves-hátíðinni sem hófst í gær og
tekur hann þátt í bókmenntahluta
hátíðarinnar og les upp úr bókum
sínum.
Í Pönksafni Íslands gefur að líta
ljósmyndir og allskyns muni sem
tengjast því sem kalla má pönk-
tímabilið á Íslandi, á árunum um
1980. Dægurtónlistarsaga landsins
er rakin í stuttu máli fram að þeirri
tónlistarbyltingu sem kennd hefur
verið við pönk og nýbylgju og birt-
ist í rómaðri heimildarkvikmynd
Friðriks Þórs Friðrikssonar Rokk í
Reykjavík. Á sýningunni er einnig
fjallað um það hvernig margir lista-
menn sem spruttu úr þeirri frjóu
deiglu hafa síðan gert garðinn
frægan, þar á meðal Sykurmol-
arnir, Björk Guðmundsdóttir og
Sigur Rós.
Safnstjórinn Svarti Álfur Mánason við áritun Johns Lydon á vegg Pönksafnsins. Listamaðurinn Tjaldað var yfir innganginn í Pönksafnið og í tjaldinu ávarpaði Lydon gesti.
Morgunblaðið/Freyja Gylfa
Sögupersóna Fjölmiðlar fylgdu Lydon um safnið, þar sem veggir eru þaktir myndum og hægt að hlusta á tónlist.
Aðalpönkarinn
opnaði Pönksafnið
 John Lydon skoðaði safnið í Núllinu
Ofbeldi í nánum sambönd-um á sér oftast stað ábak við luktar dyr þarsem enginn utanaðkom-
andi sér eða heyrir til. Í því ljósi er
afskaplega viðeigandi að leik-
myndin í heimildarverkinu Suss! í
uppsetningu leikhópsins RaTaTam
samanstandi af átta hurðum sem
raðað hefur verið í hring. Áhorf-
endum er boðið að rýna inn í rýmið
gegnum misstórar rifur og glugga á
hurðunum til að verða vitni að því
sem þar fer fram, en einnig er
hurðunum svipt til hliðar um mið-
bik sýningar og leikið í hálf-
hringnum sem þá skapast áður en
hringurinn lokast aftur. Hurðir eru
nýttar sem borð, líkkista, rúm og til
að feta vandrataðan línudans í
flóknum ofbeldissamböndum. Fal-
leg lokasena sýningarinnar undir-
strikar síðan mikilvægi þess að
svipta burt hlemmunum sem við-
halda ofbeldinu, en þessir hlerar
eru meðal annars skömm og ótti.
Í leikmynd sinni og búningum
sækir Þórunn María Jónsdóttir sér
augljóslega innblástur í verk
fransk/bandarísku listakonunnar
Louise Bourgeois, en uppröðun
hurðanna minnir á klefana sem
listakonan vann með í innsetn-
ingum sínum þegar hún var komin
á efri ár. Sjálf fór Bourgeois ekki
leynt með að klefar hennar væru
sjálfsævisöguleg verk sem miðluðu
ótta, reiði og sársauka, en listakon-
an bjó við ofríki skapmikils föður
sem gerði lítið úr henni fyrir fram-
an aðra og bauð eiginkonu sinni og
börnum upp á að deila heimili með
ástkonu hans árum saman.
Suss! á sér langan aðdraganda,
en hálft annað ár er síðan RaTa-
Tam auglýsti eftir reynslusögum af
heimilisofbeldi. Alls munu um sjötíu
sögur hafa borist sem leikhópurinn
nýtir sem efnivið sinn, en þær
komu jafnt frá þolendum, ger-
endum og aðstandendum. Á þeim
sjötíu mínútum sem sýningin tekur
er farin sú leið að segja enga eina
sögu frá upphafi til enda heldur
fleyga saman ótal minningabrot
sem öll hafa sama leiðarstef. Þessi
nálgun undirstrikar með áhrifarík-
um hætti eðli ofbeldis þó birting-
armyndir og kringumstæður séu
ólíkar.
Styrkur sýningarinnar í leik-
stjórn Charlotte Bøving felst í sjón-
rænni útfærslunni þar sem leik-
ararnir Halldóra Rut Baldursdóttir,
Hildur Magnúsdóttir, Laufey Elías-
dóttir, Guðmundur Ingi Þorvalds-
son og Guðrún Bjarnadóttir klifra
um leikmyndina, nýta fáa en ein-
falda leikmuni og dansa um í vel út-
færðum ljósum Arnars Ingvars-
sonar. Meðal áhrifaríkra mynda eru
þegar Hildur Magnúsdóttir rígheld-
ur í agnarsmáan dúkkuvagn meðan
hún lýsir uppgjöfinni og skömminni
sem fylgir því að vera föst í sam-
bandi við ofbeldismann eða þegar
hún klifrar upp eina hurðina sem
breytist með lýsingu hennar í risa-
vaxinn ofbeldisfullan pabba hennar.
Hjartaskerandi var þegar Guð-
mundur Ingi setti sig í spor ungra
drengja sem þola máttu ástleysi,
skeytingarleysi og höfnun mæðra
sinna. Átakanlegt var einnig að
hlusta á Halldóru Rut lýsa ofbeldis-
sambandi meðan sjá mátti óléttu-
bumbu hennar stækka smám sam-
an. Áhorfendur tóku vafalítið undir
í huganum þegar leikarar hvísluðu
„ekki, ekki“ meðan rifjaðar voru
upp sögur af sjarmerandi mönnum
sem lokkuðu fórnarlömb sín í net
aðdáunar og elsku áður en þeir
sýndu sín réttu andlit og hófu
niðurrifið og eyðilegginguna.
Í ljósi þess hversu óhugnanlegur
og dramatískur efniviðurinn er
virðist það skynsamleg ákvörðun
hjá leikhópnum að vinna markvisst
á móti textanum til að afdram-
atísera hann og skapa ákveðna fjar-
lægð við efnið. Þetta er m.a. gert
með því að notast við trúðleik í fjöl-
skyldusenum sem undirstrikar gró-
tesku aðstæðna og með förðuninni.
Í upphafi sýningar mála leikarar á
sig grímu sem minnir á gervi trúða,
en samtímis á stríðsmálningu auk
þess sem hæglega má lesa úr blett-
unum útmáðan varalit eftir átök og
margvíslega marbletti og glóðar-
augu. Afdramatíseringin gerir það
hins vegar að verkum að upp-
færslan talar fremur til vits-
munasviðsins en tilfinninganna.
Áhrifaríkust er sýningin þegar
henni tekst að miðla því flókna
samspili sem ofbeldissamband er,
en þeir sem standa utan við slíkt
samband eiga oft erfitt með að
skilja hvers vegna þolandinn fari
ekki bara. Sú staðreynd að ofbeldi
er smitandi og hefur keðjuverkandi
áhrif kom mjög skýrt fram í tangó
Guðmundar Inga og Halldóru Rut-
ar. Með skýrum hljóð- og ljósa-
breytingum í samspili við nákvæm-
an leik tókst að skapa undir-
liggjandi ógn sem áhugavert hefði
verið að sjá oftar glitta í í sýning-
unni.
Vandi þess að vinna með jafn
brotakenndan efnivið og RaTaTam
gerir í Suss! kristallaðist undir lok
uppfærslunnar. Eftir fjölda áhrifa-
ríkra mynda, sem hæglega gátu
minnt á myndlistarinnsetningu, var
eins og leikhópurinn stæði ráðþrota
frammi fyrir því hvert efnið ætti að
leiða enda bjóða frásagnarbrotin
ekki upp á rökrétt ris eða niðurlag.
Sýningin leystist upp þegar leik-
ararnir brutu fjórða vegginn til að
stíga fram og rífast um innihald
hennar og framvindu. Eini karl-
maður leikhópsins er látinn mót-
mæla því að verkið dragi upp ein-
hliða mynd af karlmönnum sem
vondum gerendum og konum sem
þolendum og heimtar að fá að segja
sögu þar sem karlmaður sé þoland-
inn. Í framhaldinu segir hann
lengstu sögu sýningarinnar. Upp-
brotið þjónaði uppfærslunni illa og
ógerningur var að taka undir það
sjónarmið að framsetning sýning-
arinnar fram að þessu á kynjunum
og samspili þeirra í ofbeldis-
samböndum hefði verið einsleit,
nema síður væri.
Eftir þetta sérkennilega uppbrot
tókst Charlotte Bøving engu að síð-
ur að ljúka sýningunni með smekk-
legum hætti þar sem dregnar voru
upp tvær fallegar og áhrifaríkar
myndir, annars vegar með risa-
blöðrum sem sjá mátti sem tákn-
ræna endurfæðingu með tilheyr-
andi von og hins vegar
fyrrnefndum hurðahring.
Uppfærsla leikhópsins RaTaTam
á Suss! er metnaðarfullt verkefni
þar sem unnið er með vandasaman
efnivið af virðingu og hugviti. Sjón-
ræni þáttur verksins er afar vel út-
færður, en leiktextinn hefði þurft
markvissari úrvinnslu.
Bak við luktar dyr
Virðing „Uppfærsla leikhópsins RaTaTam á Suss! er metnaðarfullt verkefni
þar sem unnið er með vandasaman efnivið af virðingu og hugviti.“
Tjarnarbíó
Suss! bbbnn
Eftir leikhópinn RaTaTam byggt á
reynslusögum þolenda, gerenda og að-
standenda um heimilisofbeldi. Leik-
stjórn: Charlotte Bøving. Leikmynd og
búningar: Þórunn María Jónsdóttir. Tón-
list: Helgi Svavar Helgason. Ljósahönn-
un og tæknikeyrsla: Arnar Ingvarsson
og Kristinn Ágústsson. Listræn aðstoð:
Heiðríkur á Heygum. Leikarar: Halldóra
Rut Baldursdóttir, Hildur Magnúsdóttir,
Laufey Elíasdóttir, Guðmundur Ingi Þor-
valdsson og Guðrún Bjarnadóttir. Frum-
sýning í Tjarnarbíói föstudaginn 21.
október 2016, en rýnt í þriðju sýningu
28. október.
SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR
LEIKLIST